Değerlendirme

Etkili değerlendirme öğretme ve öğrenme sürecini geliştirmeyi hedeflemektedir. Değerlendirme öğretmenin gözlemlerini, sınıf içi tartışmaları, öğrencinin ev ödevi ve testleri gibi çalışmalarının incelenmesini içerir. Değerlendirme sonucu elde edilen bilgiler öğretme-öğrenme sürecinin öğrenci ihtiyaçlarına uyarlanması için kullanılırsa yapılan değerlendirme daha işlevsel ve yapıcı olur (Black and William, 1998b; Akt.: Wang and Le, 2006). Değerlendirme amaç belirleme, bilgi toplama, yorumlama ve karar verme süreçlerinden oluşmaktadır. Bu süreçler ya öğrenci ya öğretim süreci ya da ikisini birden etkilemektedir. Bu nedenle değerlendirmenin planlı bir şekilde ders kitaplarında yer alması gerekmektedir. Etkili bir ders kitabında planlı değerlendirme aktivitelerinin her ünite sonunda bulunması hem içsel hem dışsal amaçlara ulaşma açısından fayda sağlar. Bu değerlendirme aktiviteleri öğretmenlere daha planlı bir öğretim süreci sunar, öğrencilerin kendi öğrenmelerini düzenlemelerini sağlar, okul yönetiminin sorumluluklarını belirler ve ailelerin çocuklarının eğitimiyle ilgili bilgilenmelerini sağlar (Genesse and Upshur, 1996; 50).

Değerlendirme, biçimlendirici (formative) ve düzey belirleyici (summative) değerlendirme diye ikiye ayrılmaktadır. Biçimlendirici değerlendirme, öğretme- öğrenmeyi geliştirmek amacıyla veri toplama, sentezleme ve yorumlamayı kapsamaktadır (Airasian, 1997; Akt.: Wang and Le, 2006). Biçimlendirici değerlendirme “Her öğrenci en iyi şekilde öğrenebilir.” düşüncesini desteklemekte ve öğrencinin yeteneksizliğinden dolayı düşük performans gösterip cesaretinin kırılması ve isteksiz olması gibi bir duruma karşı koymaktadır. Çünkü her öğrenci hedeflenen amaca ulaşabilir (Ames, 1992; Vispoel ve Austin, 1995; Akt.: Wang and Le, 2006).

Biçimlendirici değerlendirme öğretim süreci devam ederken programı yargılama işidir. Süreç odaklı olduğu için eğitim hedeflerinin ne kadarına ulaşılmadığı ve öğrencideki öğrenme değişikliğinin ne kadar olduğu öğrenilebilir, dolayısıyla öğrencinin öğrenmesine etki edebilir. Biçimlendirici değerlendirmede öğretme-öğrenme süreci devam ederken değerlendirme işlemleri yapıldığı için hem öğrencilerin gelişimi sürekli izlenebilmekte, hem de öğrenme eksiklikleri ve problemleri belirlenmektedir. Öğretim sürecinin belirli aşamalarında öğrencilerin amaçlanan bilgi, beceri ve davranışları ne ölçüde kazandıklarını belirlemek ve yeterli düzeyde gerçekleşmemiş hedefleri gerçekleştirmek için bu eksiklikleri gidermeye yönelik çalışmalar yapmak

biçimlendirici değerlendirme işlemleri ile mümkündür (Semerci, 2008; 9). Bu noktada, bir ders kitabında her ünite sonunda öğrenciyi düzenli olarak değerlendirecek test ve soruların bulunması öğrencinin öğrenme güçlüklerinin belirlenmesi açısından son derece gerekli ve önemlidir. Dolayısıyla ders kitaplarında daha etkili bir öğretme- öğrenme süreci sağlamak için ünite veya bölüm sonlarında değerlendirme soruları veya testlere yer verilmelidir.

Program sonunda öğrencinin kazanması beklenen bilişsel, duyuşsal ve devinişsel öğrenmeleri ölçmek amacıyla dönem ya da öğretim yılı sonunda yapılan düzey belirlemeye yönelik değerlendirmede programın yeterliliğine ilişkin önemli veriler elde edilmektedir. Bu değerlendirme türü daha çok programın içeriğine yönelik olduğu için erişiye dönük değerlendirme (Syllabus-content approach) de denilmektedir (Hughes, 1989; 13). Bu değerlendirmede amaç öğrencinin eğitim sisteminin işlem basamağında ulaştıkları düzey ile eğitim programında yer alan hedeflere ulaşma derecesine yönelik yapılan değerlendirmedir. Eğer öğrencilerin erişileri ile programda kazandırılması belirlenen hedefler tam olarak örtüşüyorsa veya aradaki fark çok az ise programın tam etkili olduğu sonucuna ulaşılır (Yaşar, 2008; 34).

Öğretime yönelik bu şekilde bir sonuç değerlendirmesi yapmalı veya öğrencilerin başarılı-başarısız olduklarına karar vermek (Semerci, 2008; 10) bir bütün olarak eğitim sürecinin etkililiğinin mevcut verilerle değerlendirilmesiyle sağlanır (Brannan, 2009). Fakat bu değerlendirme türü öğretmene öğretim süreci devam ederken pek fayda sağlamaz. Öğrencinin süreç devam ederken neyi ne ölçüde öğrendiği, eksikliklerinin ne olduğu bilinmediği için, bunların giderilmesine yönelik önlemler alınamaz. Buna rağmen öğretme-öğrenme süreçlerinin iyileştirilmesi/geliştirilmesi ve gelecek yeni öğrenci grupları için kullanılacak programın planlanması ve bir önceki program eksiklikleri göz önüne alınarak düzenlenmesi yeni kullanılacak programın daha etkili ve verimli olmasını sağlayacaktır (Genesse and Upshur, 1996).

Etkili ve verimli bir öğretim süreci yakalamak için ders kitaplarında biçimlendirici değerlendirme sağlayacak aktivite ve testlerin yer alması öğrencilerin gelişimini izleme açısından daha faydalı olur. Hem eğitim-öğretim sürecinde, hem de sürecin sonunda yapılan değerlendirme işlemlerinde uygun yöntemlerin kullanılması verilecek kararların doğru ve uygun olduğunun ön koşuludur. Bu sebeple ders

kitaplarında kullanılacak değerlendirme yöntemleri amaca göre seçilmeli ve en doğru ve uygun kararlar alınmalıdır.

Pek çok değerlendirme türleri arasından akran değerlendirme (peer-evaluation) ve öz değerlendirme (self-evaluation) çağdaş değerlendirme türlerinden sayılmaktadır. Öz değerlendirme öğrencinin kendi gelişiminin farkında olarak yaptıklarının sorumluluğunu taşıması ve kendisi hakkında kararlar almasıdır (Noonan and Duncan, 2005). Bireyin belirli bir konuda kendi becerilerini ve performansını kendi kendine (Özhan, Beltan ve Odabaşı, 2008) ve bir grup tarafından yeteneklerini keşfetmek ve güçlü/zayıf yönlerinin farkına varmak için yapılan değerlendirme türü öz değerlendirme olarak tanımlanır (Çepni, 2008; 208). Öğrencilerin kendilerine eleştirel ve nesnel gözle bakmalarını, güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olmalarını, olaylara farklı perspektiflerden bakmalarını ve öğretme-öğrenme sürecine daha aktif katılımlarını (Özhan, Beltan ve Odabaşı, 2008), kendi öğrenmelerini değerlendirmelerini, geliştirilmesi gereken yeteneklerini ve kendi başarılarını görmelerini sağlayan (Wang and Le, 2006) öz- değerlendirme türünün etkili bir ders kitabında kullanılması daha etkin bir öğrenme ortamı oluşturur. Dolayısıyla ders kitaplarındaki aktivitelerin öğrencilerin kendi kendilerini değerlendirmelerini sağlayan öz değerlendirme yapabilecekleri şekilde düzenlenmesi verimli bir öğrenme sonucu oluşturmada son derece gereklidir.

Eğitim sürecinin en önemli unsurlarından biri olan ders kitaplarında etkili kullanılması önerilen diğer bir çağdaş değerlendirme türü de akran değerlendirmedir. Akran değerlendirme öz değerlendirmeden farklıdır. Noonan ve Duncan’a (2005) göre akran değerlendirmenin birçok tanımı vardır. Ancak en yaygın olanı, bir öğrencinin bir başka öğrencinin başarısını veya performansını değerlendirmesi şeklinde tanımlanmıştır. Ayrıca işbirlikli projeler (collaborative projects) ve öğrenme aktiviteleri ile birlikte çalışma olanağı bulan öğrencilerin birbirlerini değerlendirmeleri veya birbirleri hakkında karar vermeleri süreci de akran değerlendirme tanımlarından biridir.

Akran değerlendirme öğrencilerin yaptıkları verimli çalışmaların farkında olmalarını sağladığı gibi özerklik (autonomy) kazanmalarını da sağlamaktadır. Akran değerlendirme sürecinde kazandıkları beceri ve deneyimlerini ders kitabındaki aktiviteler ışığında aktaran öğrenciler daha yaratıcı ve üretken bir performans gösterebilirler (Li, 2006).

Akran ve öz değerlendirmenin bir ders kitabında etkin bir şekilde kullanılması öğrencinin öğrenme sürecine aktif katılımını arttırması, sosyal etkileşimi arttırıp karşılıklı güven oluşturması, bireysel değerlendirmeyi kolaylaştırması ve öğrencilerin ürüne değil sürece odaklanmasını sağlaması gibi özellikler etkili bir öğrenme sürecine olanak sağlar (Noonan and Ducan, 2005). Akran ve öz değerlendirme öğrencilerin birbirlerinden öğrenmelerine sınıf içi aktivitelere etkin katılımlarına, kendi kendilerini ifade etmelerine (self-expression) ve işbirlikli ve ortak çalışmalarına imkân tanır. Öğrencilerin ikili gruplar halinde konuşma, tartışma, rol oynamak, hikâye anlatma, resim gösterme gibi etkinliklere katılmaları ve bu etkinlikler sonucunda karşılıklı olarak birbirlerini veya kendi kendilerini değerlendirmeleri (Wang and Le, 2006) etkili bir ders kitabında yer alan öğrenme aktiviteleri ile mümkündür. Kısacası etkili bir öğrenme sağlamak, akran ve öz değerlendirmeye yönelik aktivitelere ders kitaplarında yer vermekle doğru orantılıdır.