Yasalar

Kültür değerlerinin korunmasına yönelik yasaları belli bir sıralamaya tabi tutarak alt başlıklar altında incelemek düşünüldü ise de bunun kolay olmadığı gözlenerek bundan vazgeçilmiştir. Belediye Yasasında kentsel dönüşüme ilişkin düzenlemeler ya da Kültür Bakanlığınca hazırlanması gerekirken, İçişleri Bakanlığınca hazırlanarak Bakanlar Kuruluna sunulan ve Meclisce yasalaşan kültürel değerlerin yaşatılmasına yönelik 5366 sayılı Yasa bu zorluğu gösteren örnekler olarak belirtilme gereği duyulmuştur. Bu nedenle yasalar belli sınıflandırma olmaksızın anlatılmıştır.

a. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası

1983 yılında yürürlüğe konulan Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası, kentsel korumanın bir planlama olduğunu belirtmekte, planların hazırlanma, değerlendirme ve onaylama süreçleri belirlenmektedir. Söz konusu yasa birkaç kez değişikliğe uğramış olup önemli değişiklik 5226 sayılı Yasa ile 14.7.2004 tarihinde

gerçekleşmiştir. Bununla yerel yönetimlere kültürel değerlerin korunmasına yönelik ek yetki ve olanaklar sağlanmıştır.

Yasanın 10. maddesinde “Her kimin mülkiyetinde veya idaresinde olursa olsun, taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını sağlamak için gerekli tedbirleri almak, aldırmak ve bunların hertürlü denetimini yapmak veya kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler ve valiliklere yaptırmak Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir” denilmektedir.

TBMM’nin yönetiminde bulunan kültür ve tabiat varlıklarının TBMM’ce, Milli Savunma Bakanlığının yönetim ve denetiminde bulunan kültür ve tabiat varlıklarının bu bakanlıkça korunacağı, yine aynı maddede yer almıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı vakıf eserleri ise, Koruma Bölge Kurulları kararı alındıktan sonra bu genel müdürlükçe korunacaktır.

30.5.2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 5663 sayılı Yasa ile yapılan değişiklikle de, birinci grup olarak tescil edilmiş olan kültür varlıklarının bulunduğu taşınmazlar ile birinci ve ikinci derecede arkeolojik sit alanlarındaki taşınmazların zilyetlik yoluyla mülkiyetinin kazanılamayacağı hususu düzenlenmiştir. Ayrıca 27.7.2004 tarihinden itibaren zilyetlik koşulları oluştuğu halde sit alanlarında kalmayı nedeniyle Hazine adına tescil edilmiş taşınmazlardan 1. ve 2. derece arkeolojik sit alanları dışında kalan sit alanlarındaki taşınmazların kadastro tutanaklarında zilyet ve hak sahibi olarak belirtilen kişilerin başvurusu üzerine, Maliye kuruluşunun talebi ile doğrudan ilgisi adına tapuya kayıt edileceği hükmü getirilmiştir.

b. 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Yasası

Söz konusu Yasa 5.7.2005 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kentsel yenileme kapsamında sit alanları ile koruma alanlarındaki kültürel varlıkların korunması ile restore edilmesine yönelik düzenlemeleri içermektedir. Bu yasanın doğurduğu beklentiler oldukça yüksektir. Bu yasa ile geniş açıklama, İkinci Bölüm III.2.2.’de verilecektir.

c. 5393 sayılı Belediye Yasası

Belediye Yasası 13.7.2005 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmış olup, kentsel gelişmeye ve kültürel değerlere yönelik bazı düzenlemeler getirmiştir. Kentsel dönüşüme ilişkin düzenleme İkinci Bölüm III.2.2.’de incelenecektir. Kültür Varlıkları bakımından ise, belediyeler tarihi dokunun ve kent tarihine ilişkin mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayacaklar, bu amaçla bakım, onarım ya da yeniden yapım gerçekleştirebileceklerdir. Ayrıca meslek kuruluşları, sendikalar, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, siyasi partiler ve kamu kurum temsilcilerinden oluşan Kent Konseyleri kurulmuştur. Kente ilişkin konuların görüşüleceği bu konseydeki değerlendirmeler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınacaktır. Yine aynı yasayla kültür dahil birçok yerel hizmete yönelik gönüllü katılım programlarının uygulanması getirilmiştir.

d. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası

23.7.2004 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan bu Yasa, imar ve planlamaya ilişkin görevleri yanında büyükşehir belediyelerine, tıpkı diğer belediyelerde olduğu gibi, kültür ve tabiat varlıkları ile tarihi dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla onarımlarını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslında uygun olarak yeniden inşa etmek, görevini vermektedir. Coğrafi ve kent bilgi sistemi kurmakla da görevlendirilen Büyükşehir belediyeleri ilçe ve ilk kademe belediyelerinin imar uygulamalarını denetlemeye yetkili olacaklardır.

e. 5197 sayılı İl Özel İdare Yasası

4.3.2005 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan İl Özel İdaresi Yasası, il özel idarelerine belediye sınırları dışında olmak şartıyla, kültür görevini vermekte idi.

Böyle bir yetki sınırlamasının doğru olmadığı anlaşıldığından, 3.7.2005 tarih ve 5393 sayılı yasanın 85. maddesi ile kültür hizmetlerinin tüm il sınırları içinde yapılabilmesi hususu düzenlenmiştir. Ayrıca il çevre düzeni planının Valinin eşgüdümünde büyükşehir ya da, il belediyesi ile özel idaresince birlikte yapılacağı ve belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylayacağı hususu getirilmiştir.

Önemli bir değişiklik de, belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını hazırlama yetkisi daha önce il Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü vasıtasıyla Valilikte iken yeni düzenlemede bu yetkinin il özel idaresine verilmiş olmasıdır.

f. Kültürel ve Sanatsal Faaliyetlerin Yürütülmesi İçin Yeni parasal kaynaklar Oluşturulması Saray, Köşk ve Kasırların Bakımı ve Onarımı İçin Özel Ödenek Ayrılması hükmünü içeren 5217 sayılı ve 14.7.2004 tarihli Yasa.

Bu Yasa tarihi binaların onarımına ek kaynak sağlamakta ve gerekli koşulları belirtmektedir.

g. 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Yasası

21.7.2004 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Yasanın amacı kültürel mirasın korunmasını teşvik etmek olup, taşınmaz kültür varlığının tahsisini, gelir vergisi indirimini, sigorta primi işveren payı indirimini, su bedeli indirimini ve enerji desteğini ve tatil günlerinde faaliyette bulunma serbestîsini içermektedir.

h. 775 sayılı Gecekondu Yasası

Bu yasa dar anlamdaki kentçilik sorunlarının çözümünü, “iyileştirme”,

“ortadan kaldırma” ve “önleme” erekleriyle sağlamaya çalışan bir düzenlemedir.

(Keleş, 2006a: 586). Gecekondu bölgelerinin saptanması, arsa yardımları, kamu hizmetlerinin giderlerine katılma ve yıkım konularını kapsamaktadır. 28.3.2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 5609 sayılı Yasayla getirilen değişiklikle Gecekondu Yasasında Bayındırlık ve İskan Bakanlığı/İmar ve İskan Bakanlığına tanınan yetkiler, Toplu Konut İdaresi Başkanlığına (TOKİ) devredilmiştir. Ayrıca mülkiyeti hazineye ait olup 775 sayılı Yasaya göre proje başlatılacak taşınmazlar TOKİ’ye aktarılacaktır. 8.12.2004 tarihinde kabul edilen 5273 sayılı Yasayla Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün kaldırılarak yetkilerinin TOKİ’ye devredilmesi de göz

önüne alındığında bu kurumun yeni yetki kazanımıyla çok güçlü bir konuma geldiği görülmektedir ki sorgulanması yararlı olacaktır.

ı. 2762 sayılı Vakıflar Yasası

5.6.1935 tarihli Vakıflar Yasası, Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı çeşitli vakıfların sahip oldukları eski eserlerin korunmasına ilişkin çeşitli hükümler içermektedir. Vakıflara ait olup da, akar olmayan yani gelir getirmeyen ve ibadet yeri niteliğinde bulunmayan taşınmazların bir bölümünü il özel idarelerine ve belediyelere devretmek ya da bedelsiz tahsis etmek, onların onarımına katkı sağlıyacaktır.

j. 2872 sayılı Çevre Yasası

9.8.1983 kabul tarihli Çevre Yasası, çevrenin korunmasına, iyileştirilmesine ve kirliliğin önlenmesine ilişkin ilkeler, önlemler, yasaklar ve yöntemler getirmektedir. Çevre Yasasında 26.4.2006 tarih ve 5491 sayılı Yasayla önemli değişiklikler yapılmıştır. Bir taraftan yasadaki cezalar artırılırken ve etkin kılınırken, diğer taraftan bazı ithalat kalemlerinden belli oranda pay alınarak kaynak sağlanmış ve çevre yatırımlarına aktarılması öngörülmüştür. Ayrıca su rejimi, hava kalitesi, katı atık ile atık su ve arıtma düzenlemeleri daha belirgin hale getirilmiştir.

k.2873 sayılı Milli Parklar Yasası

9.8.1983 tarihli Milli Parklar Yasası, milli park kapsamında, bilimsel ve estetik bakımından ulusal ve uluslararası ender bulunan kültürel ve doğal kaynak

değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarının düzenlenmesine ilişkin hükümleri içermektedir.

l. 2960 sayılı Boğaziçi Yasası

18.11.1983 kabul tarihli bu yasa, İstanbul Boğaziçi alanının kültürel ve tarihi değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak ve geliştirmek ve bu alandaki nüfus yoğunluğunu artıracak yapılanmayı sınırlamak için uygulanacak imar mevzuatını belirlemek ve düzenlemek amacıyla yürürlüğe konulmuştur.

Bu amaç doğrultusunda, Boğaziçi alanında yerleşme ve yapılaşmanın planlanması, koordinasyonu, imar uygulamalarının yapılması ve denetlenmesi için Boğaziçi İmar Yüksek Koordinasyon Kurulu, Boğaziçi İmar İdare Heyeti ve Boğaziçi İmar Müdürlüğü kurulmuştur.

m. 5035 sayılı “Kültür Varlıklarının Bakım, Onarım, Restorasyon ve Yaşatılması Amacıyla Yapılan Bağış ve Yardımların Gelirden İndirilmesi ve Kazancın Tespitinde Giderden Kaydedilmesi” Hükmünü İçeren 25.12.2003 Tarihli Yasa

Söz konusu yasa maddeleri ile gerek 193 sayılı Vergi Usul Yasasında gerekse Kurumlar Vergisi Yasasında yapılan değişikliklerle, vakıflar, belediyeler ve diğer kamu kurum ve kuruluşları adına kayıtlı eski eser tescilli abide eserlerin, bakımı, onarımı ve yaşatılması için, eserin sahibi ilgili kuruma yapılan bağış ve yardımların

tamamı gelirden indirilerek, kurum kazancı açısından gider kaydedilebilmektedir.

Ancak bu düzenleme 16.7.2004 tarih ve 5228 sayılı Yasa ile daha geniş bir kapsama kavuşturulmuştur. Örneğin kültür amaçlı ilgili kuruluşlara yapılan bağış ve yardımlar dışında vergi yükümlüsünün aynı amaçla kendisinin yaptığı harcamalar da vergi indirimi kapsamına alınmıştır. Gerek 5035 gerekse 5228 sayılı yasalarla 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Yasasına getirilen bu hükümler, 21.6.2006 tarih ve 26205 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5520 sayılı yeni Kurumlar Vergisi Yasasında da aynen korunmuştur.