YARATICI DRAMANIN AMAÇLAR

İnsan olmak ve toplumda çağdaş bireyler olarak yer alabilmenin gereği yaratıcı bir düşünce sistemine ve yeni tasarımları ortaya çıkarabilmekle başlamaktadır. Bu bağlamda; alternatif bir eğitim yöntemi olarak sürekli gelişmekte olan yaratıcı drama, yeni yaratıcı düşünce sistemi ve tasarımlarda önemli bir rol oynamaktadır. Öğretimde ise; yaparak, yaşayarak, duyu organlarının mümkün olduğu kadar fazlasını çalıştırabilme ve bunlara seslenmenin önemli bir ilke olduğu bilinmektedir. Yaratıcı drama, eğitim dizgesinde yer alan disiplinlerin birçoğunda yöntem olarak uygulanabilmektedir. Yaratıcı drama öncelikle bireyin kendi bedenine, duygularına, düşüncelerine ve çevresinde olup bitenlere karşı bilinçlenmesini amaçlamaktadır. Bireyde doğuştan varolan yaratıcılığı geliştirmektir. Oyun eğitbilimi (pedagojisi) içinde yer alan çağrışımların, duyguların bilgi ve deneylerin özgürleştiği bir ortamın sağlanması durumu da yaratıcı dramanın temel amaçlarından biri olup, dramanın eğitimsel amacının da, bir kavramın, herhangi bir ders konusunun, bir metnin daha iyi anlaşılması, birey ya da grup olarak özümsenerek içselleştirilmesi, iç yaşantıların gözden geçirilerek ve üzerinde düşünülüp tartışarak dışa vurulması olduğu ortak görüşlerden biridir. Yaratıcı dramanın amaçları, kavrama olan yaklaşımlar, katılımcıların gösterdikleri özellikleri ve drama liderinin hangi amacı taşıdığına bağlı olarak farklı biçimlerde sıralanabilmektedir. Günümüz eğitim sistemi içinde bireylerin öğrenmiş oldukları şeylerin çoğunluğunun, düşünsel dünyası ya da bilişsel alanı ile duyguları, tutumları ilgileri, duyuşsal dünyası birbirinden ayrı olmaktadır. Böylece bireyin öğrenmeleri bilişsel yoldan gerçekleşmekte, öğrenme yaşantısal olmaktan çıkmakta, bireylerin

317 _{Bkz: H.Ömer Adıgüzel, Yaratıcı Drama, a.g.y., s.262., Bkz. H.Ömer Adıgüzel, Yaratıcı Drama} Kavramı, Bileşenleri ve Aşamaları, Yaratıcı Drama Dergisi, (Ed: Fatma Önalan Akfırat), Ankara, Cilt 1,Sayı 1, Mavi Çizgi Matbaası, 2006, ss:21–25 .

öznelleşmesi yararlı ve işlevsel kılınmasına çok az olanak tanındığı gözlenmektedir. Ancak, yeni bir yüzyılın başlangıcındaki eğitim anlayışının yalnızca sınıfta olup bitenlerle sınırlı kalmayan bilişsel öğrenmeler, duyuşsal özellikler ve devinişsel becerilerin kazanılmasının sağlanmaya çalışıldığı, geliştirilen bir eğitim programıyla ve bir grup içinde yürütülmesini gerektiren yaratıcı drama etkinliklerini doğrudan içermektedir. Buna göre, yaratıcı dramanın genel amaçları şöyle sıralanabilir:

-Yaratıcılık ve estetik gelişimi sağlayabilmek, sanata ilgi göstermek ve sanatla tanışmak, eleştirel düşünme yeteneğini geliştirip, kazandırabilmek,

-Sosyal gelişim ve birlikte çalışma alışkanlığı kazandırabilmek,

-Kendine güven duymasını ve karar verme becerilerini kazandırabilmek,

Sözcük dağarcığını geliştirerek dil, iletişim ve etkileşim becerilerini kazandırabilmek,

İmgelem gücünü, duygularını ve düşüncelerini geliştirebilmek, Duygudaşlık (empati kurabilme) becerilerini geliştirebilmek,

Farklı olay, durumlar, düşünce ve olgularla ilgili yaşama hazırlanma deneyimleri kazanmak, moral ve manevi değerlerin gelişmesine olanak sağlamak,

Sorun çözme ve karşılaşılan sorunları yeni bir bakış açısıyla inceleyebilmek, Kazanılan, değiştirilen ya da düzeltilen davranışlar hakkında bireye bilgi vermek, Hoşlanılmayan durum, olay ya da olgularla nasıl başa çıkılacağını gösterebilmek, İçinde yaşadığımız dünyayı daha somut olarak görmeyi sağlamak,

Soyut kavramları ya da yaşantıları somutlaştırabilmek, ortak anlama yeteneği kazanmak, bireyler arasındaki farklılıklara hoşgörüyle bakabilmeyi sağlamak vb318. Yukarıda sıralanan yaratıcı drama amaçları, ilgili uzmanlarca ortak paylaşımla her yaştan bireyler için birincil gereksinimin, bazı temel değerlerin eğitimde drama çalışmalarıyla kazandırılabileceği konusunda aynı görüştedirler. Bu temel değerler, eğitimde de yapılan drama çalışmalarıyla kazandırılabilmektedir. Dile getirilen temel değerler şöyledir: Bireyin imgelemini geliştirebilmek, bağımsız olarak özgür düşünebilmesini sağlamak, çevresiyle işbirliği yapabilmesini sağlamak, bireyde, toplumsal duyarlılık oluşturmasını sağlamaktır. Dramanın kazandırdığı başka bir değer de dil gelişimine katkı sağlamak ve daha iyi konuşma alışkanlığı sağlamaktır. Bir bakıma drama da bir iletişim ve etkileşim biçimidir. Katılımcılar, yaratıcı drama etkinliklerinde, konuşma, düşünme, dinleme, anlatma, birbirleriyle iletişim kurma

318 _{Bkz: Ed:H.Ömer Adıgüzel, a.g.y., Nellie,Mccaslin,Creative Drama in the Classroom,}

California; Longman 5th.Ed.,1990,Cecily O’neil, Alan Lambert, Drama Structures. A Practical Handbook for Teachers, London; Hutchinson, 1990, Akt.:Tülay Üstündağ, Yaratıcı Drama Eğitim Programının Öğeleri, ss:466-481 .

vb. birçok beceriler de kazanmaktadırlar. Bu beceriler, yaratıcı drama çalışmalarında, planlama yaparken, sorun çözerken ve grup kurduğu diğer katılımcı arkadaşlarıyla etkileşim sonucunda oluşan doğal tepkilerle olmaktadır. Çünkü yaratıcı drama kendi çalışma yapısından dolayı, doğal, o anda oluşan, süzgeçten geçmemiş (ilk el) etkileşim deneyimlerine şans tanımaktadır. Ayrıca dramanın bir başka eğitsel amacı da, herhangi bir konunun, bir kavramın ya da bir metnin daha iyi anlaşılabilmesi, birey ya da gruplar tarafından özümsenerek, içsel yaşantıya dönüşmesi, üzerinde düşünülüp istenilen ya da beklenilen davranış değişikliğine dönüşmesidir319. Bu bağlamda yaratıcı dramanın dünyadaki ve ülkemizdeki amaçları, gelişim ve uygulanışı koşuttur.

Bilindiği gibi program geliştirme, eğitim programlarını tasarlama- hazırlama, uygulama ve değerlendirme süreci olup eğitim programının hedef- davranış, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler bütünü olmaktadır. Yaratıcı/eğitici dramada program geliştirme, bilimsel dayanakları olan güncel değişimleri yansıtan, alanında uzman kişilerce gerçekleştirilen, eğitim programında “5N ve 1K” ile adlandırılan, kime?, niçin?,neyi?,ne zaman?, nasıl? ve ne oldu?” sorularına yeni yanıtlar aramayı sürdüren araştırmalar dizgesi olarak tanımlanmaktadır. Dramada etkili bir program geliştirme sürecinin yaşanması durumunda, öğrenenlerin gereksinimleri giderilmiş ve beklentileri karşılanmış, drama lideri/öğretmeninin seçtiği ve kullandığı yöntem, teknik araç ve gereçlerle çalışmalardan zevk alınarak ulaşılması planlanan hedeflere ulaşılmış olunur.

Yukarıda açıkladığımız yaratıcı dramanın çalışmaları gerçekleştirilirken, katılımcılarda kazanılması-kazandırılması amaçlanan, hedef-davranışlar bulunmaktadır. Bu durum, katılımcıların yaratıcı drama sürecinde niçin yer alacaklar? sorusuyla ilgilidir. Hedefler, öğrenene kazandırılmak üzere seçilen, onda bulunması uygun görülen ve eğitim yoluyla kazandırılabilir bilişsel, duyuşsal ve devinişsel özelliklerdir. Bu özellikler, öğrenmenin değişik boyutlarını açıklamaktadır. Çünkü öğrenme süreci bütün bu sayılan özelliklerin bir arada bulunmasıyla bütünlük taşıyabileceği vurgulanmaktadır. Örnek vermek gerekirse: Bir piyanoyu; çalmaya başlamadan önce, notaları okuyabilmenin “bilişsel özellik”

319

olduğu, piyanoyu çalmaya hevesli ve istekli olmanın “duyuşsal özellik” olduğu ve piyanoyu çalmak için taburesine oturup, gerekli çalma pozisyonunu almanın da “devinişsel davranış özelliği” olarak açıklanabilir. Hedefin iş-hareket gösterir biçimde ifade edilmesi ile ölçülüp, gözlenebilir biçimde yazılması da hedef–davranış olarak adlandırılmaktadır.

Hedef-davranışların; kolaydan başlayarak zora doğru, basitten başlayıp karmaşığa doğru, somut şeylerle başlayıp soyuta doğru, bilinen şeylerden başlayıp bilinmeyene doğru, yakından başlayıp uzağa doğru aşamalı olarak sıralanması gerektiği ve yapılan çalışmalar eğitim (ders) amacını taşıyorsa planlanan etkinlikler içinde en önemli ve özellikli olanın bilgi olduğu vurgulanmaktadır. Yaratıcı dramada eğer bir eğitim programı geliştiriliyorsa bu süreçte dersin katılımcıları/öğrencileri ve bunların bireysel farklılıkları, farklılıkların kaynakları, hedef ve hedef–davranışlar, içerik, eğitim ve sınama durumu öğelerinin sırayla tasarlanıp, uygulanması ve değerlendirilmesiyle gerçekleştirilmektedir.

Yaratıcı/eğitici drama çalışmalarında kazanılması-kazandırılması düşünülen Bilişsel, Duyuşsal ve Devinişsel hedef- davranışları açıklamak gerekirse bunlar:

Bilişsel Hedefler ve Hedef-Davranışlar: Katılımcının/öğrencinin

kazanılması öngörülen ve onun belleksel alanını kapsayan tanıma- hatırlama, yorum yapabilme, belleksek sorunları çözebilme, akıl yürütme, özgün tasarımlar oluşturma, eleştirel yargılama yapabilme vb düşünce becerileridir. Bu aşamalılık şöyle açıklanmaktadır:

Tanıma, hatırlama, ezber, betimleme, sıralama.

Kavrama, açıklama, yorumlama, tahmin etme, örnekleme.

Yeni bir durumda kullanma, düşünsel eylemde bulunma, değiştirme. Çözümleme, ayırt edebilme, neden-sonuç ilişkisini bulma, akıl yürütme. Bireşim yapabilme, özgün bütünleştirme, yeniden tasarlama, yaratıcı düşünme. Değerlendirme, sorgulama, destekleme, eleştirel düşünme.

Duyuşsal Hedefler ve Hedef–Davranışlar: Katılımcının/öğrencinin

kazanılması öngörülen, onun ilgi, tutum, alışkanlık ve değerleriyle ilgili özellikleridir. Bu özellikler de aşamalı olarak şöyle sıralanmaktadır:

Alma, duyarlılık, kabul etme, farkındalık.

Değer verme, takdir etme, paylaşma, ayırım yapma. Örgütleme, savunma, bağlı kalma, üstlenme.

Kişileştirme, güven verme, etkileme, adanmışlık.

Devinişsel Hedefler ve Hedef- Davranışlar: Katılımcının/öğrencinin

kazanması öngörülen bellek–kas eş güdümünü gerektiren ve onun bedenini işe koşan beceriler olup, bu beceriler de öğrenme sürecinde aşamalı olarak şöyle sıralanmaktadır:

İçgüdüsel tepki, duyularla algılama, istem dışı devinim, etkiye göre tepki, Temel devinimler, yürüme, koşma, taklit etme, tekrarlama,

Uyumlu devinimde bulunma, dokunma, göz-el-kol-beden el eş güdümü sağlama, Fiziksel hareket yeteneğine sahip olmak, karmaşık devinimlerde becerili ve esnek olmak,

Becerikli devinim, dans edebilme, grupla devinim, güvenli ve sağlam durabilmek, Beden dili, özgün-bağımsız canlandırma yapabilmek, el-yüz-kol ve bedenle yaratıcı çalışmalar yapabilmek320.

2.2. YARATICI DRAMANIN AŞAMALARI VE