Yabancı Sermaye Yatırımı Olarak Doğrudan Yabancı Yatırımlar Yatırımlar

hassas olan yabancı sermaye konusu birçok araştırmacı, bilim insanı, siyasetçi için üzerinde durulması gereken mühim bir konu olagelmektedir.

1.1.1. Yabancı Sermaye Yatırımı Olarak Doğrudan Yabancı Yatırımlar

IMF ve OECD tarafından yapılan ortak tanımda; Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY), bir ekonomide yerleşik (ikamet eden) bir kuruluşun, başka bir ülkede yerleşik bir kuruluşla daimi (uzun süreli)

5 Sönmez, M. Yabancı sermaye: kim, nereye, ne kadar? http://mustafasonmez.net/? p=1484, Erişim Tarihi: 06.10.2018.

bir ilişki kurmak amacını yansıtan uluslararası yatırım türü olarak ifade edilmektedir.⁷⁸

Avrupa Ekonomik Konseyi tarafından “Doğrudan Yabancı Yatırımlar, kalıcı ekonomik bağlantıların oluşturulması veya korunmasına yönelik olarak sermayesinin tamamı belirli bir kişiye ait olmak üzere yeni girişimlerin veya şubelerin kurulmasını /genişletilmesini veyahut mevcut teşebbüslere iştirak, birleşme veya teşebbüsün tamamının iktisap edilmesi9 olarak ifade edilmektedir.

Bir başka tanıma göre ise, bir firmanın üretimini, kurulu bulunduğu ülkenin sınırlarının ötesine yaymak üzere ana merkezinin bulunduğu ülke dışındaki yörelerde üretim tesisi kurması veya halen mevcut üretim tesislerini satın alması doğrudan yabancı sermaye yatırımı olarak adlandırılır.10

Ayrıca, DYY, bir ülkede bir firmayı satın almak veya yeni kurulan bir firma için kuruluş sermayesini sağlamak ya da mevcut bir firmanın sermayesini artırmak yoluyla o ülkede bulunan firmalar tarafından diğer bir ülkede bulunan firmalara yapılan ve kendisiyle birlikte

7 IMF. Ödemeler Dengesi El Kitabı. 5. Baskı, Paragraf 359.

8 https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=1028.

9 EEC council directive (EEC Konsey Yönetmeliği). (1988). 88/361/EEC, 24 Haziran/June Official Journal of European Communities, 8.7.88., No L 178, 5-18.

10 Seyidoğlu, H. (2015). Uluslararası iktisat teori, politika ve uygulama. Geliştirilmiş 20. Baskı, Güzemcan Yayınları, No:29, İstanbul, s.649.

teknoloji, işletmecilik bilgisi ve yatırımcının kontrol yetkisini de beraberinde getiren yatırımdır.11

4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu12’na göre yabancı yatırımcı, ülkemizde doğrudan yatırım yapan;

-Yabancı ülke vatandaşı olan gerçek kişiler, -Yurt dışında ikamet eden Türk vatandaşları ve

-Yabancı ülkelerin kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişileri ve uluslararası kuruluşları ifade etmektedir.

Bu kanunla yurt dışında ikamet ettiğini çalışma veya ikamet izni ile belgeleyen Türk vatandaşları da, Kanun’un uygulanması bakımından yabancı yatırımcı sayılmaktadır. Yine bu kanuna göre doğrudan yabancı yatırım, yabancı yatırımcı tarafından,

1) Yurt dışından getirilen;

- Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca alım satımı yapılan konvertibl para şeklinde nakit sermaye,

- Şirket menkul kıymetleri (Devlet tahvilleri hariç), - Makine ve teçhizat,

- Sınaî ve fikrî mülkiyet hakları,

11 Karluk, S. Rıdvan, Uluslararası Ekonomi Teori-Politika, Geliştirilmiş 9. Baskı, BetaYayınları, İstanbul, 2009, s.688.

12 Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, Kanun Numarası:4875, Kabul

Tarihi:5/6/2003,Yayımlandığı R. Gazete : Tarih : 17/6/2003, Sayı : 25141, Yayımlandığı Düstur:Tertip :5, Cilt:42.

2) Yurt içinden sağlanan;

-Yeniden yatırımda kullanılan kâr, hâsılat, para alacağı veya malî değeri olan yatırımla ilgili diğer haklar,

- Doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına ilişkin haklar, gibi iktisadî kıymetler aracılığıyla;

i) Yeni şirket kurmayı veya şube açmayı,

ii) Menkul kıymet borsaları dışında hisse edinimi veya menkul kıymet borsalarından en az % 10 hisse oranı ya da aynı oranda oy hakkı sağlayan edinimler yoluyla mevcut bir şirkete ortak olmayı ifade eder.

Doğrudan yabancı yatırım (DYY), yabancı iştirakler üzerinde kontrolü elinde bulundurmak üzere bir ana şirket veya çok uluslu şirket tarafından sağlanan bir uluslararası sermaye akışı13 olarak da tanımlanmaktadır. Bu açıdan ele alındığında Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY), Ulus Ötesi Şirketler (UÖŞ'ler) ya da girişimciler tarafından üretimin başka ülkelere yayılmasını ifade etmektedir.14

Ayrıca kamu veya özel, gerçek veya tüzel kişilerce aynî veya nakdi, sınaî veya fikri mülkiyet hak ve kaynaklarının kendi ülkelerinin dışına aktarılması olarak da tanımlanabilir.

13 Jaratin, L. and others. (2014). Exchange rate movement and foreign direct investment in asean economies, hindawi publishing corporation. Economics Research International, Article ID 320949, 10 pages, Kota Kinabalu, Sabah, Malaysia, http://dx.doi.org/10.1155/2014/320949.

14 Aytemiz, S. (2009). Küreselleşme koşullarında dünya ekonomisinde doğrudan yabancı yatırımlara genel bir bakış. Toplum ve Demokrasi Dergisi, Cilt.3, Sayı.6, ss.189-202,s.190.

Görüldüğü gibi benzer olmakla beraber birçok tanımı yapılan DYY’lerin 4875 sayılı Kanun’da da yer aldığı üzere yabancı bir yatırımcının Türkiye’de ya yeni (sıfırdan) bir şirket kurması veya şube açması veyahut da yerli bir işletme ile iştirak edinmek (hisselerini satın almak) üzere yatırımlar gerçekleştirmek, hisse edinimi yoluyla yapılacak yatırımların menkul kıymet borsalarında gerçekleştirilmesi halinde hisse senedi satın alınan şirketin minimum %10 düzeyinde hissesinin alınmasını veya aynı düzeyde oy hakkını elde etmesi gerekmektedir.

Bu orandan daha düşük seviyelerdeki yatırımlar portföy yatırımı olarak nitelendirilmekte olup bu yönüyle doğrudan yabancı yatırımları uluslararası diğer sermaye hareketlerinden (kısa vadeli kredi araçları, hisse senedi, tahvil piyasalarına yapılan yatırımlardan) ayırmak mümkün olmaktadır. Bazı eleştirmenler, oy verme gücünün şirket hisselerinin % 10'una kadarlık kısmına sahip olmanın, herhangi bir önemli etkiye yol açmayacağını, diğer yandan, bir yatırımcının % 10'dan daha azına sahip olsa bile şirket denetim ve kontrolü üzerinde daha etkin olabileceğini iddia etmekteyse de OECD Konseyince alınan bu konudaki ortak karar ülkeler arasında istatistiksel tutarlılığı sağlamak ve portföy yatırımlarından ayırmak adına % 10'luk eşiğin katı şekilde uygulanmasını gerektirmektedir.15 Özetle bir şirketin başka ülkelerde şubelerinin kurularak ağının genişletilmesi yahut başka bir şirketin tamamının (veya asgari %10’luk kısmının) iktisap 15 OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment. Glossary Of Foreign Direct Investment Terms And Definitions, 4th Edition, s.7.

edilmesi veya şirket evlilikleri/birleşmeleri, sıfırdan bir işletme/fabrika kurmak/ tesis etmek birer doğrudan yabancı yatırım olarak kabul görmektedir.

1.1.2. Yabancı Portföy Yatırımları ve Doğrudan Yabancı