Birçok dil öğretim programında ders kitabı kilit unsur olarak görülmektedir bazı durumlarda ders kitabı öğrencilerin elde ettiği kazanımların ve sınıfta yapılan dilsel uygulamaların çoğuna kaynaklık eder (Brown, 1998). Yabancı dil öğretiminde, her öğretmen ders kitabının çok gerekli olduğunun farkındadır. Ders kitabının olmadığı bir durumda rehber ve yol gösterici de olmamakta, öğrenciler ne yapılacağını bilmediğinden kendini rahat hissetmemekte ve öğretmen de materyal toplama, fotokopi çekme veya ekstra bir şeyler bulma amacıyla kafa yormakta ve sorunu çözmek için çokça düşünmeye mecbur kalmaktadır. Oysa etkili bir ders kitabı, yabancı dil öğretiminde çok gerekli görülen hem rehber hem de yardımcı materyal rolü üstlenen bir araçtır (Juamily, 2005).
Türkiye’de ders kitapları, eğitim için temel kaynak olarak görülmektedir. Yükselen nüfus artışına ve okula devam etmek zorunda olan çocuk nüfusunun artışına rağmen geçmişte sadece ders kitaplarının niceliğini arttırma yönünde değil, aynı zamanda niteliğini de arttırıcı önlemlerin alındığı görülmektedir. Özellikle de ders kitaplarının içeriğindeki konuların niteliğine dikkat edilmiştir. Ders kitabı, gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerdeki eğitim uygulamalarında, geçmiş yıllarda her zaman için kilit bir eğitim aracı olarak değerli görmüşlerdir ve bir zamanlar deprem, yangın gibi olaylar esnasında ilk olarak ders kitaplarının kurtarılmasını istemişlerdir (Kaya, 2005). Buradan dünyadaki eğitim uygulamalarında ders kitaplarının temel kaynak olarak görüldüğü açıktır.
2.3.1. Ders Kitabının İşlevleri
İngilizce ders kitabının işlevlerinin İngilizce öğretimi ve öğrenimiyle yakından ilişkili olduğunu belirten Tandlichova (1995) bu işlevleri yedi ana başlık altında incelemiştir: Öğretici işlev; İngilizce dili hakkında bilgilerin sunulması, İngilizcenin sosyo-kültürel altyapısı ve uluslar arası iletişimdeki global kullanımı anlamına gelmektedir. Bu durumun sonucu olarak da gelişmekte olan kültürleşme sürecine ders kitaplarının çok büyük katkıları olduğu net olarak görülmektedir. Uyarıcı ve geliştirici
işlev (stimulating and developing function); aktivitelerin geliştirilmesi, öğrenci ve öğretmenlerin özekliği ve yaratıcılığı anlamına gelir. Birleştirici (integrating) işlev; öğrencilerin bilgi ve deneyimlerinin diğer öğrencilerin deneyimleriyle birleştirilmesi veya diğer derslerde öğrenilen bilgilerle birleştirilmesi ya da diğer becerilerin (söz, kaynak kitap, ansiklopedi vb. kullanımı) birleştirilmesini kapsar. Eğitici ve güdüleyici işlev; öğrencilerin kişiliğini ahlaki, etik ve estetik değerlere ve dili öğrenmek için gerekli içsel güdülemeyi (intrinsic motivation) oluşturma ve geliştirme çabasıdır. Karşılaştırmacı-dönüşümsel (contrastive-transformational) işlev; öğrencilerin ana dili ve yabancı dili arasındaki kültürel, toplumsal ve geleneksel farklılıkları karşılaştırma yöntemiyle öğrenmelerinden bahsetmektedir. Kolaylaştırıcı ve ilgili (facilitating and relating) işlev; öğrenci çalışma kitabındaki alıştırma ve aktivitelerle evde yaptığı bağımsız çalışmalarını izleme ve kolaylaştırmaya işaret eder. Ayrıca ana dil (mother tonque) ve yabancı dildeki (target language) gerçek yaşam durumları vasıtasıyla dil edinimi sürecinin dönüşümlü bir kazanımına vurgu yapılmaktadır. Değerlendirici (testing) işlev; ders kitabının dil edinimi sürecindeki girdiyi-çıktıyı ve iletişim yeterliliğini bir öğretmenin veya kendi değerlendirebilen bir öğrencinin bakış açısıyla değerlendirme yapabilecek özellikte bir materyal olduğuna vurgu yapılmaktadır.
Tandlichova (1995) yabancı dil ders kitapları yazarlarının kitap hazırlarken yukarıda bahsedilen işlevleri dikkate almaları sonucu hazırlanan ders kitabının öğretmen ve öğrenciler için hem güdüleyici hem de bu sebeple çok başarılı olacağını dile getirmiştir.
2.3.2. Ders Kitaplarının Yararları
Eğitim uygulamalarına yönelik olarak hazırlanmış ve nitelikli ders kitaplarının birçok yararı olduğu bilinmektedir. Brown (1998) bu yararları şöyle sıralamıştır:
1) Öğretim programı için sistematik olarak planlanmış ve geliştirilmiş bir düzen sağlar.
2) Aynı ders kitabının farklı sınıflarda kullanılması öğrencilere eşit şekilde aynı içeriğin sunulmasını sağlar ki bu da öğretimin standartlaşması anlamına gelmektedir.
3) Ders kitapları eğitime yönelik diğer araçların (kaset, radyo, bilgisayar, tv, cd vb.) da kullanmasını sağlar. Zengin öğretim araçları kullanma imkânı sunar.
4) Ders kitapları öğretmenin materyal hazırlanmakla geçireceği zamanı öğretim için harcamasını sağlar. Yani ders kitabının varlığı zamandan tasarruf sağlar.
Ders kitaplarının öğretim sürecinde asıl materyal olarak kullanılmasının yararlarını Ur (1996) şöyle sıralamıştır;
1) Çerçeve: Ne öğretileceği ve ne öğrenileceğini ders kitabı belirgin bir çerçeveyle
sağlar.
2) İzlence: Birçok durumda ders kitabı bir izlence olarak kullanılır. Dikkatlice
planlanmış ve dil içeriği dengeli bir şekilde seçilmiş olan ders kitabı öğretme ve öğrenmenin sistematik olmasını sağlar.
3) Hazır Metinler: Ders kitabı sınıfın çoğunun seviyesine uygun olabilecek metinler
ve öğretici alıştırmalar sağlar. Böylelikle öğretmenin kendisinin hazırlamak zorunda kalmasına ve bunun için zaman kaybetmesine engel olur.
4) Ekonomiklik: Ders kitabıyla tüm öğrencilere öğrenme malzemelerini ulaştırmak en
ekonomik yoldur. Sözgelimi bir bilgisayar programı nispeten çok daha pahalıya mal olur.
5) Elverişlilik/Uygunluk: Ders kitabı hafif ve küçük olduğundan kolayca taşınabilir
özelliktedir. Ayrıca herhangi bir donanıma veya elektriğe bağlı değildir.
6) Rehberlik: Ders kitabı öğretmenler için, özellikle de deneyimsiz yeni öğretmenlere
iyi bir rehber ve destektir.
7) Özerklik: Öğrenci öğretmeni olmadan kendi başına ders kitabına kullanabildiğinden yarı-özerklik kazanır ve öğretmene daha az bağımlı olur.