Dünya Bankası (WB-World Bank)

II. Dünya Savaşı'nın ardından Avrupa’nın yeniden imarına yönelik olarak 01-22 Temmuz 1944 tarihinde yapılan Birleşmiş Milletler Para ve Finans Konferansı'nda, Bretton Woods Sistemi Uluslararası Sözleşmesi kabul edildikten sonra Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD=International Bank for Reconstruction and

Development) adı altında 27 Aralık 1945 tarihinde Dünya Bankası,

resmi olarak kurulmuştur.195 25 Haziran 1946 tarihinde faaliyetlerine

194 Sanitasyon: Halk sağlığını korumak amacı ile yüzeylerden gıda kalıntıları, mikroorganizmalar, yabancı maddeler ve temizlik maddeleri kalıntıları gibi kirlerin uzaklaştırılması için alınan önlemlerin tümünü ifade eder.

195 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü.

http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Bottom+Menu/E gitim-Akademik/Terimler+Sozlugu#51

başlayan kurum 9 Mayıs 1947 tarihinde ilk kredi onayını savaş sonrası yeniden yapılanması için Fransa'ya (250 milyon US$) vermiştir. Dünya Bankası (WB-World Bank), 1947 yılında Birleşmiş Milletler’in özerk uzman kuruluşlarından biri olma özelliği kazanmıştır. Daha çok gelişmekte olan ülkelere uzun vadeli proje kredileri sağlamaktadır. Son yıllarda görev tanımları içine, gelişmekte olan ülkelerin dış borçları ve yoksullukla mücadele kavramları da girmiştir.

Dünya Bankası’nın görevi: Dünya Bankası, ülkelerin belirli sektörlerde reform yapmalarını veya belirli projeleri uygulamalarını (örneğin okullar ve sağlık merkezleri kurma, su ve elektrik sağlama, hastalıkla savaş ve çevreyi koruma) sağlamak üzere teknik ve mali destek vererek, uzun vadeli ekonomik kalkınmayı ve yoksulluğun azaltılmasını teşvik eder. Dünya Bankası’nın desteği genellikle uzun vadelidir ve finansmanı hem üye ülkelerin katkılarıyla, hem de tahviller basımı ile yapılır. Dünya Bankası personeli genellikle belirli konularda, sektörlerde veya tekniklerde uzmandır.

Günümüzde dünya devletlerinin 188'i Dünya Bankası üyesidir. Bunlardan 11'i, Banka sermayesinin %55'ine sahiptir. Dünya Bankası guvernörler kurulu, icra direktörleri kurulu, başkanlık organları tarafından yönetilmektedir. Guvernörler Kurulu, üye devletlerin atadıkları birer guvernör ve vekilinden oluşmakta ve yılda bir kez toplanmaktadır. İcra Direktörleri Kurulu iki yıl için görevlendirilen 24

üyeli ve sürekli karar organıdır.196 Zaman içinde bir grup haline gelerek Dünya Bankası Grubu (World Bank Group) adını alan kuruluşun bünyesinde beş ana kurum yer almaktadır.

▪ Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD - International Bank for Reconstruction and Development)

Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası - IBRD 1945 yılında kurulmuş olan ve gelişmekte olan ülkelerin kamu sektörüne kredi açıp Devlet garantisi bazında borç finansmanı sağlayan bölümdür.

▪ Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA - International Development Association)

1960 yılında kurulmuştur. Kişi başına gelir bakımından yoksulluk çizgisinin altında kalan ülkelere kredi açmaktadır. Genellikle devlet garantisi ile ayrıcalıklı finansman (faizsiz kredi veya hibe) sağlar. Bu ülkelere genel olarak sıfır faizli ve 35-40 yıl vadeli kredi kullandırmaktadır. Türkiye IDA'ya 1960 yılında katılmıştır; toplam sermaye içindeki payı %0,9'dur ve bu fondan kredi kullanmamaktadır. ▪ Uluslararası Finans Kurumu (IFC - International Finance Corporation)

1956 yılında kurulmuştur. Bu kurum, gelişmekte olan ülkelerde özel sektöre kredi açmak ve özel sektörün gelişmesini sağlamak ile görevlidir. Öncelikle özel sektöre devlet garantisi olmadan çeşitli şekillerde finansman sağlar. Türkiye, bu kuruma kurulduğu yıl katılmıştır ve toplam sermaye içinde %0,6 paya sahiptir.

IFC’nin Türkiye’deki önceliklerinden birisi Türk şirketlerini diğer gelişmekte olan ülkelere açılma sürecinde desteklemektir. Bu, sermaye, teknoloji ve yönetim uzmanlık birikimi akışını arttırarak ve daha fazla istihdam yaratılmasını sağlayarak özel sektör gelişimini teşvik etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde özel sektör aktörleri arasında ortaklığın teşvik edilmesi IFC yaklaşımının kilit unsurlarından birisini oluşturmaktadır. 2012-15 mali yıl döneminde IFC altı Türk şirketinin diğer gelişmekte olan ülkelere açılmalarını desteklemek için 250 milyon ABD$ tutarında yatırım yapmıştır.197

▪ Çoktaraflı Yatırımlar Garanti Ajansı (MIGA - Multilateral Investment Guarantee Agency)

1985 yılında kurulmuştur. Gelişmekte olan ülkelerde yapılacak yabancı yatırımlara, ticari olmayan (döviz transfer zorluğu, kamulaştırma, millileştirme, vb.) riskleri karşılamaya dönük güvenceler sağlamak ile görevli bir kurum olarak tasarlanmıştır. Özellikle özel sektöre, politik risk gibi belirli risklere karşı sigorta 197 Dünya Bankası Grubu – Türkiye İşbirliği: Ülke Programının Görünümü Nisan

2015,

sağlar. Türkiye MIGA'ya 1988 yılında katılmıştır. Bu kurum içinde sermaye payı ve oy gücü %0,4 düzeyindedir.

▪ Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi (ICSID - International Centre for Settlement of Investment Disputes) 1965 yılında kurulmuştur. Merkez, arabuluculuk ve hakemlik davalarına bakan bir organdır. Yatırım riskini azaltmak için hükümetler ile çalışır. Tahkim ve Uzlaşma Panellerine ilişkin kurallar geliştirmekte, uzlaştırma komisyonu olarak iş görmektedir. Türkiye bu kuruma 1987 yılında katılmıştır.

"Dünya Bankası" terimi genellikle sadece IBRD ve IDA'yı ifade eder. Dünya Bankası Grubu (WBG) ise buradaki beş kurumun tamamını ifade etmektedir.

Dünya Bankası (IBRD ve IDA) faaliyetleri özellikle gelişmekte olan ülkelerde, insani gelişimi (örneğin eğitim, sağlık), tarım ve kırsal kalkınma gibi alanlarda (örneğin sulama, köy hizmetleri), çevre koruma alanlarında (örneğin kirlilik azaltma, yönetmelik yapmak ve uygulamak), altyapı (yol, kentsel dönüşüm, elektrik) ve yönetim (örneğin yolsuzlukla mücadele, yasal kurumları geliştirme) gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır.

IBRD ve IDA üyesi ülkelerin yanı sıra yoksul ülkelere tercihli krediler ve hibeler de verilmektedir. Krediler veya belirli projeler için hibe genellikle sektör veya ekonomide daha geniş politika değişiklikleri ile

bağlantılıdır. Örneğin, kıyı çevre yönetimini geliştirmek için verilecek bir kredi ya da hibe ulusal ve yerel düzeylerde kirliliği sınırlamak için yeni düzenlemelerin uygulanmasını ve yeni çevresel kurumların oluşturulmasını şart koşabilir. IFC özel sektör yatırımlarına desteği, MIGA ise sigorta sağlar. Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Grubu'nun da gözlemcisidir.

Türkiye kuruma 1947 yılında üye olmuş ve günümüzde Dünya Bankası Grubu’nun (WBG) en büyük orta gelirli ortaklarından biri haline gelmiştir. Kişi başına GSMH'ye göre yapılan dört gruplu sınıflandırmada Türkiye 3. grupta yer almakta, böylece 5 yıl geri ödemesiz 17 yıla kadar vadeli kredi kullanabilmektedir. Türkiye'nin sermaye ve oy gücü %0,5 düzeyindedir.

Dünya Bankasından ilk krediyi 1950 yılında alan Türkiye, halen Dünya Bankası kredilerinden yararlanmaktadır. Dünya Ekonomik Forumu 2014 Küresel Rekabetçilik Endeksinde 44. sırada, Dünya Bankası’nın İş Yapma Kolaylığı sıralamalarında 55. sırada yer almaktadır.

Dünya Bankası, Türkiye’de makroekonomik istikrara yaptığı desteklere ek olarak, ülkenin büyüme, rekabet gücü ve üretkenlik ile ilgili daha geniş çaplı sorunları ele almasına da yardımcı olmuştur. Mali sektörün derinleştirilmesi, genel olarak altyapının ve özellikle enerji sektörünün verimliliğinin arttırılması ve özellikle, dönemin sonlarında, AB üyeliği müzakerelerinin yoğunlaşması ile Türkiye’nin hem etkin biçimde rekabet edebilmek için gerekli teknolojik temelinin

geliştirilmesi hem de iç ve dış doğrudan yatırımlar için yatırım iklimini iyileştirecek yönetişim ve yolsuzlukla mücadele programlarında Türkiye’ye yardım üzerinde odaklanmaktadır.

Dünya Bankası Kaynaklı Krediler sayesinde yatırım projeleri ve orta/uzun vadeli genel finansman ihtiyaçları belirli koşullarda Dünya Bankası'nın bir kuruluşu olan, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası tarafından sağlanmaktadır. 31 Ocak 2013 tarihi itibarı ile Türkiye’ye 201 proje için 17,9 milyar ABD$’nın üzerinde kredi sağlanmıştır. Portföy, finansal sektör ve özel sektör geliştirme, enerji, kentsel gelişim, sağlık, eğitim ve çevre yönetimi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Türkiye’ye, Dünya Bankası Grubu üyelerinden IBRD ve IDA’dan bugüne kadar yaklaşık 38,2 milyar ABD doları tutarında kredi tahsis edilmiş ve bu tutarın yaklaşık 4,7 milyar ABD doları çeşitli nedenlerle iptal edilmiş ve 31,8 milyar ABD doları kullanılmıştır. 31 Temmuz 2015 tarihi itibarı ile Türkiye kullandığı Dünya Bankası kaynaklı kredilerin yaklaşık 18,5 milyar ABD doları tutarını geri ödemiş ve halen 12,070 milyar ABD dolarlık ödeme yapma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Tablo 2. 15. Dünya Bankası Kaynaklı Krediler Kullanım ve Geri Ödemeler ABD$ Bazında

IBRD IDA Credits Total

Anapara 37,976,811,000.00 197,239,445.87 38,174,050,445.87

İptaller 4,659,702,014.03 1,091,048.99 4,660,793,063.02

Kullanılan 31,628,195,500.74 196,148,396.88 31,824,343,897.62

Kullanılmayan 1,437,230,887.40 0 1,437,230,887.40

Üçüncü Şahıs Ödemeleri 3,554,524.23 0 3,554,524.23 Vadesi Dolmuş 13,571,122,752.96 18,915,650.13 13,590,038,403.09 Kur Ayarlamaları -1,519,057,755.31 0 -1,519,057,755.31 Yükümlülük 12,052,064,997.65 18,915,650.13 12,070,980,647.78 Kaynak:http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/PROJECTS/0,,pagePK:6 4392398~piPK:64392037~theSitePK:40941~countrycode:TR~menuPK:64820000,0 0.html, Erişim Tarihi: 05.08.15

Türkiye Dünya Bankası tarafından tahsis edilen kredilerin yaklaşık %83’lük kısmını kullanabilmiş ve aldığı kredilerin yaklaşık %57’lik kısmını geri ödeyebilmiş ancak halen %43’lük bir ödeme yükümlülüğü taahhütleri devam etmektedir. Kredi tahsislerinin yaklaşık %12’si gibi büyük bir kısmı iptallerden oluşmaktadır. Bu iptallerin bir kısmı Dünya Bankası tarafından yapılırken bir kısmı kredi kullanımlarının süreli olup süresi içerisinde yapılamaması nedeniyle iptal edilmektedir. Örneğin kredi koşullarına uyulamaması, süresi içerisinde gerekli işlemlerin veya belgelerin tamamlanamaması gibi nedenler projelere verilecek kredilerin bir kısmının veya tamamının iptaline neden olmaktadır. Ayrıca Hazine Müsteşarlığı tarafından da kullanılmayan veya kullanılamayacağı öngörülen kredi tutarları için faiz ve komisyon masrafı ödemelerinin önlenmesi vb. nedenlerle Dünya Bankası ile mutabakata vararak iptali sağlanmaktadır.

2.4.1.4. Uluslararası Para Fonu (IMF- International