Yakalama

Yakalama, Ģüpheli veya sanığın bir hâkim kararı olmaksızın özgürlüğünün geçici bir süre sınırlandırılmasıdır³⁷. Çok kısa süreli özgürlük kısıtlamaları ―yakalama‖

sayılmaz. Örneğin, kimlik veya soru sormak için yolda durdurulan fert yakalanmıĢ sayılmaz³⁸ .

35 ÖZTÜRK- ERDEM, s. 539; Yenisey, Ġnsan Hakları Açısından Arama, Elkoyma, Yakalama Ve Ġfade Alma, s. 27; YAġAR, Osman, Ceza Muhakemesi Kanunu, Ankara, 2005, s. 504; BARDAK, Cengiz, Ceza Muhakemesinde Hazırlık SoruĢturması, Ankara, 1996, s. 423; ÖZBEK, CMK Ġzmir ġerhi , s. 402.

36 GÜNTHER, s. 77(ÖZBEK, Arama, s. 53)

37 ÖZBEK, CMK Ġzmir ġerhi, s. 403.: KUNTER- YENĠSEY- NUHOĞLU, s. 810.

38 KUNTER- YENĠSEY- NUHOĞLU, s. 810.

18

Yakalama amaçlı arama hem herkesin yakalama yapabildiği durumları, hem de herkesin yakalama yapamadığı durumları kapsar.Dikkat edilmesi gereken husus raamayı ancak kanunla yetkili kılınmıĢ merci yapabilir.

Diğer yandan ―Hükümlü, hapis cezası veya güvenlik tedbirinin infazı için gönderilen çağrı kâğıdının tebliği üzerine on gün içinde gelmez, kaçar ya da kaçacağına dair Ģüphe uyandırırsa, Cumhuriyet savcısı yakalama emri çıkarır‖ diyen 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı Hakkındaki Kanunun(CGTĠK) 19. maddesi müzekkereli yakalamanın diğer bir çeĢidini oluĢturur. Yakalama amaçlı arama, hükümlünün de CGTĠK m. 19‘a göre yakalanmasına hizmet eder.

5271 sayılı CMK‘nın 116 ve 117. maddelerinde; ―Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul Ģüphe varsa‖…; ―ġüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi.. amacıyla…..‖, Ģüphelinin, sanığın veya diğer kiĢilerin üstü, eĢyası, konutu, iĢyeri veya ona ait diğer yerlerin aranabileceği belirtilmektedir.

Görüldüğü gibi yakalamanın aramanın amaçlarından biri olduğu bu maddelerde açıkça düzenlenmiĢtir.

Arama sonunda aranan kiĢi yakalandığında 5271 sayılı CMK‘nun yakalamaya iliĢkin hükümleri uygulanacaktır.(CMK m. 90 vd.)³⁹.

3.ARAMANIN HUKUKĠ NĠTELĠĞĠ

Adil yargılamanın temel gereklerinden biri de muhakemenin mümkün olduğunca kısa bir zamanda sonuçlandırılması ve hükmün infaz edilebilmesidir. Ceza muhakemesi sırasında baĢvurulan tutuklama, yakalama, arama, elkoyma gibi koruma tedbirleri bu amacı sağlamaya yönelik en önemli araçlardandır⁴⁰.

39 Bkz. Tez, s. 105 vd.

40 ÖZTÜRK, Bahri, Ceza Muhakemesi Hukukunda KoğuĢturma Mecburiyeti (Hazırlık SoruĢturması), Ankara. 1991, s. 117 vd.; ÖZBEK, Arama, s. 19.

19

Arama diğer koruma tedbirleri gibi muhakemenin amacına hizmet etmektedir. BaĢka bir ifadeyle muhakeme aĢamasında gerçeğin ortaya çıkarılmasına katkıda bulunacak bir koruma tedbiridir⁴¹. Çünkü aranan sanık yakalanacak ve tutuklanacak, bulunan delillere el konulacaktır. Bu nedenlerle arama aynı zamanda yakalama, tutuklama ve elkoyma gibi koruma tedbirleri için bir vasıta olan tedbir konumundadır⁴².

Gizli, saklı olan bir Ģeyin ortaya çıkartılması için yapılan bir faaliyet olan arama,⁴³ anayasal olarak güvence altına alınan konut dokunulmazlığı, özel yaĢamın gizliliği ve vücut dokunulmazlığı gibi temel hak ve hürriyetlere müdahale teĢkil eden bir koruma tedbiridir⁴⁴. Bu bakımdan, yasalarda hangi hallerde bunun yapılacağı özel olarak öngörülmektedir.

1982 Anayasasının özel hayatın gizliliğini düzenleyen 20/2. maddesinde,

―milli güvenlik, kamu düzeni, suç iĢlenmesinin önlenmesi, genel ahlakın korunması veya baĢkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinin biri veya bir kaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiĢ hakim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve eĢyası aranmaz. Yine Anayasanın konut dokunulmazlığını düzenleyen 21. maddesine göre de ―….kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve eĢyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı 24 saat içinde hakim onayına sunulur. Hakim kararını elkoymadan itibaren 48 saat içinde açıklamak zorundadır; aksi halde elkoyma kendiliğinden kalkar‖.

41 Ceza muhakemesinin yapılmasını veya yapılan muhakemenin sonunda verilecek kararların kâğıt üzerinde kalmamasını ve muhakeme masraflarının karĢılanmasını sağlamak amacıyla, kural olarak, ceza muhakemesinde karar verme yetkisini haiz olan yetkililer tarafından, gecikmede sakınca bulunan durumlarda, geçici olarak baĢvurulan ve hükümden önce bazı temel hak ve hürriyetlere müdahaleyi gerektiren kanunî çarelere koruma tedbirleri denir (bkz. ÖZTÜRK, Bahri-ERDEM, M.RUHAN, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 2006, s.483).

42 SOYASLAN, Doğan, Ceza Muhakemeleri Usulü Hukuku, Ankara, 2000, s. 217.

43 KUNTER -YENĠSEY, 2003, s.770.

44 CENTEL, Nur -ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 1.Bası, Ġstanbul, 2003, s.274.

20

1982 Anayasasının 20. ve 21. maddelerindeki düzenleme Ġnsan Hakları Avrupa SözleĢmesinin(ĠHAS) 8. maddesindeki ―özel hayatın gizliliği‖ ilkesi ile paralellik taĢır. SözleĢmenin 8. maddesinin ilk fıkrası ―Herkes, özel yaĢamı ile aile yaĢamına, konut ve haberleĢmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir‖, demektedir⁴⁵. Ancak sözleĢme özel hayatın gizliliğini mutlak olarak tanımamıĢ, bazı istisnai hallerde bu gizliliğin ihlal edilebileceğini söylemiĢtir. Ancak böyle bir durum sadece yasayla söz konusu olabilecektir⁴⁶.

Böylelikle aramanın genel sınırları ĠHAS ve 1982 Anayasasında çizildikten sonra baĢta 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu(CMK) olmak üzere sair kanunlarda ve yönetmeliklerde düzenlemeler yapılarak, hukuki sınırları çizilmiĢtir.

Arama kamusal bir faaliyet olup, devlete tanınan arama yetkisi iki türlüdür.

Genel emniyet ve asayiĢin korunması ve tehlikelerin önlenmesi için gerçekleĢtirilen arama iĢlemine ―önleme araması‖, suç iĢlenmesinden sonra, suçun ve failinin ortaya çıkarılması için gerçekleĢtirilen arama iĢlemine ise ―adli arama‖ denilir⁴⁷.

Adli arama saklanan failin (Ģüpheli, sanık veya hükümlü) veya suçun delilinin ele geçirilmesi ve ceza muhakemesinin amacına ulaĢmasını amaçlayan bir koruma tedbiridir⁴⁸. Arama bir koruma tedbiri olduğundan diğer koruma tedbirleri için geçerli olan koĢullar ve olması gereken özellikler arama için de geçerlidir. Armanın koruma tedbiri olarak özellikleri Ģunlardır:

Henüz hüküm verilmeden önce temel bir hakkı sınırlar. Her koruma tedbiri gibi arama da sanığın suçu iĢleyip iĢlemediği daha anlaĢılmadan, yani henüz hüküm verilmeden vücut dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı gibi bazı

45 GÖLCÜKLÜ, Feyyaz – GÖZÜBÜYÜK, A. ġeref, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi Ve Uygulaması, Ankara, 1994, s. 292.

46 ÖZBEK, Arama, s. 47.

47 CĠHAN -YENĠSEY, s. 267.

48 YURTCAN, Erdener, CMK ġerhi, Ġstanbul, 2005, s.262.

21 temel hak ve özgürlükleri sınırlar⁴⁹.

Arama ister önleme amacıyla, ister adli amaçlı yapılsın, geçici olarak baĢvurulan bir tedbirdir. Aramanın amacı sona erdiğinde yapılan iĢlemde sona erecektir⁵⁰.

Arama iĢleminin diğer bir niteliği bir araç olmasıdır. Arama kendi baĢına bir amaç değildir. Arama iĢlemi çeĢitli amaçlara ulaĢmak için baĢvurulabilecek bir araçtır.

Arama Ģüpheli veya sanıkların yakalanması amacıyla yapılabileceği gibi suç delillerinin elde edilmesi amacıyla da yapılabilir(CMK m. 116)⁵¹.

Son olarak koruma tedbirlerinin ön Ģartlarından olan gecikemezlik, haklı görünüĢ ve orantılılık ilkeleri arama için de geçerlidir⁵².

Arama ister önleme amaçlı olsun, ister koruma tedbiri(adli arama) niteliğinde olsun kural olarak hâkim kararıyla gerçekleĢtirilebilir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmıĢ merciin yazılı emriyle de arama yapılabilir. Kanunun yetkili mercii deyimi, önleme aramasında o yerin en büyük mülki amiri, adli arama da ise Cumhuriyet savcısı veya ona ulaĢılmayan hallerde adli kolluk amirini ifade eder⁵³.

4.ARAMAYA HÂKĠM OLAN ĠLKELER