Tate Elektrik Santrali, Londra / İngiltere

Dönüşümünü tamamlayan bir başka örnek olarak “Tate Elektrik Santrali” dünyanın önde gelen modern sanat müzeleri arasında yerini almıştır. Thames Nehri kıyısında, sanat galerisi gerek yeri ve mimari özellikleri, gerekse barındırdığı yapıtlarla Londra’nın önemli çekim merkezlerinden birini oluşturmaktadır.

Yapının geri dönüşüm projesindeki başarısını anlamak için öncelikle bulunduğu kentin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik özelliklerine bakmakta fayda vardır. 70'li ve 80'li yıllarda, birçok sanayileşmiş kentte olduğu gibi Tate Modern'in bulunduğu Londra kentinde de endüstri alanlarının terk edilmesi, ve beraberinde doğan işsizlik ve fakirlik söz konusu olmuştur. Geçen süre zarfında, yine 80'lerin başında Londra kenti, küresel anlamda öneminin artması ile birlikte ekonomik atılımda bulunmuştur. Kentte sanayinin yerini, hizmetler sektörü, kültürel endüstri ve turizm sektörü almıştır. Hem dünyanın büyük şirketlerinin Londra'daki mekansal talepleri, hem de, ekonomik ve sosyal anlamda dışlanan insanların bulunduğu mahallelerin bu alanlara yakınlığının yarattığı gerilim, nüfusu hızla artan bu kentin sağlıklı ve ekonomik anlamda karşılanabilir bir konut varlığına duyulan ihtiyacın yanı sıra, yeni iş olanaklarının ve hizmetlerin varlığına duyulan gereksinimlerle kentte yeni bir planlama anlayışına ihtiyaç duyulmuştur. Elektrik santralinin dönüşüm serüveni böyle bir ortamda konuşulmaya başlanmıştır (Erdinç, 2002).

Söz konusu tesis l.derece tescilli yapı sınıfındadır. Yapı, sıvı yakıt ile çalışan ve elektrik üretmek üzere, aynı yerde daha önce inşa edilmiş olan yakıt olarak kömür kullanan, yine aynı işlevi gören başka bir enerji santralinin yerine inşa edilmiştir (Fotoğraf 3.5). Petrol fiyatlarının aşırı artışı nedeni ile 1981 yılında, ekonomik nedenlerden ötürü santralın üretimine son verilmiştir. Yapının bugünkü işlevini kazanması 1980'li yıllarda Tate'in Millbank'te bulunan sergi alanının, mevcut

koleksiyonları sergilemek için yetersiz kalması üzerine yeni bir sergi mekanı arayışına girmesi ile başlamaktadır. Bu arayış, büyük ölçekte sanat objelerini sergileme imkanı tanıyan iç hacminin uygunluğu, sergileme mekanı arayışı içindeki Tate'i, Bankside Enerji Santralini hedeflenen amaç doğrultusunda yeniden işlevlendirmeye yönlendirmiştir.

Fotoğraf 3.5. Tate Elektrik Santrali dönüşüm öncesi iç mekan (Özer, 2000)

Tate Modern, yerel yönetim, özel sektör, yerel halk arasında ortaklığı, galerinin gelişim aşamasında katılım fırsatı sağlamayı, bölgeyi yaşam, iş olanakları ve turizm açısından çekici bir yer haline getirmeyi, çeşitli eğitim programları sayesinde yerel halka turizm endüstrisi içinde yer alabilme fırsatını vermiştir.

Dönüşüm projeleri Jacques Herzog & Pierre De Meuron tarafından hazırlanan yapının, enerji tribünleri için yapılmış mekansal kurgusu, modern sanatlar müzesine

dönüşüm sürecinde büyük ölçüde korunmaya çalışılmıştır. Şekil 3.7 ve Şekil 3.8’de görülen yeni kullanımlar yapının strüktrürel aks sistemi ile uyum içindedir.

Şekil 3.7. Tate Modern Sanatlar Galerisi zemin kat planı (Özer, 2000)

Ziyaretçiler galeriye, müzenin geniş rampasından yürüyerek girmekte ve açık sergi mekanı ve bilet gişeleri ile karşılaştıktan sonra yürüyen merdivenler yardımı ile sergi mekanlarına ve üst katta bulunan, Londra Panoramasına hakim bölümüne ulaşmaktadır (Şekil 3.9). Müzenin en önemli mekanını oluşturan bu salon, önceleri Bankside’ın elektrik enerjisi üreten dev alternatörlerini barındırmaktaydı. Bugünkü kullanımında ise hem ziyaretçilerin galerilere ve öteki alanlara girişini sağlayan bir geçiş mekanı olarak, hem de büyük boyutlu sanat yapılarının sergilenmesinde kullanılmaktadır. Türbin salonu’nun uzunluğu 155m, genişliği 23m yüksekliği ise 35m’dir. Tavan örtüsü 524 cam levhadan oluşmaktadır. Bir rampa, ziyaretçileri batı uçtaki ana girişten türbin salonu katına (1. kat) yönlendirmekte buradan asansörler, yürüyen merdivenler ve merdivenlerle öteki katlara geçişler sağlanmaktadır (Şekil 3.7), (Şekil 3.8).

Şekil 3.9. Tate Modern Sanatlar Galerisi kesiti (Özer, 2000)

Bundan sonraki paragraflarda dönüşüm projesinin katlara göre plan kurgusu ve önerilen yeni program içinde yer alan mekanlar kısaca anlatılmıştır: Tate Modern’in galeri ve öteki bölümleri Türbin salonun kuzeyinde, mevcut yapının içinde inşa edilmiş olan yedi katlı çelik bir yapıda yer almaktadır. 3., 4., ve 5. katlar (Şekil 3.11), (Şekil 3.12), (Şekil 3.13) her katta iki daire olmak üzere galerileri barındırmaktadır ve 6.000 m2’lik galeri mekanı olanağı sağlamaktadır; 1., 2., 6. ve 7. (Şekil 3.8), (Şekil 3.9), (Şekil 3.14), katlar öteki bölümlere ayrılmıştır. 1. Katta

zemin katından bir kat aşağıda yer alırken galerilere yürüyen merdivenler, asansörler ve merdivenlerle girişi sağlamaktadır. Resepsiyon, vestiyer, danışma, bilet satış ve yönlendirme birimlerini içeren bu katta aynı zamanda doru uçta atölyeler ve seminer odasını içeren eğitim bölümü yer almaktadır. Bu katta ayrıca 260 kişilik bir oditoryum ve yanında 70\100 kişilik film\seminer odası bulunmaktadır. Binanın doğu ucunda sanat yönetimi ve yükleme bölümleri bulunmaktadır.

Şekil 3.10. Tate Modern Sanatlar Galerisi 2. kat planı (Özer, 2000)

3. ve 5. katlar (Şekil 3.11), (Şekil 3.13) koleksiyona ait sergilere ayrılmıştır. 2.400 m2’lik 4.kat ise özel sergiler ve etkinlikler için planlanmıştır. Bütün galeri katların ortak özelliğini net çizgiler yalın düzlemlerden oluşmasıdır. 4. Katta galeriler (Şekil 3.12) geçici sergilere ayrılmıştır. Burada galeriler hareketli duvarlarıyla, değişen sergileme gereksinimlerine uygun olarak esnek bir kullanım olanağı sunmaktadır. 5. kat (Şekil 3.13) koleksiyonda yer alan yapıtların sergilenmesi için tasarlanmıştır. Yandaki galeriler 5.5 m yükseklikte ve tepeden doğal ışıkla aydınlatılmaktadır. Ortadaki galeriler ise 9 m yükseklikte olup ışık yayımını sağlayan camların kullanıldığı camlı tepe pencerelerine sahiptir. 6. katta (Şekil 3.14) ise “bacanın” iki yanındaki teraslarla birlikte Üye Odaları’nı barındıran katta, havalandırma aygıtları gibi tesisat sistemi yer almaktadır. 7. Katta Işık kutusunun en üst katıdır ve doğal ışıkla doludur. Güney ve kuzeye bakan özel bir manzaraya sahiptir. 200 kişilik bir kafe ile büyük bir eğlence mekanını içermektedir.

Şekil 3.13. Tate Modern Sanatlar Galerisi 5. kat planı (Özer, 2000)

Şekil 3.14. Tate Modern Sanatlar Galerisi 6. kat planı (Özer, 2000)

Program şemasının katlara göre dağılımı Şekil 3.15’ de gösterilen diyagramla açıklanmıştır.

Şekil 3.15 program şemasının katlara göre dağılımı (Özer, 2000)

Yapının ilk işlevine uygun çevre düzenlemesi de (Fotoğraf 3.6) kentsel bir dönüşüm fikrine uygun olarak 1997’ de İsviçreli peyzaj mimarları Kienast Vong tarafından yapılmıştır. Bölge halkıyla işbirliği halinde gerçekleştirilen tasarıma göre giriş alanı yaya yoluna doğru yerleştirilmiştir. Ziyaretçilerin, çevrede yaşayanların gereksinimini dikkate alarak oluşturulan proje sert ve yumuşak peyzajın bir karışımı olarak tasarlanmıştır. Ayrıca, Milenyum Köprüsü Tate Modern Shakespeare Globe Tiyatrosu ve Bankside’daki öteki çekim alanlarına gelen ziyaretçiler için ana yol olarak düşünülmüş ve yalnızca yayaların geçişine göre düzenlenmiştir (Fotoğraf 3.7), (Fotoğraf 3.8).

Fotoğraf 3.6. Tate Elektrik Santrali dönüşüm öncesi görünüşü (Özer, 2000)

Elektrik santralinin özgün mimarisinin belirgin olarak kendini gösterdiği yapıda, santralin mimarı Gilbert Scott’un tasarımlarının nerede bittiği, müzenin mimarları Herzong & de Meuron’un tasarımlarının nerede başladığını kestirmek güçtür (fotoğraf 3.8.). Mimarlar yeniden işlev kazandırdıkları anıtsal yapıda, bir imza yaratma gereksinimini eski binadan bazı uyarlamalarla ele almışlardır. Bu sayede yeni bir binada başarılması güç olan son derece büyük ve hatta ölçeği kaçmış mekan sorunu çözme, santralin eski türbin salonunu değerlendirme şansını da vermiştir. Yapı, Londra çevresinde üretilmiş bulunan yenileşme projesinin önemli bir aktörü olarak kent yaşamına katılmakta ve bölgenin ekonomik anlamda canlanmasına katkıda bulunmaktadır (Argüner, 2000).

Fotoğraf 3.7. Tate Modern Sanatlar Galerisi’ne dönüşüm sonrası görünüşü

Tate enerji santralinin yeniden işlevlendirilmesi, büyük ölçekli mekanların insan ölçeğine indirgenmesi ve plan kurgusundaki akıcılığın sağlanması bakımından oldukça başarılıdır. Yapı enerji santrali olarak kullanılırken, dev alternatörlerin olduğu yüksek hacim, büyük objelerin sergilenmesinin yanında, yapının iç atriumu gibi bir görev yüklenmiştir.

Modern sanatlar müzesi için gerekli olan geniş açıklı büyük alanların mevcut yapıya fazla müdahale etmeden elde edilmiştir. Katlar arasındaki düşey sirkülasyon merkezi sayılabilecek bir noktadaki asansörler ile sağlanmıştır. Müzelerde ve sanat galerilerinde ziyaretçileri belirli bir rota dahilinde gezdirmek için yapılan düzenlemelere uygun bir şekilde, farklı katlardaki mekanlar arasındaki akıcılığı sağlamak için merdivenler ve yürüyen merdivenler yerleştirilmiştir (Fotoğraf, 3.9).

Fotoğraf 3.9. Tate Modern Sanatlar Müzesi’ne dönüşüm sonrası iç mekan (Steiner, 2000)