Viyana Gazometreleri, Viyana / Avusturya

Havagazı Fabrikası, Theodor Herrmann tarafından, 1896 ve 1899 arasında inşa edilmiş ve zamanının benzer tipteki binalarının en büyüğü olmuştur (Fotoğraf 3.1). Viyana Gazometreleri, demir strüktürü saklayan tuğla duvarlarla çevrelenmiş binalardır. Her birinin iç yarıçapı 62.85 metre, içerideki ortalama yükseklik ise 72.5 metredir (Şekil3.1). Binalar 1981 yılında yasayla koruma altına alınmışlardır ve 1985 yılından sonra kullanılmamıştır (Wehdorn, 2002 ). Önerilen ilk dönüşüm projesinde, Viyana Ekonomik Kalkınma Fonu ve bir Avusturya Bankası ile birlikte, Viyana ve Budapeşte'de yapılması önerilen dünya sergisi için kullanılması düşünülmüştür. Ancak, bir kamu oylamasıyla dünya sergisi gerçekleştirilmemiş ve bu serginin iptaliyle beraber gazometre projesi de iptal edilmişti. Endüstriyel bir kültür mirası olması sebebiyle ve aslında koruma altına alınmış olan bu yapılar için çeşitli sivil örgütlerden gelen baskılarla da dönüşümünü gerçekleştirecek projeler hazırlatılmıştır. Şekil 3.2’de de görüldüğü gibi en uygun işlevi bulabilmek için çeşitli mimarlık bürolarına projeler çizdirilmiştir.

Şekil 3.1. Gazometrelerin röleve çizimleri (Himmelblau, 2003)

Fotoğraf 3.1. Gazometrelerin dönüşüm öncesi genel görünüşü (Wehdorn, 2002 )

Seçilen proje eski anıtları restore eden Viyanalı bir mimar olan Manfred Wehdorn’ a aittir ve proje üç temel ilkeye dayanmaktadır:

• Yeni işlevlerin net düzeni;

• Mümkün olabilecek en yüksek yaşam kalitesinin yaratılması; • Yalın bir mimari "dil".

Şekil 3.2. Gazometreleri gösteren plan ve kesit (Wehdorn, 2002).

Kentsel açıdan bakıldığında Gazometre projesinin konumu, şehir içi metrosunun uzatılması ve kuzey-doğu karayolunun yapılması gibi çeşitli ulaşım sistemine yaptığı değişikliklerle de Viyana kent dokusunun gelişmesi için fırsat olarak düşünülmekteydi ve dönüşüm sonrası sonuçların da bu doğrultuda geliştiğini görmek mümkündür (Şekil 3.3).

Şekil 3.3. Gazometre-Metro istasyonu bağlantısını gösteren kesit (Himmelblau, 2003)

Bu tasarım ilkeleri doğrultusunda, programı kullanılmaz duruma gelmiş dört endüstri anıtı yeniden kullanıma açılmıştır. Proje yalnızca büyüklüğüyle değil, özellikle mimarlık ve kent görünümünü karakterize eden üç temaya; “konut

yapıları”, “anıtsal koruma” ve “kent planlaması” bağlamında tarihsel merkez tartışmasına dayanıyor olmasıyla yeniden işlevlendirme çalışmalarının en dikkat çekici projesidir. Tasarıma yeni bir yerel kent merkezi yaratılma düşüncesiyle başlanmıştır (Wehdorn, 2002). Dönüşüm süreci izlendiğinde gazometrelerin kapanmasının ardından tüm iç elemanlarının, yalnızca orijinal cepheleri kalacak biçimde söküldüğü görülür. Proje kapsamında; konutlar, öğrenci oteli, bir etkinlik salonu, alışveriş merkezi, sinema gibi çok farklı fonksiyonlar bir arada yer almaktadır (Fotoğraf 3.2).

Fotoğraf 3.2. de bütünü görülen kompleksin, silindir kütlelerinde konutlar ve bürolar yer almaktadır. İç mekanların aydınlatması konik iç avludan sağlanmakta, dışarıya bakan mekanlarda ışık tarihi Gazometre duvarından alınmaktadır. Kalkanın aydınlatması kuzeye bakan geniş bir cam cepheyle sağlanmaktadır. 360 konut birimi üç odalı 'küçük evler' ile tavan arası dairelerinden, öğrenci daireleri gibi küçük dairelere uzanan bir çeşitlilik göstermektedir (Şekil 3.4) (Şekil 3.5) (Şekil 3.6). Büro ve konut kullanımları birleştirilerek yeni çalışma ve yaşam biçimlerine ulaşmak amaçlanmıştır (Himmelblau, 2003).

Şekil 3.6. Viyana Gazometreleri dönüşüm sonrası kesitleri (Himmelblau, 2003)

Kesitlerde de görüldüğü gibi, üç ofis katı ve altı konut katı ile tarihi gazometre binasının dış duvarının çevresinde bir halka oluşturan ve eski gazometrenin içinden yukarıya doğru teraslarla incelen, yeni bir yapı yükselmektedir. Buna ek olarak, yeni yapı düşey olarak altı parçaya bölünmüştür. Bu bölümlerin arasında yer alan boşluklarda, binanın tarihi yapısına bir bakış noktası sağlayan ve yeni konut avlusu için ek aydınlatma boşlukları olarak görev yapan dört merdiven

kovası ve iki açık alan bulunmaktadır. Üstteki iki kat, dışarıdan bakışa kapalı olan özel teraslara sahip küçük konutlardan oluşmaktadır. Mimari konsept, genellikle iç avludan tarihi dış duvarlara doğru çapraz havalandırmayı da sağlayan bir apartman giriş kat planına izin vermektedir (Şekil 3.6). Yapının orijinal söyleminin diğer bir yönü ise projenin güçlü ekolojik vurgusudur. Kamusal olarak ulaşılabilen böl- gelerdeki ağaçlar ve zengin bitki topluluğu, açık hale getirilen eski kubbe strüktür sayesinde gazometrenin içini ışık ve havayla dolup taşan bir seraya çevirmektedir (Fotoğraf 3.3 ) (Erdinç, 2002).

Özetle, planlardan da okunabileceği gibi, önceleri girişin bulunduğu kotta, şimdi dört gazometreyi birbirine bağlayan ve altta otopark ile üstte ofisleri ve yaşama katlarını bulunduran, bir alışveriş ve eğlence mekanı bulunmaktadır. Tüm yapıda, (78 öğrenci konaklama yeri dahil olmak üzere) 844 yaşama ünitesi, yaklaşık 10.100 m2 ofis ve 17.650 m2 alışveriş ve eğlence merkezi vardır. Buna ek olarak B binasında 3.000 kişilik bir eğlence salonu yapılmıştır (Şekil 3.4) (Şekil 3.5) (Wehdorn, 2002). Dönüşüm sonrası elde elden mekanlar irdelendiğinde mimarın tasarım kriterlerinden biri olan; “tarihi görünümü büyük ölçüde korumak ve eski gazometrenin tarihi dış kabuğu ile yeni iç yaşamı arasında bir uyum elde etmek” düşüncesi başarıya ulaşmış görünmektedir (Fotoğraf 3.4). ,

Fotoğraf 3.4. Viyana Gazometreleri dönüşüm sonrası iç mekan (Himmelblau, 2003)

Viyana gazometrelerinde yapılan yeniden işlevlendirme, plan şeması ve mekansal kurgu açısından çok farklı müdahaleler içermektedir.Strüktürel sistemin elverdiği şekilde tüm mekanlar değerlendirilmeye çalışılmış, yüksek hacimli mekanlar, bölünerek katlar elde edilmiştir. Gazometrelerin geniş alanlı katlarında, cephe modülasyonuna uygun ışınsal duvar bölmeleri yapılarak stüdyo tipi daireler ve ofisler elde edilmiştir (Şekil 3.6).

Gazometrelerin konut ve ofis olarak kullanılmaları sonucu artan düşey sirkülasyon ihtiyacını karşılamak, konforu artırmak ve yangına karşı kullanmak üzere asansörler ve merdivenler ilave edilmiştir.

Gazometre B‘nin önündeki yay formlu ek bina, modern bir yapı diliyle ofis ve konut işlevlerini barındırmaktadır. Çeşitli katlarda köprülerle gazometreye bağlanan ek bina, kütlesel kompozisyonu da zenginleştirmektedir.

Son olarak, yapının metro istasyonu, alışveriş merkezi ve diğer yapılarla kurduğu bağlantı güçlendirilmiş, yakın çevresi ve peyzaj düzenlemeleri bu ilişkiye göre düzenlenmiştir.