Yönetici-Öğretmenlerin Rol ve Görevleri

Okul Yöneticisi Kimdir? Okul yöneticisi denilince akla ilk olarak okul müdürü

gelmektedir. Ancak, okul müdürünün dışında başka okul yöneticileri de vardır. Müdür yardımcıları, zümre, şube ve bölüm başkanları, belirli konularda görev yapan koordinatörler de yönetici olarak nitelenebilirler. Bir okulda amaçların yerine getirebilmesi için; kararlar alan, öğretmenleri ve diğer tüm okul çalışanlarını eşgüdümleyen, okul kurallarının işlemesinden sorumlu olan, okuldaki çalışmaları kontrol eden ve denetimi gerçekleştiren kişilere okul yöneticisi denir. Okul yöneticisinin en önemli görevi eğitim liderliğidir. Okul yöneticisinin amacı, MEB’ in eğitim politikası ve amaçları doğrultusunda eğitim kurumlarının güçlü olarak devam etmesi için gereken tüm çalışmaları yapmaktır. Bunun içinde, her okul yöneticisinin belirli yeterliliklere sahip olması, rollerini, görev, yetki ve sorumluluklarını bilmesi gerekir (Gürsel, 2013: 113).

60

Okul yöneticileri, toplumun okuldan beklentilerini karşılamakla yükümlüdürler (Holly ve Southworth, 2005). Bu yüzden, eğitim yöneticilerinin eğitim politikasının uygulanmasında, okulda öğretimin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesinde çok önemli görev ve sorumlulukları bulunmaktadır (Balcı, 2000). Rol konusunda, okul yöneticilerine düşen iki önemli görev vardır. Bunlar; okul yöneticinin çalıştığı okulda her üyenin rolünü açık, net ve anlaşılır olarak belirtmek ve bu rolün gerektirdiği hak ve görevleri üyenin anlayacağı biçimde yazıya aktarmaktır (Bursalıoğlu, 2015: 43).

Yasalar, okul yöneticisini okulu yönetme konusunda yetkili ve sorumlu tutmaktadır. Yetki yöneticinin karar verme hakkı iken, sorumluluk görevi yapma zorunluluğudur (Özdemir, 2018:182). Görev tanımlamaları ise, göreve ilişkin yetki ve sorumlulukları ortaya koyan yasa, tüzük, yönetmelik, genelge, görev ve iş listeleridir. Yöneticinin, mevzuat hükümlerine karşı tutumu, onun görev ve görev algısını belirtir (Yavuz, 2006). Eğitimle ilgili kanunlar ve yönetmelikler, okul yöneticisinin liderlik tutumunu olumsuz etkilemektedir (Bursalıoğlu, 2015). Okul yöneticilerinin görev, yetki ve sorumluluklarıyla ilgili (EK-5) yönetmeliğin (md.39/1) uyarınca yöneticilerin görev, yetki ve sorumluluk alanları için bir çerçeve çizilmesine rağmen, uygulamada bir takım güçlükler yaşanmaktadır.

Cerit’in (2008) yaptığı çalışmaya göre, ilköğretim okulu yöneticilerinin karar verme, planlama, iletişim, değişimi yönetme, öğretmenleri destekleme, değer yaratma, takım çalışması ve vizyon oluşturma gibi rollerinin olması beklenmektedir. Ayrıca, günümüzde okul yöneticilerinin görev, yetki ve sorumlulukları geçmişe nazaran daha karmaşık bir hale gelmiştir (Koşar vd., 2013). Okul yöneticilerin en fazla dile getirdikleri problemlerden birisi de sahip oldukları yetkiden daha fazla sorumluluk taşımak zorunda kalmalarıdır (Keser ve Gedikoğlu, 2008).

Öte yandan okul müdüründen öğrenen bir lider olması, yönetsel tutum ve davranışları ile çalışanlara güven vermesi, okulda olumlu bir iklim ve paylaşılan değerler oluşturması beklenmektedir (Gray ve Lewis, 2011). Araştırmalar, okul müdürlerinin beklentileri karşılayamadıkları durumlarda otoriter ve katı bir yönetim anlayışı benimsediklerini ortaya koymaktadır. Okuldan beklentileri karşılamada başarılı olan okul müdürlerinin, işbirliğine açık oldukları, iletişime ve ekip çalışmasına önem verdikleri görülmektedir (Hoy ve Miskel, 2010; Karip, 2004). Benzer şekilde, okul

61

yöneticilerinin özellikleriyle ilgili olarak Şişman ve Turan’ın (2004) yaptıkları çalışmaya göre, okul yöneticilerinin bazı özellikleri şu şekilde sıralanmıştır: lider, yeterliliği yüksek, geleceği öngören, yetkilendiren, takım kuran, bilgiyi paylaşan, çalışanlarına ilgi gösteren ve onlara değer veren, güçlü bir öğretim liderliği sergileyen, tutarlı ve bütüncül bir yaklaşıma sahip, kültürü yaşatan, öğrenme felsefelerini açıklayan, okulu, toplumu ve çevresini geliştiren kişidir.

Öğretmen Kimdir? Bilgiyi araştıran, sorgulayan, öğrenmeyi öğreten, toplumun

beklentilerinin sorunlarının farkında olan, bu sorunlara çözüm üretebilecek şekilde öğrencilerine rehberlik eden, mesleki etik kültürüyle yoğrulmuş etkili öğretimi sağlayan kişiye öğretmen denir (Sünbül, 1996). Öğretmenin rolü, bir bakıma onun mesleği algılayışına ve deneyimlerine dayanır. IEL’e (2011) göre, öğretmenler, öğretimin ötesindeki rollere odaklanırlar. Okulda karar verme süreçlerine ve sınıf dışındaki yönetsel ve öğretimsel faaliyetlere katılıp sorumluluk alırlar.

Ceylan’a (2011) göre öğretmenlik, öğrencilerin yüreğine dokunabilme sanatıdır. Öğretmenin rolünü etkileyen etmenlerden biri de, öğretmenin beklentileridir. Öğretmenin mesleğe karşı tutumu ve okul yöneticisinin liderlik davranışları öğretmenin rollerini şekillendirir. Öğretmenin, öğretmenlik statüsü çerçevesinde öğrencisine, öğretmen arkadaşlarına, okul yöneticisine, okuldaki yardımcı personele veliye karşı oynaması gereken rolleri bulunur. Bunların içinde değişmeyen, kilit rol olma özelliği gösteren öğrencisine karşı oynadığı roldür. Çünkü toplumun öğretmenden beklentisi öncelikli olarak öğrencinin kişilikli, donanımlı olarak yetiştirilmesi ve hayata hazırlanmasıdır. Kısaca, öğretmen, eğitim sistemi içerisinde en önemli bileşendir. Öğrencilere farklı öğrenme deneyimleri kazandıran, sistemin başarılı olması için dümeni çevirerek gemiye yön veren kılavuz kaptandır. Öğretmenler okulda okul yöneticisi ve diğer personel ile birlikte ekip ruhuyla çalışırlar. Yıllık öğretimin planlanması, zümre öğretmenler kurulu üyeliği, öğretmenler ve disiplin kurulu üyeliği, şube öğretmenler kurulu üyeliği, stajyer öğretmenlere rehberlik, velilerle iletişim; öğretmenlik rolünden sonra gelen görevleridir.

Literatürde, öğretmenin rollerine ilişkin çeşitli sınıflamalar bulunmaktadır. Öğretmenden beklenilen roller, karşılaşılan sorunlara, kültürlere, toplumlara, zamana, koşullara, yetiştirilecek insan modeline göre değişebilmektedir. Bursalıoğlu (2015) göre

62

aile üyesi, danışman, sırdaş, öğrenmeyi yönlendirici, disiplini sağlama, değerlendirme, yargıç, mesleksel ustalık ve topluluk lideri rolü gibi birçok rolü bulunmaktadır. Ahmethan ve Yiğit’in (2018) yaptıkları çalışmaya göre, öğretmenlerin en çok dikkat çeken rolleri arasında destekleyici olma, yetenekleri ortaya çıkarma, yönlendirici, bilgi aktarıcı olma rolleri sayılmaktadır. Ayrıca, yaptıkları araştırma bulgularına dayanarak, bazı branş öğretmenlerinin de dikkat çeken, terapi yapan, motivasyon sağlayan, otorite kuran, adalet dağıtan olarak algılandıkları belirtilebilir.

Öğretmenlik mesleği ile ilgili öğretmene yüklenen bazı roller aşağıda kısaca açıklanmıştır.

a) Öğreticilik rolü: Öğretmen rollerinin en önemlilerinden olan bu rolü yerine getirmesi gereken bir öğretmen öğrencilerine bilgi aktarır, etkinlikleri yönlendirir, öğrenme sürecinde öğrenciye rehberlik eder (Demirel, 2008).

b) Disiplin sağlama rolü: Öğretmenler sağlıklı ve yapıcı bir disiplin anlayışıyla öğrencileriyle iletişim kurmalıdır. Latincede ‘‘rehberlik ve yardım isteme’’ anlamına gelmekte olan disiplin kavramı öğrencilerin eğitiminde önemli yer tutmaktadır. Öğretmen sınıfta açık, düzenli ve disiplinli bir ortam sağlamalı; kuralları pekiştirmeli, dersi zamanında başlatıp ve bitirmeli, öğrencinin kendinden neler beklendiğini bilmesini sağlamalıdır (Sünbül, 1996).

c) Aile üyeliği rolü: Özellikle ilkokul öğretmenleri bu rolü fazlasıyla yerine getirmektedirler. Öğrenciye sevgi göstermek, takdir etmek, giyinmesine yardımcı olmak, beslenmesini takip etmek gibi davranış örüntüleri barındırır. Özellikle kadın öğretmenlerin bu rolde etkili olduğunu ifade etmek mümkündür (Havighurst ve Neu- Garten, 1975).

d) Değerlendirme Rolü: Öğretmen öğrencisinin performansını değerlendirerek, notlar vererek onu bir üst düzeye çıkması için destekler (Demirel, 2008).

e) Güven verme rolü: Öğrenciler kişisel problemleri, aile ilişkilerindeki sorunlar gibi çeşitli nedenlerle öğretmenlerine danışırlar. Öğretmenler öğrencilerin sorunlarını dinler, zaman zaman sırdaşları olur, onlara öğütler verirler (Tezcan, 1985).

f)Mesleki ustalık rolü: Öğretmen pek çok toplumda birey yetiştirme tekniklerini iyi bilen, öğrenci gelişiminin bilimsel özelliklerini anlayan bir uzman olarak görülmektedir (Tezcan, 1985).

63

g) Topluluk lideri rolü: Sosyal ve ekonomik gelişme için öğretmenin liderliği önem arz etmektedir. Öğretmenin kültürün geniş bilgiye sahip bir üyesi olması, yeni görüşlerin öncüsü ve gerçeği araştıran olması, aileler ve okulun öncülüğünde çağdaş anlayışın öne çıktığı eğitim ortamlarının hazırlanmasında öncülük eden lider olması beklenmektedir (Bursalıoğlu, 2015).

Öğretmenlere yüklenilen bu rollerin bazıları günümüzde öğrenciyi merkeze alarak değişiklik göstermektedir. Ayrıca, öğretmenlerin bu roller yanında çevresel ve rehberlik ile ilgili rolleri de bulunmaktadır. Rehberlik ile ilgili rolleri arasında dinleyici rolü, terapist rolü, insan potansiyelini ve insan ilişkilerini geliştirici rolü, rehberliği destekleyici rolü (Yüksel, 2001) sayılabiliyorken; yönetimle ilgili rolleri arasında amir- memur ilişkisi, emir veren-emir alan ilişkisi ve meslektaşlık ilişkisinden doğan rolleri sayılabilir. Çevre kalkınmasına katılma, çevrede önder olma, toplumsal yabancılık, ahlaki değerlerin savunulması, kültürlü birey olma, yeni düşüncelere önderlik etme rolleri ise bir öğretmenin çevresel rolleri arasında sıralanabilir (Tezcan, 1985).

Bununla birlikte, öğretmenlerin rolleri zaman zaman çatışmakta, çatışmaya öğretmenin sosyal ve ekonomik durumu, vatandaşlık anlayışı, çevrenin tutumu etki edebilmektedir. Sağlam bir değer sistemi olan öğretmenin, çatışan bu rolleri arasında denge kurabilmesi için kişisel ve mesleki gelişime önem vermesi gerekmektedir (Bursalıoğlu, 2015). Bundan başka, Çetin ve Ünsal’a (2015) göre, merkezi sınavlar, öğretmenlerin okula yönelik imajlarını etkilemektedir. Bu süreçte, öğretmenlerin alanlarındaki gelişmeleri takip etme, bilgilerini yenileme, öz değerlendirme yapabilme ve motive olma gibi olumlu etkilerine rastlanırken, aynı zamanda öğretmeni robotlaştırma, yorucu ve yıpratıcı olma, sosyalleşme için imkân bırakmaması gibi olumsuz etkilerinin olduğu da belirtilmektedir.

Yönetici ve öğretmenlerin çalıştıkları okulları nasıl tanımladıkları ve nasıl anlamlandırdıkları, doğrudan gösterdikleri rollere yansıyacaktır. Kendilerinden beklenilen rollerin yapılması, okul yönetim süreçlerini etkin olarak bilmelerine ve yönetimde nasıl bir konumda olduklarını ifade etmelerine bağlıdır (Gökçe ve Şahin, 2004). Ayrıca, geleceğin öğretmeni olabilmek için, 21. yüzyılın gerektirdiği etkin iletişim becerilerine sahip, güçlü bir takım oyuncusu olmanın yanında; aynı zamanda teknolojiyi sadece kullanmayıp geliştiren, problemlere analitik yaklaşımlar getirerek

64

çözümler üreten, değişime ayak uydurmakla kalmayıp değişimi yönlendiren, yenilikçi ve yaratıcı düşüncelere odaklanan özelliklere sahip olmak gerekmektedir.