Yayın ve Umuma letim Hakkı

FSEK madde 25’de düzenlenen bu hak iki tip hakkı barındırmaktadır.

Bunlardan birincisi yayın hakkı di eri ise umuma iletim hakkıdır. Maddenin birinci fıkrasında, iletim ve yeniden iletim hakkını, ikinci fıkrasında ise eserin ço altılması, da ıtılması, satılması düzenlenmi ; ayrıca, internette esere ula ılmasının sa lanmasının, yani eserin internete konulmasının bir iletim türü oldu u kabul edilmi tir.¹⁷⁰ Üçüncü fıkrada ise, iletim hakkı ile yayma hakkının farklı kavramlar olmaları sebebiyle, umuma iletim yoluyla eserlerin da ıtımının ve sunumunun yayma hakkını ihlal etmedi i belirtilmi tir.¹⁷¹

Yayın hakkı fark edilece i üzere; dolaylı bir temsil türüdür. Yayın hakkından kasıt, radyo dalgalarıyla yapılan her türlü yayın (radyo-tv, telsiz, uydu yayınları vb.) ve ayrıca kamuya yönelik kapalı devre (kablolu) radyo televizyon yayınlarıdır.¹⁷²

Yayın hakkıyla FSEK madde 7’de düzenlenen yayma hakkı birbirinden farklı terimlerdir. Yayınlanma, eserin radyo-TV veya dijital vasıtalarla umuma iletilmesiyken;

yayma hakkı, bir eserin aslının veya ço altılmı nüshalarının ticarete sunulması anlamına gelmektedir. Bir müzik eserinin radyoda çalınması yayınlamadır; ancak, bu eserin kaset haline getirilerek bu kasetin satılması yaymadır.

6. Pay Alma (izleme) Hakkı:

Eserin cisim olarak eser sahibinin elinden çıkması; örne in, bir resmin eser sahibince, üçüncü bir ahsa satılması durumunda; üçüncü ki i malikin, resmin büyük de er kazanması ve yüksek mebla lar üzerinden tekrar satılması halinde; eser sahibine veya ölmü se mirasçılarına eserin de er artı ından pay verilmesine ili kin bir mali

170 TEK NALP, s. 181.

171 TEK NALP, s. 181.

172 EREL, s. 157 vd.

haktır. Nitekim bu durum hakkaniyet gere idir. Eserden pay alma hakkı, FSEK madde 45 uyarınca bazı artlara ba lanmı tır.

Bir defa pay almaya konu olacak eserler sınırlı olarak sayılmı tır. Bunlar;

a. Mimari eserler hariç olmak üzere FSEK madde 4’de sayılan güzel sanat eserlerinin asılları ile eser sahibinin kendisinin sınırlı sayıda meydana getirdi i veya eser sahibinin kontrolünde ve izniyle meydana getirilmi ve eser sahibi tarafından imzalanmı veya ba ka bir ekilde i aretlenmi olmaları nedeniyle özgün eserler oldu u kabul edilen kopyaları,

b. FSEK madde 2/1’de ve 3. maddesinde sayılıp da yazarlarla bestecilerin el yazısıyla yazılmı eserlerin asıllarıdır.

Di er artlar ise; yukarıda bahsedilen eserlerin, sahibi veya mirasçıları tarafından satıldıktan sonra, eserin koruma süresi içinde bir sergi de veya açık arttırmada ya da bu tür e yayı satan bir ma azada satı konusu olarak el de i tirmesi halinde; ilk satı bedeliyle son satı bedeli arasında açık orantısızlık olmasıdır. Ayrıca son art olarak; Bakanlar Kurulu tarafından bu ekilde bir karar çıkması aranmaktadır.

Ancak FSEK’in yürürlü e girdi i 1952’den bu yana böyle bir kararname çıkarılmamı tır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HAKLARIN KULLANILMASI, DEVR ve SINIRLANDIRILMASI

I. HAKLARIN KULLANILMASI:

Hakların kullanılması FSEK madde 18 ve 19’da düzenlenmi tir. FSEK madde 18; mali hakların kullanma yetkisinin münhasıran eser sahibine ait oldu unu belirtmi tir. Ve bu kuralın istisnaları ise; aynı maddenin di er fıkralarında zikredilmi tir. Daha önce de bahsetti imiz gibi eser, fikri bir ürün oldu u için ancak gerçek ki ilerce meydana getirilebilir. Ancak FSEK madde 18/2, bu kurala istisna getirerek; “Aralarındaki özel sözle meden veya i in mahiyetinden aksi anla ılmadıkça;

memur, hizmetli ve i çilerin i lerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bunları çalı tıran veya tayin edenlerce kullanılır. Tüzel ki ilerin uzuvları hakkında da bu kural uygulanır.” demektedir. Buna göre; i çiler, memurlar, müstahdemlerin i lerini yaparken meydana getirdikleri eserler üzerindeki hakların bu ki ileri çalı tıran veya tayin eden i verenler tarafından kullanılabilmesi için, taraflar arasında hukuki ili kiyi kuran sözle me veya statüde aksi öngörülmemi olmalıdır.¹⁷³ Ancak anla ılaca ı üzere; aradaki sözle me veya ili ki de aksi anla ılıyorsa, i çinin i veren için çalı tı ı sırada meydana getirdi i eserler üzerindeki mali ve manevi hakları kullanma yetkisi o eserin asıl yaratıcısı olan i çi de olacaktır.

Yine aynı maddenin 3. fıkrasında; “Bir eserin yapımcısı veya yayımcısı, ancak eserin sahibi ile yapaca ı sözle meye göre mali hakları kullanabilir.” denmektedir.

Söz konusu iki fıkrada bahsedilen sadece mali haklardır. Çünkü manevi haklar eser sahibine sıkı sıkıya ba lı haklar oldukları için ba kaları tarafından kullanılmaları mümkün de ildir.

FSEK madde 19’da hakları kullanabilecek kimseler ba lı ı alında; hakların eser sahibinin haricinde kimler tarafından kullanılabilece i ele alınmı tır. Bu madde de eser sahibinin dı ında kimlerin, hangi manevi hakları kullanabilece i belirtilmi tir.

Buna göre; eser sahibi, kamuya sunma (FSEK madde 14) ve adın belirtilmesi yetkilerinin (FSEK madde 15) nasıl kullanılaca ını tayin etmemi se veya bu yetkilerin

173 ERD L, s. 195-196.

kullanılmasını bir kimseye bırakmamı sa; ölümünden sonra bunların kullanılması, vasiyeti tenfiz memuruna, bu tayin edilmemi se sırasıyla sa kalan e i ile çocuklarına ve mahsup mirasçılarına, ana-babasına ve karde lerine ait oldu u vurgulanmı tır.

Sayılan bu ki iler sınırlı olarak belirlenmi tir ve eser sahibinin söz konusu haklarını aslen iktisap etmektedirler.¹⁷⁴ Mali hak sahipleri ise bu hakkı, halefiyet yoluyla elde ederler.¹⁷⁵

Eser sahibinin ölümünden sonra FSEK madde 19/1’de sayılan ki iler; FSEK madde 14, 15 ve 16’nın 3. fıkrasında tanınan, eser sahibinin eref ve itibarını zedeleyen veya eserin mahiyet ve özelli ini bozan her türlü de i iklikleri önleme hakkını, eser sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl süreyle kendi adlarına kullanabileceklerdir. Mali hak sahipleri bu yetkiyi ancak; bahsi geçen ki ilerin kullanmamaları, me ru bir menfaatlerinin oldu unu ispatlamak artıyla ve mali haklarının süreleri içinde kullanabilirler.

FSEK madde 19/son’a göre; FSEK madde 19/1’de yer alan eser sahiplerinin yakınlarının bu sayılan hakları kullanmamaları halinde veya böyle kimselerin bulunmaması halinde veyahut FSEK madde 19/2’de yer alan 70 yıllık süre sona ermi se; eserin ülke kültürü açısından önem arz etmesi durumunda Kültür ve Turizm Bakanlı ı kendi namına bu bahsi geçen hakları kullanabilecektir.