1940-1950 Yılları arasında kullanılan “beli kesikli” gelinlik formu

istenmiştir. 30’lu yılların sonlarında görülen bone tarzı boğumlardan oluşan gelin başları 1935’e kadar daha gösterişli olarak kullanılmaya devam etmiş, sonraki yıllar hazır taçların ucuna takılan, yerde toplanan uzun duvaklar kullanılmıştır. Boyuna atılarak iki yandan sarkmaya devam eden gelin teli demetleri, 40’lı yılların sonlarına doğru teke düşmüştür.

1940-1950yılları arasındaki gelinlerin genelinin yöreye özgü takıların hiçbirini takmadıkları, dönemin sonlarına kadar gelinler de takı olmadığı dikkat çekicidir. 2. Dünya savaşının etkilerinin sürdüğü bu dönemde, tüm Dünyada olduğu gibi ülkemizde ekonomik tedirginliklerin olması, gelinlere takılan ziynet eşyalarını da etkilediği ancak 40’lı yılların sonuna doğru Trabzon hasırı, altın kordon ve inci gibi takıların tekrar ortaya çıktığı görülmüştür.

4.2.3. 1950- 1960 Yılları Arasında Gelinlikler:

Savaş sonrası yaşanan rahatlama ve Türkiye deki yeni siyasi oluşumlar sonrası sosyal hayatın her kesiminde kendini göstermiş olan değişim; kılık kıyafette de yansımak da gecikmemiş, ancak bu durum gelin giysilerinde daha net bir şekilde izlenmiştir.

Giresun ilinde giyilen gelin giysilerinde biçim ve süsleme detayları dikkat çekici özellikte olmuştur. Bu dönemde kullanılan gelinliklerin yaka formlarında ve süslemelerinde değişiklikler olmuş ve dantelin kullanılmasıyla gelinlikler eski sadeliklerinden uzaklaşmıştır. 1940’lı yılların sonlarına doğru kullanılmaya başlanan etek ve üstten oluşan iki parçalı gelinlikler 1950’lerin başlarında görülse de, on yıllık periyotlar halinde tek parça uzun gelinlikler hâkimiyetini sürdürmeye devam etmiştir.

Fotoğraf 47. 1950 Yılına ait gelin giysisi (İrfan Ceylan Aile Albümü).

Fotoğraf 47. de saten kumaştan dikilmiş, boyu ayak bileğinin üstünde biten gelinlik, elbise ve ceketten oluşan iki parçalı bir gelin giysisidir. Kare yakalı, kolsuz, eteğin ön ortasında bel kesiğinden sonra iç içe iki pilikaşesi olan elbisenin üzerine, kalça hattına kadar uzanan, önü yuvarlak, uç uca kapamalı, uzun takma kollu ceket giyildiği görülmektedir. Ceket kumaşı dantel ile dublelenmiş ve etekteki pilikaşenin üzerinde bel hattında tek noktadan birbirine tutturulmuştur.

Yapma çiçeklerden yapılmış gelin tacının ucuna takılan şifon duvağın düz ve yere sürünecek kadar uzun olduğu görülmektedir. Boyuna takılan beşi bir yerde, tek taraftan sarkıtılan gelin teli demeti ve eldeki oyalı mendil gelinliği tamamlamaktadır.

Fotoğraf 48. 1951 Yılına ait gelin giysisi (Semra Gönal Aile Albümü).

Fotoğraf 48.de beyaz saten kumaştan dikilmiş, boyu yere kadar uzun, tek parça ve yuvarlak robalı gelinliğin robasında dantel kullanılmış ve roba çevresine aynı dantelden fırfırla süslenmiştir. Uzun takma kollu gelinliğin dantelden küçük bir bebe yakasının olması, bu döneme kadar yakasız olan gelinliklerin yaka formundaki değişimi açıkça göstermektedir. Robanın altından başlayan kupların kalça hattından sonra açılmasıyla genişleyen etek boyunun yere sürünecek kadar uzun olduğu görülmektedir.

Çiçekli tacın altına yerleştirilen düz kısa duvak ve tek yandan sarkıtılan gelin teli demeti diz hizasına kadar uzamaktadır. Takısı olmayan gelinin elindeki iğne oyalı mendilin el çiçeği yerine kullanıldığı düşünülmektedir.

Fotoğraf 49. 1952 Yılına ait gelin giysisi (İrfan Ceylan Aile Albümü).

Fotoğraf 49. da kendinden desenli saten kumaştan dikilmiş, boyu yere sürünecek uzunlukta, düz takma kollu, tek parça gelinliğin mendil yakası ve birit- düğme kapaması ilgi çeken özellikleridir. Boydan kuplu olan gelinliğin bel hattından sonra genişleyen kupları eteğe geniş ve dökümlü bir görünüm kazandırmıştır. Trabzon hasırı bilezik görünmesi için, elin üzerine gelecek şekilde üçgen biçiminde şekillendirilmiş kol ağzının üzerine takılmıştır.

Gelin başında kullanılan kendinden desenli ve o yıllar için zenginlik göstergelerinden biri olan Fransız tülünden yapılmış omuz hizasındaki kısa duvak, taç kullanılmadan başa tutturulmuştur. Bu dönemin özelliği olarak, eldeki iğne oyalı mendil ve gelin telli demetinin, boynun tek tarafından sarkıtıldığı Fotoğraf 49’da görülmektedir

Fotoğraf 50. 1953 Yılına ait gelin giysisi (Semra Gönal Aile Albümü). Fotoğraf 50. de beyaz tafta kumaştan dikilmiş, uçları üçgen biçiminde şekillendirilmiş düz takma kollu, boyu ayakkabıyı göstermeyecek uzunlukta olan gelinlik iki parçalı olup bel hattından kesiklidir. Gelinliğin göğüs üstünde olan üçgen biçiminde roba dantel ile kaplanmış ve boyun çevresine tafta kumaştan küçük bebe yaka takılmıştır. Eteğin bol büzgülü görünümü 50’li yılların gelinliklerinde sıkça

kullanılmıştır. Ayrıca eteğin sağ ve sol yanlarına yapılan dantel işlemeler modelin süsleme detaylarını oluşturmuştur.

İri çiçekli taca takılmış kenarları biye ile çevrilmiş kısa tül duvak ve tek taraftan sarkıtılmış uzun gelin teli demetinin gelinliği tamamladığı Fotoğraf 50’de görülmektedir. Gelinin Trabzon hasırı altın bilezik ve saati giysi kolunun üzerine takıların görünmesi amacıyla taktığı düşünülmektedir.

Fotoğraf 51. 1955 Yılına ait gelin giysisi (Selma Kılıç Aile Albümü).

Fotoğraf 51.de ipek saten kumaştan dikilmiş, boyu yere sürünecek uzunlukta, düz takma kollu boydan kuplu tek parça gelinlikte, dantel kullanılmış küçük yuvarlak roba ve bebe yaka dikkat çeken bir özellik olarak görülmektedir. Bel hattından sonra

açılan kupların eteğin yanlarında oldukça gösterişli dökümler oluşturduğu görülmektedir.

Gelin başında, büzülerek kabartılmış kısa tül duvak ve tek taraftan sarkan gelin teli demeti görülmektedir. Takı olarak sol bileğe takılan saat ile tamamlanan gelinlikte, iki elle birlikte tutulan bir demet doğal çiçek; 1950- 1960 yılları arasında incelenen diğer gelinlerden farklılık yaratmaktadır.

Fotoğraf 52.de saten kumaştan dikilmiş, düz takma kollu, V yakalı, boyu yere kadar uzun olan gelinliğin bel hattı kesiklidir. Üst bedeni vücuda oturan gelinliğe, belden sonra verilen büzgü ile bol ve dökümlü bir görünüm kazandırılmıştır. Diğer örneklerde de görülen kol uçlarındaki üçgen form dönemin kol ağzı formu olarak yorumlanmaktadır.

Boyuna takılan beşi bir yerde ve iki koldaki Trabzon hasırı altın bilezik damadın varlıklı olduğunu gösterirken, çiçek ve yapraklardan oluşan gösterişli tacın ucuna takılan kısa duvak ve sağ tarafından sarkan gelin teli demetinin bu sade gelinliğin tamamlayıcıları olduğu Fotoğraf 52’de görülmektedir.

Fotoğraf 53. de satenden dikilmiş, kare yakalı, düz takma kollu, yere kadar uzunluktaki gelinliğin, belden kesikli olan büzgülü etek parçası üzerine, ikinci kat olarak küçük desenli tül kullanılmıştır. Gelinliğin kare yakası, çevresine pililerden oluşmuş tül bir şerit geçirilerek süslenmiştir.

Minik kep şeklindeki gelin başında kullanılan kısa organze duvak, küçük mine çiçekleri ile başın iki yanına tutturularak sol tarafından gelin teli demeti gelinlik boyunca uzanmıştır. Takı olarak Trabzon hasırı ve elde tutulan doğal çiçek demeti Fotoğraf 53’de görülmektedir.

Fotoğraf 54.de 1957 yılında Giresun merkezde giyilen gelinliğin, incelenen diğer gelinliklerden oldukça farklı bir model özelliğine sahip olduğu görülmektedir. Tafta kumaştan dikilmiş gelinliğin diz altındaki boyu, koni etek formu kol ve yaka biçimiyle olduğu kadar, üzerinde doku oluşturan süslemesiyle de dönemin gelinlik örneklerinden ayrılmaktadır.

Bel hattı kesikli olan gelinliğin, koni şeklindeki etek formu için gelinliğin içine tarlatan giyilmiş ve kayık yakanın hemen yanından başlayan küçük takma kol, gelinliğe düşük takma kol görünümü kazandırmıştır. Gelinliğin tüm yüzeyi incilerle işlenerek, diğer örneklerde görülmeyen farklı bir doku oluşturulmuştur.

30’lu ve 40’lı yıllar boyunca duvağın iki yanından sarkıtılan gelin teli demetleri, 50’li yılların ilk yarısında tek taraftan sarkıtılırken, ikinci yarısından sonra ise elde aksesuar olarak kullanılmaya başlandığı Fotoğraf 54’de görülmektedir.

Gelin başında kullanılan metal taç, bol büzgülü, bel hizasına kadar uzanan tül duvak ile birlikte kullanılmıştır. Gelinlikle kullanılan dantel eldivenlere ilk kez Şekil rastlanmıştır.

Fotoğraf 55. 1958 Yılına ait gelin giysisi (İlhan Gürsev Aile Albümü).

Fotoğraf 55. de tül ve saten kullanılarak hazırlanmış gelinliğin, beşgen yaka formu ve tek parça olmasına rağmen, iki parçalı gelinlik havası dikkat çekici özelliğidir. Vücudu saran bedeni ile bol büzgülü eteğinin beldeki birleşim hattına ceket görünümü veren iki kenarı yuvarlatılmış parça yerleştirilerek bu görünüm sağlanmıştır. Bedeni puantiyeli tül ile dublelenmiş olan gelinliğin, uzun takma kollarında tül kullanılarak transparan görüntü kazandırılmıştır. Başın arka tarafına tutturulan ve puantiyeli tülden yapılan kısa duvağın sol tarafında küçük çiçek demeti ve kısa gelin teli takılmıştır.

Fotoğraf 56. 1959 Yılına ait gelin giysisi (Ayşin Keskin Aile Albümü).

Fotoğraf 56. da tafta kumaştan dikilmiş olan gelinlik katlı fırfırlarıyla dikkat çekmektedir. Derin V yakası, bedeni sıkı şekilde saran görünümü ve dar takma kolunun üzerindeki iki kat kısa tül kolları diğer ilginç tasarım detaylarıdır. Belden itibaren açılan fırfırlardan oluşan eteğinde, fırfır katlarının ön ortasında üçgen oluşturacak şekilde yerleştirilmesi, gelinliğe farklı bir görünüm kazandırmıştır.

Baş üzerine yerleştirilen küçük kepin altından çıkan şifon kısa duvak, başın tek tarafına yerleştirilen çiçek ile süslenmiştir.

Elde tutulan iğne oyalı mendil ve bileğe sarılan gelin teli demeti dönemin bir tarzı olarak yorumlanmaktadır.

Sonuç olarak; Giresun ve çevresinde 1950- 1960 yılları arasında kullanılan gelinliklerin kalıp formunun tek parça olduğu, ancak boydan kuplu ve etek uçlarına doğru genişleyen gelinliklerin yanı sıra, belden kesikli ve eteği bol büzgülü modellerinde kullanıldığı belirlenmiştir.

Önceki dönemlerdeki gelinliklerin yakalarının beden üzerinde şekillendirilen formlar olduğu ve genellikle sıfır yaka formunun kullanıldığı dikkate alındığında, 1950- 1960 yılları arasındaki gelinliklerin beşgen, mendil, bebe, kare gibi yaka formlarındaki çeşitlilik ve dantelin gelinliklerde daha fazla kullanımı bu dönem gelinliklerinin karakteristik özellikleri olarak görülmektedir. Ayrıca çok yaygın kullanılmasa bile, gelecek yıllara zemin oluşturmak açısından, süslemelerde kullanılan fırfır ve boncuk ta dikkatten kaçmaması gereken diğer özelliklerdir.

Çizim 19. 1950-1960 Yılları arasında kullanılan “boydan kuplu” gelinlik formu.