Ortak Girişim (Joint Venture)

Uluslararası ticaretin cazibesi ile şirketler artık yalnızca yurtiçi üretim veya yurtiçi satışlarla sınırlı kalmak istememektedirler. Doğrudan yabancı yatırımlar ile işletmelerin dış pazarlara açılmalarının olası birkaç yolundan biri de ortak girişimlerdir. Diğer bir ifadeyle doğru yabancı yatırımlarla amaçlanan, temel faaliyetlerin yeni coğrafyalara taşınmasıdır.

Ortak girişim, (Joint venture), hukuki ve ekonomik olarak birbirinden bağımsız tüzel kişiliği bulunan ya da bulunmayan kişi veya kuruluşların, bir ticaret ortaklığı kurarak veya böyle bir ortaklık kurmaksızın, kar elde etmek amacıyla tek bir işin ya da süreklilik arz eden bir faaliyetin gerçekleştirilmesini bir sözleşme ile müştereken taahhüt ettikleri teknik, mali ve ticari destek sağlamak amacıyla işbirliğine girişmeleri ile bir araya geldiği ve her birinin işin

93 Shapiro, A. C. (2003). Multinational financial management. Seventh Edition, Pearson Education, s.543.

94 Aydemir, M. K. (2006). İşletmelerin küreselleşme stratejileri ve kobi örnekleminde bir uygulama. Ankara: Gazi Kitabevi, s.103.

tamamından ve müteselsilen sorumlu oldukları bir sözleşmedir.95

Tanımdan da anlaşılacağı üzere belli bir projenin üstlenilmesi söz konusu olduğunda ortak girişimi oluşturan her birim yalnızca kendi yetkinliğindeki bölümden değil tüm işin gerçekleştirilmesinden sorumludur.

Başka bir tanıma göre de ortak girişim, “İki veya daha çok sayıda gerçek veya tüzel kişinin uygulamada büyük iş yapma gücüne sahip olan iki firmanın, genelde biri teknoloji ve sermaye taşıyan yabancı, diğeri emek ve işletmenin veya inşaatın bulunduğu yerdeki şartları bilen ve emek gücünü sağlayan yerel firmanın aralarında bir birlik meydana getirerek ortak amaca ulaşmak ve elde edilecek kârı paylaşmak üzere kurmuş oldukları şirkettir”.96

Ayrıca ortak girişimi “bir ÇUŞ ile yerel şirketin amaçlarını gerçekleştirmek üzere kaynaklarını bir araya getirerek oluşturdukları mülkiyeti, faaliyetleri, sorumlulukları, finansal riskleri ana şirketlerden ayrı olan üçüncü bir şirket”97 olarak tanımlanmak mümkündür.

95 Çakır Çelebi, F. B. (2017). Joint venture’ın hukuki niteliği. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Dergisi, YBHD, Yıl 2, Sayı. 2, s. 97–126.

96 Aksoy, N. (2017). Joint venturenin Türk ve Rus mevzuatları açısından hukuki tahlili. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Cilt:9, Sayı:19, ss.368-395. (Alıntıdır) Akyol, Ş. (1997). Borçlar hukuku (özel borç ilişkileri), know-how, management, ortak girişim ve büyük çaplı inşaat sözleşmeleri. İstanbul:Vedat Kitapçılık, s.75.

97 Ekodialog.com, Doğrudan yabancı yatırımların çeşitleri.

http://www.ekodialog.com/Konular/dogrudan-yabanci-yatirimlarin-cesitleri.html, 06.10.2018.

Genel bir tanımlamayla, ortak girişim, rekabet ortamında varlığını sürdürebilmek, daha fazla kaynak bularak kapasiteyi artırmak, çağdaş teknoloji, uzman personel ve finans dahil olmak üzere daha fazla kaynağa erişim sağlamak, yeni pazarlara ve dağıtım kanallarına erişebilmek gibi önemli hedeflere ulaşabilmek amacıyla karşılaşılabilecek tüm riskler ile maliyetleri ve elde edilebilecek tüm kazançları paylaşmak suretiyle kaynaklarını ve uzmanlıklarını birleştiren iki veya daha fazla işletmeyi ifade eder.

Yenilikçi fikir ve ürünleri olan bir şirketin hatta bazen kendi ülkesi için yeni olmayan ancak başka ülkeler için yeni olabilecek ürünlere sahip olan bir şirketin ürünlerini farklı coğrafyalara sunması büyüme ve karlılık potansiyeli açısından çok avantajlı olabilir. Ancak gideceği coğrafyada hedeflenen pazar hakkında bilgisinin yeterli olmayabileceği, rakiplerle başedebilmede, dağıtım kanalları veya tedarik zincirine erişimde, istihdam edilecek personeli belirlemede, teknik veya finansal kaynak bulmada yardıma ihtiyaç duyabileceği düşünüldüğünde ortak girişimin vehameti anlaşılmaktadır.

Burada ortak girişim ile birleşme ve satın alma işlemleri birbirine benzemektedir. Ancak ortak girişimlerde, birleşme ve satın almalardan farklı bir işbirliği sözkonusudur. Birleşme sonunda birleşen işletmelerin ya hem hukuki hem de ekonomik bağımsızlıkları yok olarak yeni bir işletme kurulacaktır ya da bir işletme dışında diğer işletmelerin hem hukuki hem de ekonomik bağımsızlığı kaybolacaktır. Hukuki ve ekonomik bağımsızlığı son bularak diğer işletmenin tüzel kişiliği altına geçilmek suretiyle yapılan birleşmeler satın alma olarak

adlandırılır. Ortak girişimde ortak girişimi yaratan ortaklardan herhangi birinin ekonomik ve hukuki kişiliği yok olmamakta, ortak girişiminin bunlardan ayrı bir ekonomik ve hukuki kişiliği meydana gelmektedir.⁹⁸

Yabancı piyasalara açılmak isteyen şirket ile yerli şirketin oluşturduğu bir joint ventureda şirketler birbirlerinin eksiklerini kapatmak suretiyle giriştikleri projelerdeki risklerden müştereken ve müteselsilen sorumlu olacaktırlar. Bu eksikler yönetimdeki uzmanlık bilgisi olabileceği gibi fon kaynağı sağlanması da olabilir. Hatta kulanılan teknolojik tesis ve makineler, hammadde, malzeme, nitelikli personel olabileceği gibi patent veya fikri-sınai mülkiyet hakları da olabilir.

Örneğin Türkiyede akaryakıt sektöründe faaliyet gösteren Shell Türkiye ve Turcas Petrol’ün ’Shell&Turcas Petrol’ adıyla 6 milyar dolar ciro ile 2006 yılında kurdukları Shell&Turcas Ortak Girişim Şirketi, yerel ve güçlü bir ortak ile uluslararası global bir şirketin güçlerinin birleşmesi olarak anılmıştır. 2017 yılında ‘yerli otomobil rüyası’ projesi için Anadolu Grubu, BMC, Kıraça Holding, Turkcell ve Zorlu Holding, Ortak Girişim Grubu bilgi ve güçlerini birleştirerek önemli bir ortak girişim grubu oluşturmuşlardır.

İşletmeler için uluslararasılaşmanın en önemli yöntemleri olan doğrudan yatırımları gerçekleştirirlerken birçok değişken işletmelerin kararlarını etkileyecektir. Tecrübe faktörü, ölçek ekonomisi, firmanın 98 Ekodialog.com, a.g.e., ET: 06.10.2018.

arz kapasitesi, üretim sürecinin esnekliği veya transfer edilebilirliği, yatırım yapılacak ülkedeki yasal düzenlemeler ve teşvikler, rakiplerin hareketleri, bilgiyi veya know-how’ı dış ülkeye taşıma maliyetleri, kültürel ve politik faktörler, dış yatırımın niteliğini etkilemektedir. Dış ülkede doğrudan yabancı yatırımları ile ortak yatırıma geçmiş olan bir firma çokuluslu olma yolunda önemli bir adım daha atmış demektir.

2. BÖLÜM

DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLARIN TARİHSEL