Dil öğretim materyalleri öğrencilere nasıl öğrenmeleri gerektiğini gösterip onların sınıf dışı öğrenme fırsatlarından da yararlanmalarını sağlamaktadır. Ayrıca öğrencilerin dil gelişimini ve kendi öğrenmelerini kendilerinin değerlendirmesini teşvik eden gerekli dil üstü (meta-language) ve kapsamlı (incorporating) aktiviteler sunarak öğrencilere öz değerlendirme fırsatı vermektedir. Bu durum öğrencilere yabancı dili kullanmayı sağladığı gibi öğrencilerin kendi dillerini de (first language) kullanmalarına imkân tanır. Bazı EFL (English as Foreign Language) ders kitapları (yabancılar için hazırlanmış kitaplar), Ellis ve Sinclair (1989) gibi, öğrencilere kendi öğrenme sitillerini ve stratejilerini bulmalarını sağlayacak etkinlikler de içermektedir (Howard and Major, 1998).
Materyallerin bir diğer avantajı da bağlamsallaştırma (contextualization) görevi üstlenmesidir (Black, 1991: Akt.; Howard and Major, 1998). Ders kitaplarına yapılan eleştirilerin çoğu kitapların global olarak düzenlenmesi yani spesifik bir öğrenci grubuna da belli bir kültürel veya eğitsel içeriğe göre düzenlenmemesidir. Bu noktada öğretimsel bağlam ve ders kitabı arasında var olan uyum eksikliği şöyle ifade edilmiştir. Modern ders kitapları çoğu yabancı dil öğrencisinin gerçek hayatta hiç karşılaşmayacağı konuşma aktiviteleriyle doludur. Dünya piyasasına hitap eden ders kitaplarında İngilizceden uluslar arası bir dil olarak bahsedilmekte ve bu sebeple de İngilizce kitapları genel öğrenci kitlesi göz önüne alınarak düzenlenmektedir (Altan, 1995, Akt.: Howard and Major, 1998). Birçok öğretmen ise ders kitaplarını ve diğer yardımcı materyalleri kendileri düzenleyecek öğretim çevresine uygun hale getirmekte ve böylece ders kitaplarındaki uyum eksikliği giderilmektedir (Howard and Major, 1998). Yani ders kitabı öğrenme çevresi ve öğrenci seviyesiyle bağlamsallaştırılıp etkili bir öğrenme ortamı oluşturulmaktadır.
Tüm öğrenciler için tam olarak uygun olabilecek bir ders kitabının olması mümkün değildir. Bu sebeple ders kitaplarının yanında gerçek materyallerin (authentic materials) desteği de alınarak gerçekleştirilen öğretim süreçleri öğrencilerle öğrenilen konu arasında yoğun bir iletişim sağlayabilmektedir. Yani eğitim-öğretim programı kapsamında ders kitabının asıl eğitim aracı olduğu kabul edilerek bunun yanında
yardımcı materyallerin de kullanılması günümüzde giderek artan bir ihtiyaç halini almaya başlamıştır (Bndaka, 2007).
2.6.1. Ders Kitabının Yardımcı Materyalleri
Bir ders kitabı seti (a coursebook package), bilişsel (cognitive), biliş üstü (meta- cognitive) ve sosyal stratejilerin uygulanmasına yönelik olarak öğrencilere yeterli kadar görsel (visual), işitsel (auditory) ve dokunsal (hands-on) materyaller öğrencinin genel ve sosyal yeterliklerini geliştirmesi amacıyla önbilgilerini kullanmasını sağlayacak şekilde bir sistemle sunulmalıdır (Tandlichova, 1995).
Bir ders kitabı setinin öğrenci kitabı, öğretmen kitabı, öğrenci çalışma kitabı, alıştırma kitabı, kasetler, testler, bilgisayar destekli dil öğrenme materyalleri (CALL Materials) ve internet destekli materyallerden oluşması gerektiğini belirtilmiştir (Hanusova, 1995). Kalıcı ve anlamlı bir öğrenmenin sağlayacak araçların bir ders kitabının yanında yardımcı materyal olarak kullanılması son derece faydalıdır (Medwell Online, 2007).
2.6.1.1. Öğretmen Kılavuzu
Öğretim programında yer alan amaç ve açıklamaları kapsayan, öğretmenlere yardımcı ve destek olan ve olanların farklı yöntem-teknikleri öğretim sürecine uygun şekilde kullanmalarını sağlayan kılavuz kitap olarak tanımlanmaktadır. İyi hazırlanmış ve öğretmen kılavuzu öğretmene pek çok yönden fayda sağlamaktadır:
- Dersin amaçları açık bir şekilde belirtilmiştir.
- Öğrenci ders kitaplarının daha verimli kullanılmasına yardımcı olur. - Dersin işleyişinde, etkinliklerin planlanması konusunda fayda sağlar.
- Başka kaynakların kullanımına yönelterek dersin daha verimli işlenmesine katkı sağlar.
- Öğrenci başarılarında etkin olan hazır sorular sunar.
- İyi hazırlanmış bir plan sunarak sınıf yönetimi konusunda da öğretmene yardımcı olur.
- Öğrencinin ilgi ve ihtiyaçlarına yönelik pek çok olay ve durum hakkında konu başlıkları mevcuttur. Bu da derse canlılık ve renk getirir.
- Yapılar konulara göre sırayla işlenir ve bir düzen oluşur (MEB Komisyon, 2009). Brown (1998) “Bir öğretmen kitabı ne kadar kalın ise o kadar faydalı ve avantajlı yönleri vardır.” Şeklinde öğretmen kitabı hakkındaki görüşünü belirtmiştir. Ayrıca öğretmen kitabının hem öğrenci kitabı hem de öğrenci kılavuzunu içermesi gerektiğini, kapsamlı bir kelime listesi ve ekstra aktivitelerin bulunması gerektiğini ifade etmiştir.
2.6.1.2. Beceri Kitapları
Yabancı dil öğretiminde kullanılacak kitapların başında beceri kitapları gelir. Öğrencinin dört dil becerisini belli bir düzen, sistem ve plan çerçevesinde edinmesi sürecinde beceri kitaplarının önemi çok büyüktür. Bu bağlamda öğrencinin kullanacağı beceri kitaplarının hem ders kitaplarıyla hem de öğrenci çalışma kitaplarıyla paralel olması daha da fayda sağlayacaktır.
Kişisel gelişime de katkısının çok büyük olması bu kitapların farklı değişim alanlarıyla bağlantı kurarak öğrencilerin gelişimlerini tamamlamalarına katkı sağlar. Örneğin bir konuşma kitabı diğer üç beceriyi de (okuma, dinleme, yazma) kapsayabilir (Grower and others, 1995; Akt.: Kılıç ve Seven, 2002: 166).
2.6.1.3. Gerçek Varlıklar ve Modeller
Öğrenmeyi pekiştiren, kalıcılığı ve verimliliği arttıran sınıf içi materyallerden bazıları da gerçek varlık ve modellerdir. Öğrencilerin bireysel farklılıkları göz önüne alındığında, konunun gerçeğe yakınlığı ve sınıf ortamında canlandırılması öğrenmeyi olumlu yönde etkiler.
Sınıf ortamına getirilen materyaller ve gerçek objeler özellikle küçük yaştaki öğrenciler için çok önemlidir. Çünkü öğretmen bu şekilde öğrenmeyi somutlaştırır, kalıcılığı arttırır ve ötelemeyi kolaylaştırır. Sınıfa getirilebilenler sınıf ortamında, getirilemeyenler de yerinde incelenebilir. Öğrenciler kavramları eşya veya modeller üzerinde incelemeler yaparak ayırt etmeye çalışmalı, daha sonra gerçek varlıkları incelemelidir (Başboğaoğlu, 2007: 76).
Kılıç ve Seven (2002) ders kitabı tasarımını tasarım öğeleri ve tasarım ilkeleri olmak üzere iki gruba ayırmışlardır. Tasarım öğelerini boyut, doku, çizgi, renk, şekil/form ve boşluk şeklinde sınıflandırmış, tasarım ilkelerini de bütünlük, zıtlık, vurgu, yakınlık, tekrar, hizalama, uygunluk, denge ve egemenlik diye ayırmışlardır.
2.7. Ders Kitabının Tasarımı