Üretim Kaynakları Planlaması Yazılımları

Malzeme ihtiyaç planlaması sistemi, basitçe malzemelerin üretim/işlem kontrolü yönünü ele almaktadır. Kapasite ihtiyaçlarına yönelik hiçbir hesaplama yoktur. MRP, bu ve bunun gibi diğer faktörleri de içermesi bakımından genişletilmiş; bu durum ise daha gelişmiş bir sistemin ortaya çıkışına sebep olmuştur. Üretim kaynakları planlaması (Manufacturing Resources Planning-MRP II), ana planlama, kaba kapasite planlaması, kapasite ihtiyaçları planlaması ve üretim faaliyet kontrolü fonksiyonlarını da destekleyecek şekilde, MRP’nin genişletilmiş halidir.

MRP II, üretim, pazarlama, mühendislik ve finans bilgilerini, organizasyonun toplam üretim planı için bir araya getirerek, tüm kaynaklarının verimli bir şekilde planlanmasını sağlayan bir üretim yönetimi sistemidir. MRP’nin kapalı çevrimli MRP’ye, daha sonra da MRP II’ye dönüşümü, organizasyonların tamamen hedeflerine ulaşabilmeleri için ortaya çıkan bir oluşumdur. Bu da stratejik, finansal ve kapasite planlama alanlarının bütünleştirilmesi ile gerçekleştirilmiştir (Tersine, 1988). Dolayısıyla, 1980’li yıllarda üretim yapan işletmelerde, üretim ile doğrudan ilgili tüm faaliyetlerin yönetilmesini kapsayan MRP II sistemleri kullanılmaya başlamıştır. MRP II yazılımları yalnız stoklar ve satınalmayı değil, üretim planlama, üretim kontrol, kapasite planlama, ürün maliyetleme, muhasebe ve kısıtlı olarak finansman yönetimini de kapsar hale gelmiştir.

Tipik bir MRP II sistemi üç parçaya bölünebilmektedir. Bunlar; ön sistem, ana sistem ve arka sistem olarak adlandırılmaktadır (Vollman vd., 1992). Şekil 2.8’de her bölüm için başlıca faaliyetler gösterilmekte ve bir MRP II sistemi özetlenmektedir. MRP II’nin ilk bölümü olan ön sistem, tüm yönetimi içeren faaliyetler kümesidir. Bu aşamada, firmanın üretim planlama ve kontrol amaçları belirlenmektedir. Bu aşama; talep yönetimi, üretim planlama ve ana üretim çizelgesini içermektedir. Ana üretim çizelgesi, son ürünler için üretim çizelgesidir ve gelecekte hangi son ürünlerin üretileceğini belirlemektedir. Ana üretim çizelgesi, talep yönetiminden, üretim planından ve atölye çizelgeleme kapasitesinden talep verisini almaktadır. MRP II sisteminin ikinci bölümü olan ana sistem, ayrıntılı malzeme ihtiyaç planlamasını ve kapasite planlamasını tamamlayan sistemler kümesidir. MRP II’nin malzeme ve kapasite planı MRP II sisteminin üçüncü bölümü olan arka sistemi beslemektedir. Arka sistem, satınalma sistemi ve atölye çizelgeleme sisteminden ibarettir. Satınalma sistemi, bileşen parçaların, alt montaj parçaların ve son ürünlerin malzeme planlarına göre üretimini desteklemek için gerekli hammadde siparişini vermektedir. Atölye çizelgeleme kontrol sistemi ise her iş istasyonundaki tüm istasyon siparişlerini önceliğe göre çizelgelemektedir.

Kaynak Planlama Üretim Planlama Talep Yönetimi Ana Üretim Çizelgeleme Ön Sistem Kapasite Planlama Ayrıntılı Malzeme Planlama Malzeme ve Kapasite Planlama Ana Sistem Atölye

Çizelgeleme Satınalma Arka Sistem

Şekil 2.8 Üretim kaynakları planlaması sistemi (Vollman vd., 1992)

Aslında bir paket program olan MRP II sistemlerinde bulunan temel modüller aşağıdaki gibi özetlenebilmektedir (Tanyaş, 1997):

• Ana modül: MRP II sisteminin çalışabilmesi için gerekli parça bilgileri, ürün ağaçları, operasyon planları, iş takvimleri ve üretim kaynaklarının tanımları gibi bilgileri içeren modüldür.

• Ana üretim planlama: Standart ürünler ve müşteri siparişleri için, talep tahminleri, satışlar ve dağıtım fonksiyonlarını birlikte değerlendirerek gerçekçi ve verimli bir üretim programı oluşturulmasını sağlayan modüldür.

• Stok kontrol modülü: Stok kontrol ambarlarda bulunan her parça için stok miktar, denge ve statüsünü tutmaktadır. MRP, çizelgeleme, kapasite planları, üretim taşıma maliyetleri gibi

firma içi; satınalma, tedarik ve teslim gibi firma dışı çoğu faaliyetlerin eş zamanlı değerlendirilmesi ve yürütülmesinde son derece önemli bir fonksiyondur.

• Satınalma, planlama ve kontrol modülü: Satınalma sürecinde yer alan aşamalarda sağlıklı planlama ve kontrol fonksiyonlarıyla maliyetlerin düşürülmesini amaçlayan modüldür. • Atölye veri takip sistemi modülü: Atölye üretim programının izlenebilmesine, üretimin

kontrolüne, işçilik süreleri ile makine zamanlarının toplanmasına ve iş merkezleri performansının değerlendirilmesine olanak sağlayan modüldür.

• Kapasite ihtiyaç planlama modülü: MRP tarafından taleplerden hesaplanmış iş emirleri gerçekte atölyedeki iş yükünü belirlemektedir. CRP modülü mevcut ve planlanan atölye yükünün kapasite ile karşılaştırmasını yapmakta ve kullanıcıya üretim dengelemesi ve işgücü planlaması için temel oluşturmaktadır.

• Finansal planlama modülü: Bir finansal planlama modülü, ayrıntılı maliyet ve işçilik hesapları yapabilme, hurda ve iadeleri ürün maliyetine esnek bir şekilde yansıtabilme, stok maliyetlerini hesaplayıp listeleyebilme, üretim programından sapmaların getirdiği maliyetleri hesaplayabilme, üretimle ilgili tüm işlemlerin yevmiye girişi ve bunların hesaplara yansıtılmasını yapabilme özelliklerini taşımalıdır.

Yukarıdaki modüller göz önüne alındığında, MRP II malzeme ihtiyaç planlamasının yanı sıra kapasite ihtiyaç planlama, maliyetlendirme ve maliyet kontrol faaliyetlerini eş güdümlü olarak gerçekleştirdiğinden, MRP sistemini içine alan ve ondan çok daha bütünleşik ve etkin bir sistemdir. MRP II temel olarak bir işletmede, “Ne yapacağız?, Yapabilir miyiz?”, “Ne kadar sürer?”, “Neyimiz var?”, “Ne almalıyız?” sorularının cevaplarını almaya çalışmaktadır. Bu konularda geleceği görebilme, çeşitli senaryolara göre denemelerde (eğer..ise) bulunma imkanı yaratmaktadır. Bu denemelere göre malzeme, kapasite, finansman, satınalma, pazarlama ihtiyaçları önceden görülmüş olmaktadır.

Başarılı bir MRP II uygulamasının firmaya sağlayacağı faydalar, üretim zamanlarının azalması, stok seviyelerinin (hammadde, sistem içi stoklar ve bitmiş ürünler) azalması ve müşteri teslim zamanlarında başarı sağlanması olmaktadır. İşletmeler malzeme kaynağının yanı sıra işgücü, makine ve para kaynaklarını da en etkin bir şekilde planlamak ve kontrol etmek zorundadır. MRP II, MRP sistematiğine bağlı olarak söz konusu kaynakların da eşgüdümlü olarak planlanması ve kontrolünü gerçekleştiren bir yaklaşımdır. Esas itibariyle MRP II malzeme ihtiyaç planlamasının yanı sıra, makine ve işçilik kaynağına yönelik olarak da kapasite planlaması çalışmalarını içermektedir (Tanyaş, 1997). MRP II kavramının entegrasyondan sonra gelen anahtar özelliği geri besleme olgusudur. Planlama ve üretimin her aşamasında ortaya çıkabilecek sorunlar ya da yeni oluşumlar karşısında daha önceki

seviyelere geri dönerek sistemi yeni şartlara uydurabilme olanağı her zaman vardır. Sonuç olarak, MRP II entegrasyon ve geri besleme faktörlerini bilgisayar teknolojisi yardımıyla etkin bir şekilde kullanarak işletmedeki planlama, üretim, finansman sürecini modelleyen ve verim artışını hedefleyen bir araçtır (Yegül ve Toklu, 2004).

Dünya’da ve Türkiye’de mevcut alternatif birçok MRP II sistemi bulunmakta ve uygulanmaktadır. Ne var ki, aşağıda sayılan sebeplerden dolayı birçok MRP II uygulaması da başarısızlıkla sonuçlanmaktadır:

• Veri doğruluğuna gereken önemin verilmemesi,

• Kullanılan yazılım paketinin yetersizliği ve kalitesizliği, • Ağır değişiklikler,

• Uygulama sorumluluğunun işletmede yeni birine verilmesi, • Üst yönetimin konuyu kavrayamaması,

• Eleman değişimi,

• Sistemin, uygulama bittikten sonra sahipsiz kalması, • Eğitime gereken önemin verilmemesi,

• Daha en baştan sistemin tüm fonksiyonlarını kullanma çabası.

Endüstriyel işletmelerin yönetilmesinde mutlak çözüm olarak önerilmesine karşın MRP II sistemlerinin üretim konusunda da önemli zayıflıkları bulunmaktadır. Bu zayıflıklar, parti büyüklüğünün belirlenmesi, kapasite planlaması, temin süreleri ve gerçeğe uymayan varsayımlar olarak aşağıda özetlenmektedir (Yetiş, 1993):

• Parti büyüklüğünün belirlenmesi aslında MRP II mantığının dört temel aşamasından bir tanesidir. Ancak bundan daha önemlisi, teorik modelin bilgi iletim fonksiyonu ötesine geçebilen tek karar destek faaliyetidir. Literatürde parti büyüklüklerinin belirlenmesinde “dönem sipariş miktarı”, “dönemsel minimum maliyet miktarı”, “toplam maliyet yönetimi”, “ekonomik sipariş miktarı”, “artan sipariş miktarı”, “marjinal maliyet farkı”, “ileriye dönük/geriye dönük” gibi çok sayıda yöntem bulunmaktadır. Ticari yazılımlarda konuyla ilgili yöntem sayısı çoğunlukla bir adettir. Aslında çok sayıda olmaları da bir şeyi değiştirmemektedir. Çok sayıda parti bölme tekniğinin varlığı bunların hepsinin zaafları olduğunun kanıtıdır. Aralarında seçim yapabilmek için parti büyüklüklerinin planlanmış siparişler üzerindeki etkilerinin anlaşılmasını sağlayacak performans ölçütleri gerekmektedir. Optimum sonucun hangi yöntemle sağlanacağı belirsizdir. Üstelik yazılımlarda en sık rastlanan yöntem olan ekonomik sipariş miktarı yönteminin varsayımlarıyla, MRP II modelinin varsayımları bağdaşmamaktadır. Birinde sonsuz zaman

ve sabit fiyatlar varsayımları bulunmakta, diğeri zaman dilimleri bazında çalışmaktadır. • Kapasite planlama modülleri de MRP II yazılımlarında bulunmaktadır. Bunlar yalnızca

girilen bilgiye göre, üretim yükleriyle kapasite arasında uyumsuzluk bulunuyorsa, malzeme planı kapasite sınırlarını aşarsa uyarı vermekte, çözümün nasıl olması gerektiğini açıklayamamakta ve kıt kaynakları tahsis edememektedir. Özetle, MRP II malzeme haricindeki kısıtları dikkate alma yeteneğinden yoksundur.

• Planlanmış temin süreleri MRP II mantığında veridir ve veri tabanında saklanarak her defasında aynı değer olarak kullanılmaktadır. Oysa, gerçekte bu süreler her defasında farklıdır. Ürün karışımına, gerçek kapasiteye ve atölye yüküne göre değişmektedir. Aslında sistemin girdisi değil, çıktısıdır.

• Gerçeğe uymayan varsayımlar MRP II sisteminin başka bir zayıflığıdır. MRP II modeli içinde belirsizlik bulunmamaktadır. Müşteri talebi, malzeme tedarik süreleri ve yukarıda anlatılan temin süreleri kesin olarak biliniyormuş gibi davranılmaktadır. Bu yaklaşım aslında uygulama gerçeklerini göz ardı etmek demektir. Geleneksel MRP II modeli rassal olayları yalnızca dış ortamda kabul etmektedir. Ancak aldığı önlem üretim sisteminin dış ortamla temas ettiği sınırlara giriş ve çıkışlar için tamponlar, yani emniyet stokları koymaktır. Klasik teori bu iki tamponun haricinde stok bulundurmayı gereksiz görmekle birlikte, günümüzde üretim işletmelerinde tam zamanında üretim uygulanmıyorsa, ara stokların varlığı pek çok durumda hammadde ve ürün stoklarından daha iyi sonuçlar vermektedir. Proses içi stoklar son ürüne yakın, yani tamamlanma oranı yüksek stoklarsa, elde tutma maliyetleri düşük olmaktadır.

Üretim programlarıyla ilgili teklif üreten, ürettiği tekliflerin yapılabilirliğini ve maliyet etkinliğini yöneticilerin testine bırakan MRP II yalnızca bir bilgi sistemidir. Planları ve işlemleri veri tabanlarına kaydeden, çeşitli raporlar ve sinyaller üreten MRP II sistemi asla bir karar destek sistemi değildir. Bütün bunlardan yoksun olmasına karşın, MRP II yazılımları üretim ve finansman arasında bir bağ yaratarak, gerçekleştirilecek üretim işlemlerinin doğuracağı finansal etkileri izleme olanağı sağlamış bulunmaktadır (Ptak ve Schragenheim, 1999).

MRP II’nin bu eksikliklerine, pazardaki güçlü değişimler, teknolojik gelişmeler ve firmaların organizasyonel yapılarındaki kurumsallaşmaya yönelim de eklenince ortaya yeni bir kavram olarak kurumsal kaynak planlaması çıkmıştır. MRP II sistemleri, bugünün ERP sisteminin atasıdır. ERP sistemi, organizasyon çapında bir entegrasyon sağlayarak MRP II sistemlerindeki kısıtların üstesinden gelmektedir (Palanisvamy ve Frank, 2000).