SPKn’nin 34 üncü maddesinde, sermaye piyasası faaliyetlerinin, sermaye piyasası kurumlarının bu Kanun kapsamındaki faaliyetleri, yatırım hizmet ve faaliyetleri ile bunlara ek olarak sunulan yan hizmetlerden oluşacağı hüküm altına
65
alınmıştır. Sermaye piyasası faaliyetlerinden biri olan yatırım hizmet ve faaliyetleri, Kanun’un 37 nci maddesinde sayma suretiyle düzenlenmiştir.
Buna göre, “sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi, sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi, sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı, portföy yöneticiliği, yatırım danışmanlığı, sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi, sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi, çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi, sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması ve SPK tarafından belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması” yatırım hizmet ve faaliyeti olarak belirlenmiştir.
MiFID1’de yatırım şirketlerinin ve yatırım hizmetlerinin düzenlenmesinde, “kuruma dayalı” yaklaşım yerine “işleve dayalı” yaklaşımın tercih edilmesi ve finansal kriz sonrasında dünya genelinde görülen düzenleme eğilimleri dikkate alınarak, ESPKn’de yer alan kurum bazlı düzenleme yerine, SPKn’de faaliyet bazlı düzenleme esası benimsenmiştir119. Bu bağlamda, aşağıda her bir yatırım hizmet ve faaliyeti,
inceleme konumuz bakımından önem arz eden ana hatlarıyla tanıtılmıştır. Aracılık faaliyeti
Genel olarak
Sözlük anlamıyla aracılık etmek, bir işin çözümünde araya girerek yardım etmek, tavassut etmektir120. Kanuni bir tanımı bulunmayan aracılık da bu kapsamda,
119 Çetin, Töremiş, Cantimur, s. 81.
66
sermaye piyasası yatırımcısının fon talep edenler ile bir araya getirilmesini sağlama faaliyeti olarak tanımlanabilir.
ESPKn’nin 30 uncu maddesinde sermaye piyasası faaliyetleri sayılırken, Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı ve ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık olmak üzere, ismen üç ayrı aracılık türü zikredilmekteydi. SPKn ise, yatırım hizmet ve faaliyetlerini sayarken, aracılık ibaresini kullanmadığından, aracı kurumların faaliyetlerinden hareketle hangi faaliyetlerin aracılık faaliyeti olduğu tespitinde bulunulabilir. SPKn’nin 3 üncü maddesinde aracı kurum tanımlanırken, “37 nci maddenin birinci fıkrasındaki yatırım hizmet ve faaliyetlerinden (a), (b), (c), (e) ve (f) bentlerinde yer alanları münhasıran olmak üzere Kurul tarafından yetkilendirilen yatırım kuruluşu” olduğu belirlenmiştir. Buna göre Kanun’un 37 nci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c), (e) ve (f) bentlerinde yer alanların aracılık faaliyeti olduğunda kuşku duymamak gerekir. Dolayısıyla, aracılık faaliyetleri, sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi, bu araçlarla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi, bu araçların kendi hesabından alım ve satımı ile sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi ve bunların halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi olarak sayılabilir.
67
III-37.1 sayılı Tebliğ, Kanun’un beş bentte sıraladığı bu aracılık faaliyetleri türlerinden üçünü alım satım aracılığı faaliyeti, ikisini de halka arza aracılık faaliyeti üst başlığı altında gruplandırarak düzenlemiştir.
Alım satım aracılığı faaliyeti
Sermaye piyasası araçlarının bir yatırım aracı olmasını sağlayan unsur, bunların yatırımcılar arasında serbestçe el değiştirebilmesidir121. Bu değişime imkân
veren alım satım aracılığı, daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracı sıfatıyla ve ticari amaçla alım satımını ifade etmektedir122.
Kanuni tanımları bulunmamakla birlikte, III-37.1 sayılı Tebliğ’de her bir aracılık türü için ayrı bir tanım verildiği görülmektedir. Bu kapsamda, anılan Tebliğ’in 10 uncu maddesi ile, alım satım aracılığı faaliyetinin, bu Tebliğ’de tanımlanan ve Kanun’un 37 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde yer alan emir iletimine aracılık, (b) bendinde yer alan işlem aracılığı ve (c) bendinde yer alan portföy aracılığı faaliyetlerinin tümünü birlikte ifade edeceği düzenlenmiştir. Söz konusu tanım, Kanun’un 37 nci maddesinin birinci fıkrasında sayılan faaliyetleri ismen aracılık olarak nitelendirmesi bakımında da önem taşımaktadır.
Buna göre, ESPKn döneminde yürütülen alım satıma aracılık faaliyeti, SPKn uyarınca emir iletimine aracılık, işlem aracılığı ve portföy aracılığı olmak üzere üçe ayrılmış; ayrıca, ESPKn uygulamasında olduğu gibi, menkul kıymet, türev araç ya da kaldıraçlı alım satım işlemine aracılık edilmesine göre ayrı ayrı yetki belgeleri düzenlenmesi uygulamasından vazgeçilerek, sunulacak hizmete göre tek bir yetki belgesi düzenlenmesi esası benimsenmiştir.
121 İnceoğlu, s. 32.
68
Alım satım aracılığı kapsamına giren her üç aracılık faaliyeti de kapsamına giren hizmetler açıkça belirtilmek suretiyle Tebliğ’de ayrı ayrı tanımlanmış bulunmaktadır. Buna göre, Tebliğ’in 11 inci maddesi ile “emir iletimine aracılık” sermaye piyasası araçlarına ilişkin müşteri emirlerinin yatırım kuruluşları tarafından; yetkilendirilmiş bir yatırım kuruluşuna veya kaldıraçlı işlemler hariç olmak üzere ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış yurt dışında yerleşik bir kuruluşa iletilmesi ve emirlerin sonuçlarına ilişkin bilgilendirme yapılması şeklinde yapılmıştır. Bu bağlamda, bankalar ve aracı kurumlar arasındaki iş ilişkisini düzenleyen acentelik müessesesi, ikincil düzenlemelerden çıkarılarak yerine emir iletimine aracılık faaliyeti getirilmiştir. Emirleri sisteme iletme yetkisini haiz olmayan bir yatırım kuruluşu, emirlerin gerçekleştirileceği piyasaya erişimi olan başka bir yatırım kuruluşuna bu emirleri iletmek suretiyle, müşterisinin taleplerini yerine getirebilmektedir123.
Emir iletimine aracılık faaliyeti SPK’dan izin almak kaydıyla aracı kurumlar ve kaldıraçlı işlemler hariç olmak üzere bankalar tarafından yapılabilmektedir (III- 37.1 sayılı Tebliğ, md. 12) 124. Tebliğ’de açıkça vurgulanmamakla birlikte, kaldıraçlı
123Aynı maddenin ikinci fıkrasında emir iletimine aracılık faaliyeti kapsamında sayılacak diğer
faaliyetler de belirtilmektedir. Bu kapsamda, halka arz, tahsisli satış veya nitelikli yatırımcılara satış sırasında taleplerin toplanmasıyla ilgili olarak taleplerin ilgili yatırım kuruluşuna iletilmesi ve müşteriler tarafından ilgili sermaye piyasası aracının bedeli olarak tevdi edilen nakdin tahsili veya geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak üzere gişe hizmeti verilmesi, lehine faaliyet gösterilen işlem ve/veya portföy aracılığına yetkili kuruluşun sunabileceği yatırım hizmetleri ve faaliyetlerinin yatırımcılara tanıtılması, sözleşme akdedilmesine aracı olunması ile sözleşme yapmak isteyen tarafların komisyon karşılığında bir araya getirilmesi faaliyetleri de emir iletimine aracılık faaliyeti sayılmaktadır.
124 ESPKn’ye dayanılarak çıkarılmış bulunan Seri: V, No: 46 sayılı mülga Tebliğ’in 24 üncü
maddesinde, bankaların aracı kurumların acentesi olarak faaliyet gösterebileceği belirtilmiş; sermaye piyasası araçlarına ilişkin alım ve satım emirlerinin aracı kuruma iletilmesine ve gerçekleşen emirlerin tasfiyesine aracılık etmek, acentesi olunan aracı kurumun halka arza aracılık faaliyetleri kapsamında, taleplerin toplanması, bu taleplerin aracı kurum merkezine iletilmesi ve paranın tahsili ya da geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak üzere gişe hizmeti vermek, acentesi olunan aracı kurumun faaliyetlerinintanıtımını yapmak ve bu faaliyetle ilgili sadece tahsil ve tediye işlemlerini yürütmek gibi yardımcı faaliyetlerin acentelik kavramı içine dâhil olduğu hüküm altına alınmıştır. Kankoç Aydın, s. 115-116.
69
işlemlere ilişkin emir iletimi yasağı mevduat ve katılım bankaları yanında, yatırım ve kalkınma bankalarını da kapsamaktadır125.
İkinci alım satım aracılığı faaliyeti türü olan “işlem aracılığı faaliyeti”nin tanımı ise III-37.1 sayılı Tebliğ’in 16 ncı maddesi ile yapılmıştır. Buna göre “işlem aracılığı faaliyeti, emir iletimine aracılık faaliyetine ek olarak, müşterilerin sermaye piyasası araçlarıyla ilgili alım veya satım emirlerinin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına yatırım kuruluşları tarafından, borsalar ya da teşkilatlanmış diğer pazar yerlerine, Kanun’un 37 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında yetkilendirilmiş bir kuruluşa ve/veya kaldıraçlı işlemler hariç olmak üzere ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış yurt dışında yerleşik bir kuruluşa iletilmek suretiyle gerçekleştirilmesi”ni ifade eder. Buna göre, emirlerin doğrudan ilgili piyasaya iletilmesi yanında, portföy aracılığına yetkili bir yatırım kuruluşuna iletilerek gerçekleştirilmesinin sağlanması da işlem aracılığı faaliyeti kapsamındadır126.
III-37.1 sayılı Tebliğ’in 19 uncu maddesinde işlem aracılığı faaliyetinin yürütülmesi sırasında uyulması gereken ilke ve esaslar detaylı olarak düzenlenmiştir. Buna göre, yatırım kuruluşları müşteri emirlerini, emir gerçekleştirme politikası, çerçeve sözleşmede belirtilen esaslar, müşteri emrini en iyi şekilde gerçekleştirme
125 Kankoç Aydın, s. 116.
126 İşlem aracılığı faaliyetinde bulunabilecek kuruluşlar da farklı esaslarla belirlenmiştir. Aracı kurumlar
bu faaliyeti tüm sermaye piyasası araçları üzerinde yürütebilirken, yatırım ve kalkınma bankaları kaldıraçlı işlemler hariç sermaye piyasası araçları üzerinde yürütebilmektedir. Yatırım ve kalkınma bankaları dışında kalan bankalar ise paylar, kaldıraçlı işlemler ile pay endekslerine ya da paylara dayalı türev araçlar hariç olmak üzere sermaye piyasası araçları üzerinde işlem aracılığında bulunabilmektedir. Ayrıca, yatırım ve kalkınma bankalarının türev araçlar dışında sermaye piyasası araçları üzerinde işlem aracılığı faaliyetinde bulunabilmeleri için, halka açık olmayan bir aracı kurumun tüm faaliyet izinlerinin iptali için talepte bulunarak yatırım hizmet ve faaliyetlerinden çekilmesi zorunlu kılınmıştır. 14.1.2016 tarih ve 29593 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren bu son düzenleme ile yatırım ve kalkınma bankalarına, halka açık olmayan bir aracı kurumun tüm faaliyet izinlerinin ilgili yatırım ve kalkınma bankası lehine iptali için talepte bulunarak yatırım hizmet ve faaliyetlerinden çekilmesi şartıyla işlem aracısı olarak paylar üzerinde alım satım aracılığı yapabilme olanağı tanınmıştır.
70
yükümlülüğü, özen ve sadakat borcu çerçevesinde kabul ederek yerine getirir. Borsa’da işlem yapmayı gerektiren emirler ayrıca ilgili mevzuatta belirlenen esaslar çerçevesinde alınır ve yerine getirilir. İşlem aracılığına yetkili kuruluşların, emirleri borsaya değil de portföy aracılığı faaliyetine yetkili bir başka kuruluşa iletmek suretiyle gerçekleştirmeleri halinde uymaları gereken kuralar da ayrıca düzenlenmiştir.
Alım satım aracılığının son türü olan “portföy aracılığı faaliyeti” ise aynı Tebliğ’in 21 inci maddesinde “işlem aracılığı faaliyetine ek olarak, yatırım kuruluşlarının müşterilerin sermaye piyasası araçlarıyla ilgili alım veya satım emirlerini karşı taraf olarak yerine getirmesi” olarak tanımlanmıştır. MiFID2’nin md. 4/1 hükmünün altıncı fıkrasında “dealing on own account” olarak tanımlanan portföy aracılığı, yatırım kuruluşlarınca müşteri emirlerinin kendi hesabından gerçekleştirilmesi olarak ifade edilebilir. Daha önce ihraç edilmiş bulunan sermaye piyasası araçlarının yalnızca organize piyasalarda satımı zorunluluğu bulunmadığından, yatırıma konu edilecek bu araçların yetkili yatırım kuruluşlarının portföylerinden doğrudan satın alınmasında herhangi bir engel bulunmamaktadır127.
ESPKn’nin 30 uncu maddesinde yer alan aracılık tanımında kullanılan “sermaye piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına” alım satımı kavramından farklı olarak SPKn “sermaye piyasası araçlarının kendi
hesabından alım ve satımı” ifadesini kullanmıştır. Bu ifadenin mahiyetini açıklamak
üzere III-37.1 sayılı Tebliğ’de yatırım kuruluşlarının müşterilerin sermaye piyasası araçlarıyla ilgili alım veya satım emirlerini karşı taraf olarak yerine getirmesinden söz edilmiştir.
71
Portföy aracılığı faaliyeti de işlem aracılığında olduğu gibi, aracı kurumlar tarafından tüm sermaye piyasası araçları üzerinde, yatırım ve kalkınma bankaları tarafından ise kaldıraçlı işlemler hariç olmak üzere sermaye piyasası araçları üzerinde, yatırım ve kalkınma bankaları dışındaki bankalar bakımından ise paylar, kaldıraçlı işlemler ile paylara dayalı türev araçlar hariç olmak üzere sermaye piyasası araçları üzerinde gerçekleştirilebilmektedir128. Sermaye piyasası araçlarına ilişkin portföy
aracılığı faaliyeti kapsamındaki tezgahüstü türev araçlara yönelik işlemler, bu suretle ilk kez düzenleme altına alınmış ve bu faaliyetleri yürütecek yatırım kuruluşları ile faaliyet izni esasları ve faaliyet şartları belirlenmiştir. Zira düzenleme öncesi öngörüldüğü gibi, portföy aracılığı faaliyeti özellikle kaldıraçlı alım satım işlemleri bakımından uygulama alanı bulmuştur.
Bu noktada, alım satım aracılığı faaliyeti bakımından özel olarak değinilmesi gereken bir diğer konu türev araç işlemleridir. Kaldıraçlı işlemler dışında kalan türev araçlara ilişkin emir iletimi, işlem ya da portföy aracılığı faaliyetleri, işlemlerin niteliğine göre borsalar ve teşkilatlanmış diğer pazar yerlerinde ya da tezgahüstü piyasalarda yapılabilmektedir129. Tebliğ’in md. 3/1-f hükmünde, yine bir türev araç
olan kaldıraçlı işlem, yatırılan teminat tutarı karşılığında, döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı olarak elektronik ortamda
128 SPK’nın Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yatırım Kuruluşlarına İlişkin Rehber hükümlerine
bakıldığında, Borsa İstanbul nezdinde işlem gören paylar ve paylara dayalı türev araçlar üzerinde portföy aracılığı faaliyeti yapılması tüm yatırım kuruluşları bakımından yasaklanmıştır. Konsantrasyon kuralı olarak adlandırılan bu uygulama ile yatırım kuruluşlarının, müşterilerinin Borsa İstanbul nezdinde işlem gören paylar ve paylara dayalı türev araçlar ile ilgili müşteri emirlerini karşı taraf olarak yerine getirmeleri engellenmiş; bunlara ilişkin emirlerin mutlaka emir iletimine aracılık ya da işlem aracılığı faaliyetleri kapsamında Borsa İstanbul pay piyasasına iletilmesi zorunlu kılınmıştır. Bu nedenle uygulamada yatırım kuruluşlarının daha ziyade paya dayalı olmayan türev araçlar üzerinde portföy aracılığı faaliyeti gerçekleştirdikleri gözlenmektedir. https://www.spk.gov.tr/Sayfa/Dosya/1163, Erişim Tarihi: 8.4.2020.
129 Fark kontratları, yatırım kuruluşu varantları ve sertifikaları ile ortaklık varantları III-37.1 sayılı
Tebliğ hükümleri kapsamında türev araç olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla, tezgahüstünde gerçekleştirilen fark kontratları da kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin hükümlere tabidir (III-37.1 sayılı Tebliğ md. 25/A).
72
oluşturulmuş bir platformda alım satımı işlemleri olarak tanımlanmış130, kaldıraç131 ve
teminat oranlarına ilişkin düzenlemelere ise Tebliğ’in 27 nci maddesinde yer verilmiştir.
Aracılık faaliyetinin yatırımcı nam ve hesabına gerçekleştirilmesi halinde, yatırım kuruluşu ile müşterisi arasında “alım satım sözleşmesi yapılması” işinin görülmesine yönelik bir vekâlet sözleşmesi mevcuttur. Zira yatırım kuruluşu yatırımcı adına alım satım sözleşmesi akdetmeyi yükümlenmekte, bu sonuca yönelmekte ve bunun için emek harcamaktadır. Aracılık faaliyetinin yatırım kuruluşu tarafından kendi namına, yatırımcı hesabına gerçekleştirilmesi halinde ise komisyon sözleşmesinin ücret karşılığında kendisi adına müvekkili hesabına alım satım işlemi gerçekleştirme unsuru ile vekâlet sözleşmesinin süreklilik unsurunun bir araya getirildiği karışık muhtevalı bir aktin gündeme geldiği söylenebilir. Nihayet yatırım
130 Kamuoyunda "foreks" olarak bilinen kaldıraçlı alım satım (KAS) işlemleri bir ülkenin para birimi
karşılığında başka bir ülke parasının alımı ya da satımı olarak tanımlanmaktadır. Bu piyasada bir varlık satın alındığında o varlıkta ‘uzun’ pozisyona, bir varlık satıldığında ise ‘kısa’ pozisyona sahip olunmaktadır. Bu varlık alma işlemi, tamamen hesaben gerçekleşmektedir, örneğin; 7,60 kur değeri üzerinden 10.000 ABD doları alıp karşılığını TL olarak ödemeye ilişkin emrin kabulüyle bir (Dolar/TL) foreks sözleşmesi kurulması durumda aracı kurumun yatırımcıya 10.000 ABD Dolarını sağlaması, yatırımcının da aracı kuruma 76.000-TL vermesi gerekmektedir. Ancak, ne aracı kurum yatırımcıya 10.000 ABD Dolarını, ne de yatırımcı aracı kuruma 76.000-TL’yi vermektedir. Taraflar sözleşmenin vadesinde oluşacak kur üzerinden hesaben uzlaşmayı kabul etmektedir. Sözleşmenin kurulduğu anda 7,60 olan kur zaman içerisinde değişeceğinden, tarafların birbirlerine olan sözleşmeden kaynaklanan yükümlülükleri de kura göre değişecektir. Kur 7,70 olursa 10.000 ABD Doları almış olan yatırımcının TL cinsinden varlığı 77.000-TL’ye çıkmış olacak, bunun karşılığında aracı kuruma sadece 76.000-TL ödemekle yükümlü olduğundan 1.000-TL kâr etmiş olacak; kur 7,50 olursa 10.000 ABD Doları almış olan yatırımcının TL cinsinden varlığı 75.000’ye düşmüş olacak, bunun karşılığında aracı kuruma 76.000-TL ödemekle yükümlü olduğundan 1.000 TL zarar etmiş olacaktır. KAS işlemleri, mevzuatımızda ilk kez, 25.2.2011 tarih ve 27857 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan. 6111 sayılı Kanun’un 155 inci maddesi ile yapılan değişiklikle düzenlenmiştir. Anılan Kanun hükmüne dayanılarak hazırlanan Seri: V, No: 125 sayılı “Kaldıraçlı Alım Satım. İşlemleri ve Bu İşlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” 27.8.2011 tarih ve 28038 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. SPKn’nin md. 3/1-u-3 alt bendinde KAS işlemleri türev araçlar arasında sayılmış ve kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin ilke ve esaslar III-37.1 ve III-39.1 sayılı Tebliğler’de ayrıntılı olarak düzenlenmiş, Seri: V, No: 125 sayılı Tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır.
131 Kaldıraç oranı, işlem yapmak için yatırılan teminat tutarı karşılığında alınabilecek pozisyon tutarını
gösteren orandır. Tebliğ’in ilk halinde 100:1 olarak belirlenmiş olan bu oran, III-37.1 sayılı Tebliğ’in 10.2.2017 tarih ve 29975 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan III-37.1.b sayılı Tebliğ ile değişik 27 nci maddesi gereği 10:1’i geçemez.
73
kuruluşlarının, sermaye piyasası araçlarını kendi nam ve hesaplarına satın almaları ve müşterilerine kendi nam ve hesaplarına satmaları halinde (portföy aracılığı) yatırım kuruluşlarının alım satım arasındaki fiyat farkından yararlanmakta olduğu nazara alınarak, bu faaliyete taşınır satışına ilişkin hükümlerin (BK md. 209 vd.) uygulanabileceği söylenebilir.
Diğer taraftan aracı kuruluşlarca tezgahüstü türev piyasalarda yalnızca tarafları bir araya getirmeye yönelik faaliyette bulunulması da mümkün olup, Tebliğ’in 11 inci maddesinde emir iletimine aracılık faaliyeti kapsamında sayılan bu faaliyetin, BK md. 520 vd. da düzenlenmiş olan simsarlık hükümleri kapsamında değerlendirilmesi mümkündür. Buna göre tezgahüstü türev piyasalarda taraflar arasında bir sözleşme kurulması imkânının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık etmeyi üstlenen ve bu sözleşmenin kurulması hâlinde ücrete hak kazanan aracı kuruluşun simsarlık faaliyeti yürüttüğünden de söz edilebilir.
Halka arza aracılık Tanımı ve türleri
Sermaye piyasasının en temel kavramlarından olan halka arz, Kanun’un 3/1-f hükmü uyarınca sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışı ifade etmektedir.
SPK’nın III-37.1 sayılı Tebliği’nin 55 inci maddesi ile VII-128.1 sayılı Pay Tebliği’nin132 30 uncu maddeleri uyarınca, sermaye piyasası araçlarının halka arzının,
halka arz eden ya da ihraççı ile yetkili yatırım kuruluşu arasında akdedilecek yazılı bir halka arza aracılık sözleşmesine bağlanması zorunludur. II-5.2 sayılı Sermaye Piyasası Araçlarının Satışı Tebliği’nin133 28 inci maddesinde de sermaye piyasası araçlarının
132 22.6.2013 tarih ve 28685 sayılı Resmi Gazete. 133 28.6.2013 tarih ve 28691 sayılı Resmi Gazete.
74
halka arzının, yetkili kuruluş veya bu kuruluşlardan oluşan konsorsiyum aracılığıyla gerçekleştirilmesinin esas olduğu düzenlenmek suretiyle, halka arza aracılıkta yatırım kuruluşundan hizmet alınmasının zorunlu olduğu açıkça hükme bağlanmıştır.
Sermaye piyasası araçlarının halka arz edilebilmesi için Kanun’un 4 üncü maddesi çerçevesinde, ihraççının ve varsa garantörün finansal durum ve beklentileri ile performansı ve geleceğe yönelik beklentilerine, faaliyetlerine, ihraç edilecek veya borsada işlem görecek sermaye piyasası araçlarının özelliklerine ve bunlara bağlı hak ve risklere ilişkin yatırımcıların bilinçli bir değerlendirme yapmasını sağlayacak