Yaklaşımların Karşılaştırmalı Analizi

Detaylı literatür araştırması sonucunda ulaşılan 40 adet yaklaşım, iki çeşit sınıflandırmaya tabi tutularak karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Yayınlanma yıllarına göre gruplanan yaklaşımlar, öncelikle yazılım seçiminin temel fonksiyonlarına göre sınıflandırılmaktadır. Bu ilk inceleme sonucunda, yaklaşımların genellikle birbirinden farklılık gösterdiği noktanın, çeşitli aşamalarda kullandıkları karar verme metotları olduğu tespit edilmiş ve bu doğrultuda ikinci bir sınıflandırmaya gidilmiştir. Bu da yaklaşımların yazılım seçim sürecinin ana adımlarında kullandığı karar verme metotlarına göre yapılan genel sınıflandırmadır. Bu iki sınıflandırmanın detayları aşağıda açıklanmaktadır.

Çizelge 3.1 Belirlenen kurumsal uygulama yazılım seçimi yaklaşımları

Yazarlar Yayınlanma Yılı Yazılım Tipi

Brownstein ve Lerner 1982 Genel

Talley 1983 Okul yönetim yazılımı

Edmons ve Urban 1984 Yazılım araçları

Kuan 1986 NASA yazılımları

Frankel 1986 Genel

Anderson 1989 Genel

Eskenasi 1989 Genel

Meier ve Williamson 1989 İnşaat sektörüne yönelik yazılımlar Subramanian ve Gershon 1991 CASE araçları

Williams 1992 Genel

Adeli ve Wilcoski 1993 DOS tabanlı yazılımlar Jeanrenaud ve Romanazzi 1994 COTS yazılımları

Kontio vd. 1995 COTS yazılımları

Morisio ve Tsoukias 1997 COTS yazılımları

Tran ve Liu 1997 COTS yazılımları

Feblowitz ve Greenspan 1998 COTS yazılımları Maiden ve Ncube 1999 COTS yazılımları Lai, Truebloodb ve Wong 1999 Multimedya yazılımları

Jung ve Choi 1999 COTS yazılımları

Kunda ve Brooks 1999 COTS yazılımları

Ochs vd. 2000 COTS yazılımları

Teltumbde 2000 ERP yazılımları

Lawlis vd. 2001 COTS yazılımları

Alves ve Castro 2001 COTS yazılımları Sedigh-Ali, Ghafoor ve Paul 2001 COTS yazılımları

Morera 2002 COTS yazılımları

Lai, Wong ve Cheung 2002 Multimedya yazılımları Sahay ve Gupta 2003 SCM yazılımları Erol ve Ferrell 2003 ERP yazılımları

Wei ve Wang 2004 ERP yazılımları

Colombo ve Francalanci 2004 CRM yazılımları Sarkis ve Talluri 2004 E-ticaret yazılımları Yeoh ve Miller 2004 COTS yazılımları Çil, Alptürk ve Yazgan 2005 ERP yazılımları Wei, Chien ve Wang 2005 ERP yazılımları

Wybo, Robert ve Leger 2005 Kurumsal uygulama yazılımları Sarkis ve Sundarraj 2006 ERP yazılımları

Shyur 2006 COTS yazılımları

Ayağ ve Özdemir 2006 ERP yazılımları

3.2.1 Yaklaşımların Fonksiyonel Sınıflandırması

Bu ilk sınıflandırmada, belirlenen yaklaşımlar, kurumsal uygulama yazılım seçim sürecinin temel bir takım fonksiyonları baz alınarak sınıflandırılmaktadır. Bu temel fonksiyonlar, 2. bölümde ayrıntılarıyla açıklanan seçim süreci, bu süreçte yapılabilecek hatalar ve kritik başarı faktörleri göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Her bir yaklaşım, seçim süreci için önemli olduğu düşünülen ve aşağıda açıklanan altı fonksiyona göre değerlendirilmiştir:

• İhtiyaç analizi: Satın alınacak yazılımın fonksiyonlarının ve karakteristiklerinin tanımlandığı ve karara bağlandığı ihtiyaç analizi aşaması, yazılım seçim sürecinin en önemli faaliyetlerinden biridir. Nitekim 2. bölümde sunulan örnek seçim süreci uygulamalarının hepsinde, bu adım dönüm noktası olarak tanımlanmaktadır. Yazılım ihtiyaçlarının analizi aşamasında, tüm karar vericiler yazılım sistemini tanımlayan ihtiyaçlar için genel bir kanı oluşturmaktadır. Bu bağlamda seçilen yaklaşımlar, önerdikleri metodolojide yazılım seçimi ile ilgili ihtiyaçların analizine ve belgelenmesine ilişkin açıklama içerip içermediklerine göre değerlendirilmiştir.

• Kriter listesi önerisi: Fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan ihtiyaçlar belirlendikten, dokümante edildikten ve doğrulandıktan sonra, ihtiyaç analizinden gelen ihtiyaçlar hiyerarşik kriter setine dönüştürülmektedir. Dolayısıyla seçim sürecindeki bir sonraki faaliyet, kriter seçimi ve kriter listesinin oluşturulması olmaktadır. Bu noktada, seçilen yaklaşımlar, örnek seçim kriterleri veya kriter listesi sunup sunmadıklarına göre değerlendirilmiştir.

• Kriter tipi: Genel olarak seçim sürecinde kullanılan kriterler fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan kriterler olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır. Fonksiyonel kriterler, yazılım alternatifinin hangi fonksiyonları yerine getirdiği ile ilgilenmektedir. Kısaca “Sistem neyi yapmalıdır?” sorusunun cevabıdır. Fonksiyonel ihtiyaçların değerlendirici tarafından tam ve tutarlı bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Yani sistem kullanıcılarının ihtiyacı olan tüm hizmetler tam olarak tanımlanmalı ve tanımlanan ihtiyaçlar kendi içerisinde tutarlı olmalıdır. Literatürde fonksiyonel kriterler yerine sistem fonksiyonları, sistem gereksinimleri gibi ifadeler de kullanılmaktadır. Bu kriter tipi, uygulamadan uygulamaya değişmektedir. Fonksiyonel olmayan kriterler ise, yazılım alternatifinin fonksiyonları hangi kısıtlarla, nasıl yerine getirdiği ile ilgilenmektedir. Ürünün genel kalitesi olarak da tanımlanmaktadır. Fonksiyonel olmayan kriterler; belirlenmesi, ölçülmesi ve test edilmesi güç olan kriterlerdir. Bu seçim kriterleri uygulamadan uygulamaya değişmemektedir. Bu tez çalışmasında fonksiyonel olmayan kriterler; kalite kriterleri, teknik kriterler ve sosyo-ekonomik kriterler olmak üzere üç kısımda incelenmektedir. Fonksiyonel ve

fonksiyonel olmayan kriter tipleri, 4. bölümde detaylandırılmaktadır. Sınıflandırma çalışmasının kriter tipi fonksiyonu için, seçilen tüm yaklaşımlar, fonksiyonel ve/veya fonksiyonel olmayan kriterleri tanımlaması ve örneklendirmesi açısından değerlendirilmiştir. Sınıflandırma sırasında, incelenen bazı yaklaşımlarda, kalite kriterleri içerisinde yer alan “fonksiyonellik” kriterinin, fonksiyonel bir kriter olarak tanımlandığı görülmüştür. Bu tez çalışmasında, kalite kriterleri için, ISO/IEC 9126 (the International Organization for Standardization/the International Electro-technical Commission) yazılım ürünleri değerlendirme standardında tanımlanan kriterler kullanılmaktadır. Dolayısıyla “fonksiyonellik”, fonksiyonel olmayan kriter tipi olarak tanımlanan “kalite kriterleri”nin bir alt kriteridir. Bu sebeple, sadece sistem gereksinimlerini, yani “Sistem neyi yapar?” sorusunun cevabını kriter olarak tanımlayan çalışmalar “fonksiyonel kriter” özelliğini tam olarak kullanmıştır şeklinde sınıflandırılmıştır.

• Alternatif ürünlerin belirlenmesi: Yazılım seçim sürecinde, seçim yapan firma yeni-eski, büyük-küçük tüm satıcıları dikkate almaya çalışmalı ve bunlar arasından ihtiyaçlarına en uygun olanlar ile kısa bir liste oluşturmalıdır. Seçim sürecinin bu adımı, 2. bölümde de bir kritik başarı faktörü olarak vurgulanmaktadır. Kısa bir satıcı listesi ile ve değerlendirme sürecine de önyargılı bir şekilde başlayan firmaların seçeceği paketler genellikle yapılarına uygun olmamaktadır. Dolayısıyla seçilen yaklaşımlar, yazılım alternatiflerinin belirlenmesine yönelik bir açıklama, kaynak ya da yöntem sunma durumuna göre değerlendirilmiştir.

• Kriter ölçümleri: Yazılım seçim sürecindeki bir sonraki önemli adım, yazılım alternatiflerinin fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan seçim kriterlerini karşılama derecesinin ölçülmesidir. Bu ölçümler, kantitatif veya kalitatif değerlendirmeler şeklinde olabilmektedir. Kantitatif ölçümler, bir objenin uzunluk ölçüsü gibi sayılar veya sembollerle, objektif olarak atanabilen ölçümlerdir. Kalitatif ölçümler ise, uygulamanın amacına ve kapsamına göre, kısa bir obje ile uzun bir obje arasındaki tercih gibi sübjektif olarak atanabilen ikili ilişkiler, karşılaştırmalar veya tercihlerdir. Seçim kriterlerinin alternatifler üzerinde ölçülmesinde kullanılacak yöntem, doğru ve etkin ölçümler yapılabilmesi için çok önemlidir. Bu sebeple, seçilen yaklaşımlar, kriter ölçümlerinde kullandıkları kantitatif veya kalitatif ölçümler açısından da değerlendirilmiştir.

• Kullanılan değerlendirme skalası: İkili karşılaştırmalar ve kalitatif ölçümler bir değerlendirme skalası kullanılarak sayısallaştırılabilmektedir. Böyle bir ölçek, karar verici için mümkün olan dilsel seçeneklerin kümesi ve bu seçeneklerin ağırlıkları arasında birebir eşleşme ile oluşturulmaktadır. Bu ölçeklerden en çok kullanılan iki tanesi, Saaty tarafından

geliştirilen lineer skala ve Lootsma tarafından geliştirilen üssel skaladır. Bulanık karar vermede ise, atanan ağırlıklar bulanık sayılarla ifade edilmektedir. Bu doğrultuda, seçilen yaklaşımlar, alternatiflerin değerlendirilmesinde kalitatif ölçümler yaparken hangi değerlendirme skalasını kullandığı yönünden de incelenmiştir.

Yaklaşımların yukarıda açıklanan sınıflara göre incelenerek yapılan fonksiyonel sınıflandırması Çizelge 3.2’de gösterilmektedir. Bu çizelge, seçilen yaklaşımların fonksiyonel açıdan karşılaştırılmasını sağlamaktadır. Çizelgede görülen “√” sembolü, ihtiyaç analizi, kriter listesi önerisi, kriter tipi, alternatif ürünlerin belirlenmesi, kriter ölçümleri sınıfları için “fonksiyon yaklaşımda tam anlamıyla dikkate alınmış” anlamına gelmektedir. “*” sembolü, aynı sınıflar için “fonksiyon yaklaşımda kısmen dikkate alınmış”, “−” sembolü ise, “fonksiyon yaklaşımda dikkate alınmamış” anlamına gelmektedir. Değerlendirme skalası fonksiyonu için de, “−” sembolü, yaklaşım içerisinde herhangi bir skala kullanılmadığını göstermektedir. Aksi durumda, kullanılan ve önerilen değerlendirme sklasının adı belirtilmektedir.

3.2.2 Yaklaşımların Karar Modellerine Göre Sınıflandırması

Seçilen yaklaşımların yazılım seçiminin temel fonksiyonlarına göre incelenmesi sonucunda, yaklaşımların birbirinden ayrıldığı noktanın her adımda kullanılan karar metotları olduğu görülmüştür. Bu sebeple, fonksiyonel sınıflandırmaya ek olarak, yaklaşımlar belirlenen ana yazılım seçimi adımlarında kullandıkları karar verme metotlarına göre de bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. 2. bölümdeki seçim süreci örneklerinden ve incelenen yaklaşımların sundukları metodolojilerden hareketle, yazılım seçimi sürecinin karar metotlarının kullanımı açısından üç ana aşamada incelenebileceği sonucuna varılmıştır. Bu aşamalar; yazılım seçim kriterlerinin belirlenmesi, seçim kriterlerinin ağırlıklandırılması, alternatiflerin değerlendirilmesi ve son seçim kararının verilmesi olarak belirlenmiştir.

Seçilen yaklaşımların karar modellerine göre sınıflandırılması çalışması, aşağıda açıklanan iki kısımdan oluşmaktadır:

• Birinci kısımda, yaklaşımlar öncelikle bu adımlarda bir karar verme tekniği kullanıp kullanmamasına göre değerlendirilmektedir. Bir teknik kullanmama durumu “−” sembolü ile gösterilmektedir. Buna karşılık, bir teknik kullanılması önerilmiş ve/veya örneklendirilmişse kullanılan tekniğin ismi belirtilmektedir.

• İkinci kısımda ise, yaklaşımın karar modellerine göre genel bir tanımının yapılması amaçlanmaktadır. İncelenen yaklaşım sezgisel yöntemler kullanıyorsa “sezgisel bir yaklaşım”, çok kriterli karar verme metotlarından birini kullanıyorsa “çok kriterli karar

verme yaklaşımı”, seçim kararında matematiksel programlama modellerini kullanıyorsa “optimizasyon yaklaşımı”, yazılım seçiminin ana adımlarında birbirinden farklı birkaç yöntemi bir arada kullanıyorsa “hibrit yaklaşım” olarak tanımlanmaktadır.

Yaklaşımların karar modellerine göre sınıflandırması Çizelge 3.3’te gösterilmektedir.