Vihara-Pagoda

Budistlerin günlük yaşamındaki tüm faaliyetleri ibadet olarak görülmekle beraber müstakil olarak belirlenmiş ibadet zamanları ve mekânları da vardır. İbadet mekânlarının başında ise pagoda/viharalar gelir.

Budizm‟in yayıldığı yerlerde mabet/tapınak karşılığında “stupa, dagaba, pagoda, vihara, gompa” gibi terimler kullanılmaktadır. Başka anlamlara gelse de bu kelimelerin ortak yanı ve anlamları “mabet” i ifade etmesidir.

Avlu içinde yan yana sıralanmış kapısı olmayan veya devamlı açık duran hücrelerden oluşan manastırların ismi olan viharaların, önceleri sadece yağmurdan korunmak için yapılıp zamanla, Budizm‟in kutsal saydığı stupalar ve budda heykelleri

253 Âdem Tepesi, ( Erişim Tarihi: 11. 06. 2011), http://tr.wikipedia.org

konularak kutsal bir mekân haline getirilmiştir. Viharaların bulundukları coğrafi şartlara göre yapıldığı görülmektedir. Mesela Hindistan‟da sarp kayalar oyularak yapılmıştır.

Budist keşişler çoğaldıkça vihara, stupa ve tapınaklardan oluşan büyük manastırlar yani

“mahavihara” lar ortaya çıkmıştır. ²⁵⁴

Vihara, Budist dini yapıları için yaygın olarak kullanılan isimlerden biridir ve manastır, tapınak veya türbe şeklinde tercüme edilebilir. Tibetliler bu terim yerine “ayrı yer” anlamına gelen gompa terimini tercih eder. Pagodalar genelde kampus veya külliye şeklinde inşa edilmiş yapılardır ve içerisinde bir kimsenin günlük tüm ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik imkanlar mevcuttur. ²⁵⁵

Budistlerin dinî yapıları olan viharalar çoğunlukla taştan, bazen tuğladan ve çok nadir olarak da tahtadan yapılır. Viharalar, Çin, Japonya ve Hint kültürü alanına giren Güneydoğu Asya'da yaygındırlar.

Bazen yuvarlak, fakat genellikle dört ya da daha fazla kenarlı bir temel üzerine oturtulan yapı, daralarak yükselir. Kulenin ortasında uzun bir sütun vardır. Yerden başlayıp çatıya kadar uzanan bu direk yeryüzünün merkezini gökyüzüne bağlayan ekseni sembolize eder. Japon pagodalarında genelde dört köşede dört sütuna rastlanır, bu sütunlar ise göğü ayakta tutan direkleri sembolize eder. Bir pagodanın kat sayısı 5 ile 13 arasında değişir. Katlar daima birbirinden farklı büyüklüktedir. Üzerlerinde çepeçevre bir saçak bulunan bu katlar Tanrıların gök katlarını temsil eder. Viharaların din alanındaki önemi Buda'nın kalıntılarının korunduğu yerler olmasından ibarettir.

Viharaların asıl kökeni Hintlerin stupa adı verdikleri dinî yapılardır. Stupalar kral mezarlarının ve kraldan kalanların güven içinde bulunduğu kutsal yerlerdir.

Stupalara Seylan'da dagoba adı verilir. XVI. yüzyılda Hindistan'a giden Portekizliler burada gördükleri dagobaların adını değişik telâffuz etmişler ve pagoda demişlerdir ve bu ad zamanla yaygınlık kazanmıştır.²⁵⁶

“Put evi” anlamında pagodalarda Budda‟nın heykelleri bulunur. Pagodaya giren bir Budist, Budda‟nın heykeline tazimde bulunur, ona çiçek ve tütsü sunar. Bunun yanında Budistlerin bir araya geldiği ibadet yerleri, manastırlar da vardır ki bu yerlere

254 Aydın, “Vihara”, s. 786.

255 Ali İhsan Yitik, “Yaşayan Dünya Dinleri”, DİB, İstanbul 2007, s. 329.

256 Pagoda, (Erişim Tarihi: 04. 06. 2011), http://tr.wikipedia.org/wiki/

“vihara” denilmektedir. Viharalar adını, Buda devrinin gezici keşişlerinin ve yardım toplayıcılarının bir araya geldiği “arama” adı verilen bahçelerden almaktadır. ²⁵⁷

Bir viharada şu bölümler yer alır:

1. Genel İbadet Salonu: Budda heykelinin yer aldığı ana bölümdür. Kutsiyeti dolayısıyla Budda heykeli odadaki her şeyden yukarıda yer alır. Onun hemen önünde sandalyeler ve sangha üyelerinin puja esnasında oturmaları için hazırlanmış özel bir platform vardır. Salonların düzenlemesi hem sembolik hem de işlevseldir. Budistler burada, giriş kapısının tam karşısına yerleştirilmiş Budda heykelinden ilham alarak keşişlerce okunan ilahileri dinlerler.

Viharalar çok renkli yapılardır, çevre düzenlemesi konusunda hiçbir fedakârlıktan kaçınılmaz. İbadet salonunun hoş kokması için çeşitli tütsüler yakılır.

2. Meditasyon Odası: Ana salona göre daha az bilinen bir mekândır ve pagodadaki herhangi bir oda bu amaçla kullanılabilir. Odada zihnin üzerine yoğunlaşacağı bir nokta veya duvar tablosu yer alabilir. Ayrıca burada meditasyonu yönetecek üstad için hazırlanmış ayrı bir sandalye veya minderlerle kaplanmış ayrı bir platform da bulunabilir.

3. Misafirhane: Genelde keşişlerin konaklaması için yapılan bu bölüm, Budizm‟deki dini amaçlı hemen her yapının ayrılmaz bir parçasıdır.

4. Kutsal Emanetler Binası: Sanskritçe stupa denilen bu yapıya Sri Lanka‟da dagoba, Uzak Doğu‟da pagoda, Tibet‟te ise chorten ve caitya gibi değişik isimler verilir. Ayrıca, çok farklı şekillerde bina edilseler bile temelde konik kubbeleri ve abartılı iç ve dış süslemeleriyle Budist mimarisinin özgün niteliklerini yansıtır. Stupalar başlangıçta sadece Budda‟nın yakılan cesedinden arta kalanların saklandığı yerler olarak kabul edilmiş olup hala pek çok Budist tarafından böyle kabul edilmektedir. Ancak zaman içerisinde stupaların kral veya büyük manevi liderlerin yakılan cesetlerinden arta kalan kalıntıların saklandığı yerler haline gelmişlerdir.²⁵⁸

5. Özel Olarak Düzenlenmiş Avlu: Her viharada genişçe bir avlu ve avluda da mutlaka kutsal bodhi ağacı vardır. Budist keşişlerin yürümeleri için geniş yapılan avlularda Bodhgaya‟daki Buda‟nın altında aydınlandığı incir ağaçları vardır. Budist keşişler bu incir ağaçlarının altında otururlar. Vihara‟nın avlusu nilüfer çiçekleriyle süslenmiştir.

257 Küçük, Tümer, s. 626.

258 Yitik, s. 329, 330.

Çünkü nilüfer çiçeği, Buda ve Boddhisatva‟lara (Buda gibi yaşayan rahipler) benzetilmektedir. Lotus çiçeği de bu avluda bulunur.

Budist viharaları genelde halka açıktır. Halk Budistlerce kutlanan bayramlarda viharalara daha çok ilgi göstermektedirler. Tapınaklara genelde ayakkabılar çıkartılarak girilmektedir. ²⁵⁹

Budizm‟de pagodalara ve diğer Budist yapılarına bazı sembolik anlamlar da yüklenmiştir. Bu yapıların temeli Meru Dağı‟nı, onun üzerindeki sütun ve pagodanın iki bölümü beden ve ruhu veya yer ile göğü, kulenin sivri tepesi de Budda veya Nirvana‟yı temsil eder. ²⁶⁰

Bunun yanında viharalar aslında sadece dinî amaçlar için kullanılmaz. Bazen askerî birliklerin gözetleme kuleleri olarak da kullanılır. Çoğu zaman bir şehrin ya da kasabanın simgesi olması için dikilmiştir. Zira her viharada Buda'ya ait bir kalıntı bulunmaz.

4. 3. KUTSAL ŞEHİRLER

Tüm dini geleneklerde olduğu gibi Budizm‟de de birtakım kutsal mekânlar vardır. Fakat zorunlu dini ibadetler arasında hac ibadeti yoktur. Bundan dolayı Budistler için bu kutsal mekânları ziyaret etmek, isteğe bağlı nafile ibadetlerdendir.

Budizm‟deki başlıca ziyaret yerleri Budda‟nın hayat hikâyesine göre belirlenmiştir. Budda‟nın hayatının geçtiği ve hatıralarını taşıyan yerler, kutsal ziyaret yerleri olarak kabul edilir. Buralar, Budda‟nın Nepal‟deki doğum yeri olan Lumbini, Budda‟nın altında ilhama kavuştuğu Bodhi Ağacı ile Bodh Gaya, Budda‟nın Nirvana‟

ya ulaştıktan sonra ilk vaazını verdiği Benares yakınındaki Sarnath Geyik Parkı, Budda‟nın öldüğü Utar-pradeş şehri ve Ganj Nehri kutsal yerlerdendir.

Budda‟nın kutsal eşyalarının bulunduğu Stupalar da kutsal yerlerdir. Bunun yanında her Budist ülke aynı zamanda kutsal yerlerdir. Örnek olarak Tibette, Lhosa, Samye, Gaden, Tashilimpo, Sera. Hindistan‟da hac/ziyaret yerleri olarak kabul edilen kutsal mekânlar ise şunlardır: Benares yakınında Sarnath, Modh-Gaya, Ajanta, Sanehi ve eski Stupalar. Bu yerler, Budda‟ya ait tapınmada önemli yerlerdendir. Bu kutsal yerlerde bayramlar yapılır, panayırlar kurulur.²⁶¹

259 Aydın, “Vihara”, s. 127, 128.

260 Güç, s. 71.

261 Küçük, Tümer, s. 622, 623.