Eserde De i iklik Yapılmasını Önleme Yetkisi

FSEK madde 16’de bahsi geçen eserde de i iklik yapılmasını önleme yetkisi, eser sahibine verilen ve eserin bizatihi kendisinde veya eser sahibinin adında yapılacak her türlü de i iklikleri, eklemeler veya kısaltmalarda dahil olmak üzere, kapsamaktadır.

Nitekim Bern Sözle mesi’nin mükerrer 6. maddesinde de bu hakka de inilerek; “eser sahibinin kendi eseri oldu unu beyan etmek ve bu eserin kendi eref ve öhretine zarar veren her türlü bozulu una, parçalanı ına veya herhangi bir ekilde de i ikli e u ratılmasına yahut aynı eserin ba ka herhangi bir suretle haleldar edilmesine muhalefet etmek hakkını muhafaza edece i ve bu hakkın eser sahibinin ölümünden sonra da, hiç de ilse; mali hakların ortadan kalkmasına kadar devam edece i”

belirtilmi tir.

Bern Sözle mesi’nde bahsi geçen eser sahibinin izniyle de i ikliklerin yapılması durumunda dahi; eser sahibinin eref ve itibarına zarar verici de i ikliklerin olması durumunda, eser sahibinin men yetkisini kullanabilece i FSEK madde 16/sonda da vurgulanmaktadır.

Bahsedildi i gibi; her fikir ve sanat eseri, sahibinin hususiyetini ta ır ve yansıtır. Dolayısıyla eser, ekil ve içerik olarak bir bütünlük olu turur. Eserde yapılacak de i iklik, var olan bu bütünlü ün bozulmasına neden olur. Bu da eserin özelli ini

125 ATE , s. 145; TEK NALP, s. 158; ERD L, s. 167.

yitirmesine yol açabilir ve sahibinin ününü, onurunu zedeleyebilir.¹²⁶ Kısacası eserin adında yahut muhteva veya biçim yönünden eserin kendisinde yapılacak bir de i ikli e kar ı koyma hakkı, ya eser sahibinin eref ve itibarını veya eserin nitelik ve özelli inin bozulması halinde söz konusu olacaktır.¹²⁷

Anla ılaca ı üzere FSEK de yer alan sözü geçen maddeye göre; eser üzerinde bir de i iklik yapılıp yapılmayaca ı, yapılacaksa zamanını ve eklini tayin ve takdir yetkisi münhasıran eser sahibine aittir. Yapılacak bu de i ikliklerin illa esere zarar verici ekilde yapılması önem arz etmemektedir. Kaldı ki HGK, 1983 tarihili bir kararında, “bir güzel sanat eserinin hususiyet ve bütünlü ünü bozan her türlü de i tirici davranı nedeniyle manevi tazminat istenebilece ine” ¹²⁸ hükmetmi tir. Yine Yargıtay kararları do rultusunda eserin izinsiz imhası veya kullanılamaz hale getirilmesi de FSEK madde 16’nın ihlali olarak kabul edilmi tir.¹²⁹

Fakat tüm bu hükümlerin yanında eser sahibinin, 16. maddenin ikinci fıkrasına göre; kanunun veya eser sahibinin izniyle; bir eseri i leyen, kamuya arz eden, ço altan, yayımlayan, temsil eden veya ba ka bir ekilde yayan kimseye; i leme, ço altma, temsil veya yayım tekni i icabı zorunlu olan de i tirmeleri, eser sahibinin izni olmasa dahi, yapabilece i öngörülmektedir. Örne in, bir romanın tiyatro piyesi haline çevrilmesi, tiyatro tekni i icabı zorunlu bazı de i ikliklerin yapılması; gündelik bir gazeteye yollanan bir makalenin bazı kısımlarının, o yazıyı gazete sütununa sı dırmak amacıyla

126 lhami GÜNE , Manevi Haklar: Uygulama ve kar ıla tırmalı Hukuk, zmir Barosu Dergisi, Ocak 2007, s.72.

127HGK, 11.02.1983 tarihli, 1981/4-70E., 1983/123 K. sayılı kararına göre; “‘Çile Bülbülüm Çile’

arkısının usulüne uygun olmadan okunması eserde de i iklik olarak kabul edilerek; Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 14-16. maddeleri hükümlerinde belirtilen hallerde ve özellikle eserin mahiyet ve hususiyetlerini bozucu de i melere maruz bırakılması veya eserin ba ka herhangi bir suretle - mesela, bir müzik eserinin mahiyetine aykırı olarak, ba ka bir müzik aleti ile ve o eserin hususiyetini bozacak bir tarzda icra edilmesi...gibi - özelli inin haleldar edilmesi, manevi tazminat talebine olanak sa lar.

Memleketimizin de dahil oldu u ( Bern Sözle me ve Birli inin ) altıncı maddesi hükmü de, bir sanat eserinin hususiyet ve tamamiyetini bozan her türlü de i tirici davranı ı, manevi tazminat talebi için yeterli saymı tır ( Prof. Dr. Halil Arslanlı, Fikri Hukuk Dersleri, II - Fikir ve Sanat Eserleri, stanbul 1954, s.87-94; Prof. Dr. Nu in Ayiter, Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri, Ankara 1981, s. 197-205;

Ord. Prof. Dr. Ernst E. Hirsch, Das Neue Urheberrechtsgesetz der Türkei, Schhirftenreihe der Ufita, s.

51; Prof. Dr. Nu in Ayiter, s.190 )”.

128HGK , 11.02.1983 tarihli, 1981/4-70E., 1983/123 K. sayılı kararı.

129 11. HD., 13.06.1991 tarihli, 2679/3979 sayılı kararına göre; “Davacı eser sahibinin yazılı uyarısına kar ılık dava konusu heykelin Ankara’nın bir caddesinden davalı belediye tarafından özensizce söküp parçaladıkları, davalıların a ır kusurlu olması nedeniyle eser sahibinin FSEK madde 16 uyarınca tazminata hak kazandı ı” sonucuna varılmı tır. Engin ERD L, çtihatlı ve Gerekçeli Fikir ve Sanat eserleri Kanunu erhi, Beta Basımevi, 1. Bası, stanbul Nisan 2005, s. 142-143,173-174 ve 218-219.

çıkartılması vb. gibi hallerde, eser sahibinden özel bir izin almadan, eserde gerekli kısaltma, ekleme ve de i iklikler yapılabilir.¹³⁰ Ancak yapılacak bu tip de i iklikler hiçbir ekilde eser sahibinin eref ve itibarına zarar vermemeli ve eserin nitelik ve özelli ini zedelememelidir. Burada kastedilen eref ve itibar objektif kıstaslar dahilinde de erlendirilerek ortaya çıkarılacaktır; yoksa eser sahibinin ahsi duyguları, telakkisi, dü ünü ü kafi bir sebep te kil etmez.¹³¹ Ayrıca eser sahibinin yapılan de i ikli e uzun süre ses çıkarmaması sonradan hakkını ileri sürmesi de MK madde 2 uyarınca hakkın kötüye kullanımı olarak Yargıtay’ın istikrarlılık arz eden kararlarında da nitelendirilmektedir.¹³² Nitekim Yargıtay’ın bu yöndeki kararları FSEK kapsamındaki kararlarda da kendini göstermektedir.¹³³

Eser sahibi eserin nitelik ve özelli ini bozucu ekildeki veya kendi eref ve itibarını sarsıcı nitelikteki de i ikliklere ba langıçta izin vermi olsa da men etme hakkına sahiptir. Eser sahibinin bu hakkından sözle meyle vazgeçmesi de mümkün de ildir. Çünkü bu hak, TMK madde 23’de bulunan “kimse hak ve fiil ehliyetinden kısmen de olsa vazgeçemez. Kimse özgürlüklerinden vazgeçemez veya onları hukuka aykırı olarak sınırlayamaz.” hükmüne dayanmaktadır.

Eser sahibinin eserinde zorunlu olanlar dı ındaki de i ikliklere izin verme yetkisi, sırf onun tarafından kullanılabilir; miras yoluyla intikale yahut üçüncü ahıslara devredilmeye elveri li de ildir.¹³⁴

Eserde yapılacak haksız de i ikliklere kar ı, eser sahibi hukuk ve ceza davalarıyla hakkını koruyabilecektir. Sözü edilen davalar eser sahibi tarafından hayatta bulundu u sürece açılabilece i gibi, eser sahibinin ölümünden sonra 70 yıl içinde bu tip tecavüzlere kar ı FSEK madde 19/I' de belirtilen ahıslar tarafından kendi namlarına da açılabilir. Yine eser sahibi veya haleflerinden mali bir hakkı devir almı olup; me ru bir menfaati bulundu unu ispat eden ahıslar da bu mali hakkın koruma süresi içinde dava davanın açıldı ı 11.11.1999 tarihine kadar iddiasına göre 200 adet yazı için hiçbir ücret talep etmeden yazılarını düzenleyerek vermi olup, bu yayın kurulu undan ayrıldıktan sonraki bu yöne ili kin telif bedeli talebi TMK md. 2’de yer alan objektif iyiniyet kurallarına aykırı dü tü ü kabul edilmi tir.”

134 EREL, s. 122 vd.

açabilirler.¹³⁵ Yine ülke kültürü bakımından önemli görülen eserlerde koruma süreleri dolmu olsa bile, Kültür Bakanlı ı da dava açma yetkisine sahiptir.¹³⁶