1950-1960 Yılları arasında kullanılan “boydan kuplu” gelinlik

demetlerinin bu dönemin sonlarına doğru elde kullanılması, duvaklardaki kabarık abartılı ve uzun görünümüm yerini taçların altına takılan kısa duvakların alması, elde tutulan iğne oyalı mendil ve doğal çiçek demetleri, dönemin gelin giysilerinde görülen değişim özellikleri olarak görülmektedir.

4.2.4. 1960- 1970 Yılları Arasında Gelinlikler:

Çağın getirdiği yenilikler, teknolojik gelişmeler en önemlisi kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması moda olgusunun algılanmasına ve takip edilmesine yol açmış, bu gelişme tüm giysi modalarında olduğu gibi gelinliklere de yansımıştır.

1960-1970 yılları arasında gelinliklerde gerek form açısından gerekse gelin başı süslemeleri açısından bazı değişiklikler görülse de, tasarım detayları açısından görülen değişim daha köklü olmuştur. Bu değişimler İstanbul, Ankara, İzmir gibi merkezlere nazaran Anadolu şehirlerine daha az yansımış olsa da, önceki yıllara göre bariz farklılıklar olduğu incelenen örneklerde açıkça görülmektedir.

Fotoğraf 57. 1960 Yılına ait gelin giysisi (Selma Kılıç Aile Albümü).

Fotoğraf 57. de tafta kumaştan dikilmiş, kayık yakalı, düz dar takma kollu, belden kesikli gelinliğin uzunluğunun ayakkabıları kapatacak boyda olduğu yere sürünmediği görülmektedir. Derin penslerle vücuda oturtulan bedeni ve belden sonra açılan parçalı eteğinin üzerindeki drapelerle, diğer örneklerden farklılık göstermektedir. Eteğin ön ortasında yoğun şekilde toplanmış büzgüler ve yan parçalardaki drapeler, önceki dönemlerin gelinliklerinde görülmeyen farklı tasarım özellikleridir. Drapeli etek parçalarının iki yanına yerleştirilen yapma çiçekler gelinliğin tek süsleme detayıdır.

Sade ve düz bir tacın ucuna iki yandan küçük çiçeklerle tutturulmuş, kalça hattına kadar uzayan tül duvağın kenarlarının şeritle süslendiği, gelin teli kullanılmadığı ve el çiçeği olarak doğal çiçek kullanıldığı Fotoğraf 57’de de net bir şekilde görülmektedir.

Fotoğraf 58. 1961 Yılına ait gelin giysisi (Şadan Erkut Aile Albümü).

Fotoğraf 58. de beyaz saten kumaştan dikilmiş, boyu ayak bileklerinin üstünde olan iki parça gelinlik, daire kesim saten etek ve kalça hattına kadar uzanan dantel üstten oluşmaktadır. Derin kayık yakalı, düz dar takma kollu olan üst giysi gipür dantelden yapılmış ve etek uçları ön, arka ve yanlarda üçgen oluşturacak şekilde biçimlendirilmiştir. Gelinliğin eteğini oluşturan kloş etek şekline 1960- 1970 yıllarında ilk kez rastlanmıştır.

Büzülerek kabartılmış, omuzlara kadar uzanan kısa tül duvağın baş üzerindeki kabarıklığı ve uçlarının yuvarlatılarak şekillendirilmesi dikkat çekici detaylarıdır. Başın tek tarafından sarkıtılan gelin teli demeti, elde tutulan doğal çiçek ve iki koldaki Trabzon hasırı bilezik gelinliğin tamamlayıcıları olarak yer almaktadır.

Fotoğraf 59. 1962 Yılına ait gelin giysisi (Şenay Gürel Aile Albümü).

Fotoğraf 59. de beyaz saten kumaştan dikilmiş, boyu yere kadar uzun, derin kayık yakalı sade gelinlik, yörede “fakir kol” olarak adlandırılan truvakar kolludur. Belden kesikli olan gelinliğin kalça hattından sonra etek ucuna doğru oldukça genişleyen evaze formu görülmektedir.

Süsleme detayı bulunmayan gelinliğin, baş üzerine yerleştirilmiş çiçekli tacın ucuna takılmış tül duvağının boyu kalça hattına kadar uzanmaktadır. Diğer örneklerde olduğu gibi duvağın tek tarafından sarkıtılan gelin teli demeti gelinliğin göze çarpan süsleme detayıdır. Saat ve burma bilezik gelinin ekonomik düzeyinin ipuçlarını vermektedir.

Fotoğraf 60. 1963 Yılına ait gelin giysisi (Foto Meral Gelinlik Arşivi).

Fotoğraf 60. de beyaz saten kumaş üzerine tül kullanılmış olan gelinliğin straplez yaka formu tül ile kapatılarak transparan görünüm elde edilmiştir. Kollarda da tül kullanılarak aynı görünüm sağlanmıştır. Belden kesikli gelinliğin verev kesimli ve yere kadar uzun eteğinin üzerine iri puanlı tül ikinci bir kat olarak geçirilmiştir.

Dekoltesi ve kollarının açıkta kalması ile dönemin diğer örneklerine göre farklılık göstermektedir.

Çiçekli tacın ucundan uzanan kısa tül duvak ve tek taraftan sarkıtılan gelin demeti dönem gelinliklerinin ortak özelliği olarak görülebilir. Trabzon hasırı bilezik, kolye ve altın saatin gelini tamamlayan takılar olduğu Fotoğraf 60’da görülmektedir.

Fotoğraf 61. 1965 Yılına ait gelin giysisi (Selma Kılıç Aile Albümü).

Fotoğraf 61 incelendiğinde, beyaz saten kumaştan dikilmiş, boyu yere kadar uzanan gelinliğin belden kesikli kabarık etek formu ve süslemelerle oluşturulmuş yüzey dokusu önemli bir tasarım detayı olarak görülmektedir. Boyun çevresini açıkta bırakacak şekilde biçimlendirilmiş -O- yakanın çevresi boncuklarla su şeklinde işlenerek süslenmiştir. Aynı süsleme düz ve dar olan kolun ağzında da görülmektedir. İçine tarlatan giyilerek kabartılmış olan eteğin yüzeyine tülden hazırlanmış büzgülü

şeritlerin yerleştirilmesiyle farklı bir doku oluşturulmuştur. Eteğin üzerine önlük şeklinde bağlanan bantları fiyonk şeklinde önden sarkıtılan önlüğün iki kenarı, yaka ve kol ağzında kullanılan işlemelerle süslenmiştir.

Alın üzerine gelecek şekilde takılan taşlı tacın ucundan sarkan kısa tül duvağın üzerine aplike süslemeler serpiştirilmiştir. Aksesuar olarak; iğne oyalı mendil kullanılan gelinlikte; gelin telinde 50’li yılların ikinci yarısında başlayan bileğe bağlama modasına uyulması dikkat çekicidir.

Fotoğraf 62. 1966 Yılına ait gelin giysisi (Ayşin Keskin Aile Albümü).

Fotoğraf 62. de beyaz saten kumaştan dikilmiş, ayak bileği uzunluğundaki belden kesikli gelinliğin, etek formunun diğer örneklerden farklı olduğu görülmektedir. Boyun çevresini saran -O- yakası ve etek ucuna doğru evaze açılan etek formu ile sade bir görünümü olan gelinliğin, kollarında kullanılan dantel ile kolda transparanlık sağlanmıştır. Ayrıca, gelinlikten daha kısa boyda olan ve arkadan öne doğru bele

bağlanan dantel önlüğün ön ortasında oluşturduğu açıklık, dantelden kesilerek aplike edilen küçük parçalarla süslenmiştir.

Başın üzerine takılan taç üzerine yerleştirilmiş iri çiçekler ve kabartılmış kısa tül duvağın üzerine aplike edilmiş dantelden kesilmiş çiçekler gelinliğin diğer süsleme detaylarıdır. Gelin teli demetinin tek tarafta kullanıldığı, iki kolda vazgeçilemeyen Trabzon hasırı bilezik olduğu ve elde ise doğal üç adet kırmızı gül tutulduğu Fotoğraf 62’de görülmektedir.

Fotoğraf 63. 1967 Yılına ait gelin giysisi (Foto Meral Gelinlik Arşivi).

Fotoğraf 63. de beyaz saten kumaştan, boyu ayak bileklerinin üzerinde olan tek parça gelinliğin tasarım detaylarını dantelin farklı şekilde kullanılması oluşturmaktadır. Saten kumaş olan bedeninin, ön ortasındaki bir bölümü hariç tümüne dantel dublelenmiş olup, truvakar kollarda ise sadece dantel kullanılmıştır. Ön ortasında göğüs

üzerinden başlayarak etek ucuna doğru açılarak üçgen biçiminde bırakılan saten alanın üzerine, dantelden kesilen çiçekler aplike edilerek serpiştirilmiştir. Bu alanın kenarları inci dikilerek süslenmiş, başlangıç noktasına ise saten kumaştan yapılmış fiyonk tutturulmuştur.

Başta kullanılan üçgen biçiminde, üzeri parlak taşlarla süslü taç, kabarık kısa tül duvak ve elde tutulan gelin teli demeti incelenen diğer örneklerde görülen detaylar olmasına rağmen, kısa dantel eldivenlere ilk kez rastlanılması dönemin gelin aksesuarlarında görülen farklılık açısından önemlidir.

Fotoğraf 64. 1968 Yılına ait gelin giysisi (Ayşin Keskin Aile Albümü).

Fotoğraf 64. de beyaz saten kumaş üzerine tül geçirilerek dikilmiş, boyu ayak bileklerinin üstünde biten gelinliğin; 60’lı yılların ikinci yarısında görülmeye başlayan tek parça gelinliklerin bir örneğidir. Dantel kullanılan dar truvakar kolu, Fotoğraf 63’te

olduğu gibi kısa tül eldivenler tamamlamıştır. Kolda kullanılan dantelin çiçekleri beden üzerine serpilerek aplike edilmiştir. Bedene oturan gelinliğin kalçadan açılan evaze etek formunda ve üzerine ikinci kat olarak geçirilen tülün içteki saten giysiden daha kısa olduğu Fotoğraf 64’te görülmektedir.

Alttaki parçası yere sürünecek uzunlukta olan üç katlı tül duvağın üzerine küçük dantel çiçekler aplike edilmiş ve tacı küçük mine çiçekleri ile süslenmiştir. Elde tutulan üç adet doğal çiçek ve ucuna takılan gelin telinin kısalığı dönemin sonuna doğru gelin telinde görülen değişiklik olarak yorumlanmaktadır.

Fotoğraf 65. de kendinden desenli saten kumaştan dikilmiş, boyu ayak bileklerinin üzerinde olan tek parça gelinlik V yaka formuna sahiptir. Yaka kenarında süsleme amaçlı kullanılan gipür dantel, yarım olan takma kolunda da kullanılmıştır. Bedene oturan gelinliğin kalça hattından sonra açılan evaze formunda olduğu ve kısa dantel eldivenlerin gelinliği tamamladığı Fotoğraf 65’de görülmektedir.

Küçük çiçeklerle süslenmiş tacın ucundan sarkan iki katlı uzun tül duvak ve elde tutulan doğal gelin çiçeğinin altındaki kısa gelin teli 60’lı yılların sonuna doğru duvak ve gelin tellerindeki değişimi yansıtmaktadır. Tüm örneklerden yola çıkarak, gelinliklerde görülen değişimlere rağmen Trabzon hasırı bileziğin değişmeyen takı olduğunu söylemek mümkündür.

Sonuç olarak, 1960-1970 yılları arasındaki gelinlik örnekleri incelendiğinde, 1960’lı yılların ortalarına kadar önceki dönem gelinlik formunun korunduğu gözlenmektedir. 1960’lı yılların ortalarına bele kadar oturan, bel hattı kesiğinden sonra verev, parçalı, büzgülü ve daire gibi geniş etek formuna sahip olan gelinliklerin dönemin sonlarına doğru tek parçalı ve etek ucuna doğru evaze açılan daha dar bir siluet formuna dönüştükleri görülmüştür. Dönemin gelinliklerinde tül ve dantelin hem bedende hem de aplike edilerek süsleme detayı olarak kullanılması ve gelinliklerin üzerinde aplikelerin yanı sıra drapelerle ve boncuk işlemelerle doku efekti oluşturulması, tasarım açısından bir gelişme olarak görülmektedir. Truvakar kolun yaygın olarak kullanıldığı gelinliklerin yaka formunda ise genellikle boyun çevresini saran veya farklı derinliklerde şekillendirilmiş -O- yaka formunun hakim olduğu belirlenmiştir.

Çizim 20. 1960-1970 Yılları arasında kullanılan “evaze” gelinlik formu.