AraĢtırmanın alt amaçlarını yanıtlamak üzere planlanan nitel ve nicel değerlendirmeler için iki farklı veri toplama aracı kullanılmıĢtır. Bu araçların geliĢtirilmesi sürecine aĢağıda yer verilmiĢtir:
63
Öğretmenlerle Yapılan GörüĢme,
Görsel okuryazarlık becerilerine yönelik yarı yapılandırılmıĢ öğretmen görüĢme formu.
Literatür Tarama,
Ortaöğretim on birinci sınıf GSÖP‟ de yer alan görsel okuryazarlık becerilerine ait kazanımların incelenmesi sonucu, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen, görsel okuryazarlık beceri testi,
Görsel Okuryazarlık Becerileri Değerlendirme Aracı, AraĢtırmanın Yapıldığı Yer,
AraĢtırmacının Rolü,
3.3.1. Öğretmenlerle Yapılan GörüĢme;
“GörüĢme, en az iki kiĢi arasında sözlü olarak sürdürülen bir iletiĢim sürecidir. GörüĢme, araĢtırmada cevabı aranılan sorular çerçevesinde ilgili kiĢilerden veri toplama Ģeklinde ifade edilir(Büyüköztürk, vd. 2005:150).”Deneyimleri derinlemesine ortaya çıkarmak, araĢtırmacıya sunduğu etkileĢim kolaylığı ve esneklik olanağı açısından yarı yapılandırılmıĢ görüĢmeler tercih edilmiĢtir(Karasar, 2008, s. 167-168).
Nitel verilerin toplandığı görüĢme, tek aĢamada, aynı okulda görev yapan 3 öğretmen ile gerçekleĢtirilmiĢtir. GörüĢme formunda yer alan soruları oluĢturmak için ilk önce literatür taraması ve program incelemesi yapılmıĢtır. Yapılan araĢtırmalardan ve programın kazanımlarından yola çıkarak, bu araĢtırmanın konusu ile ilgili sorulacak sorular belirlenmiĢtir. Öğretmen görüĢme formunun kapsam ve yapı geçerliliğini sağlamak için, Gazi Üniversitesi Resim – ĠĢ Eğitimi bölümünde görev yapan öğretim elemanlarına sunulmuĢ, gelen eleĢtiriler doğrultusunda son hali verilerek görüĢmeye zemin hazırlanmıĢtır. GörüĢme öğretmenler odasında teke tek Ģekilde yüz yüze gerçekleĢmiĢtir. Sorulan sorulara samimi cevaplar verildiği varsayılmıĢtır. Veri kaybını engellemek amacıyla not tutulmuĢtur.
64
3.3.2. Yarı YapılandırılmıĢ GörüĢme Formu;
Bu çalıĢmada Lise kademesi Görsel sanatlar dersinin görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢimine olan katkılarına iliĢkin derinlemesine bir veri elde etmek için öğretmen görüĢlerini belirlemek üzere görüĢme yöntemi kullanılmıĢtır. Bu amaçla araĢtırmacı tarafından bir görüĢme formu hazırlanmıĢtır. AraĢtırmada standartlaĢtırılmıĢ açık uçlu görüĢme yaklaĢımı kullanılmıĢtır. Bu yaklaĢım „görüĢmeci yanlılığını ve öznelliğini‟ azaltan bir yaklaĢımdır. Böylelikle bazı katılımcılardan daha az ve sistematik bazılarından ise daha derinlemesine bilgi edinilmesini engeller. GörüĢme formunun hazırlanmasında araĢtırmanın ilgili alt problemine yönelik olarak öğretmenlere sorulabilecek olası sorular listelenmiĢtir. Bu sorular içinden araĢtırmanın alt problemine en iyi hizmet eden sorular seçilerek ve Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi bölümünde görev yapan öğretim elemanlarına sunulmuĢ, gelen eleĢtiriler doğrultusunda dönüt ve düzeltmeler göz önüne alınarak nihai görüĢme formu soruları yeniden düzenlenmiĢ ve Ankara Ġlçe Milli Eğitim Müdürlüğü‟nden gerekli yasal izin (Ek-2) alınarak araĢtırmada kullanılmıĢtır. Bunun sonucunda da uygulamaya geçilmiĢtir. GörüĢmeler 15-20 dakika arasında gerçekleĢmiĢ ve veri kaybının önlenmesi amacıyla, anında not tutulmuĢtur.
AraĢtırmada kullanılan yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu, iki bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde, araĢtırmaya katılan öğretmenlere iliĢkin kiĢisel bilgiler ile ilgili ifadeleri içeren 10 soru, ikinci bölümde, GSÖP‟de yer alan görsel okuryazarlık becerilerinin kazanımına ve bu kazanımlar sırasında karĢılaĢılan olumlu/ olumsuz durumlarla ilgili ifadeleri içeren 8 soru bulunmaktadır. (Ek-3)
3.3.3.Literatür Tarama;
“Nitel araĢtırmalarda, gözlem, görüĢme ve doküman analizi gibi farklı kaynaklardan elde edilen büyük miktarlardaki veriler önce incelenerek kodlanır, sonra kodlamalar dikkate alınarak sentezlenerek bulgulara ulaĢılır.” (Büyüköztürk, vd. 2005:100)AraĢtırmada konuyla ilgili literatür taraması yapılmıĢtır. Literatür taramasıyla birlikte konuyla ilgili makale, kitap, tez ve internet kaynakları da incelenip sentezlenerek bulgulara ulaĢılmıĢtır.
65
3.3.4. Ortaöğretim On Birinci Sınıf GSÖP’ Ġçindeki Görsel Okuryazarlık Becerilerini Ġncelemeye Yönelik Görsel Okuryazarlık Beceri Testi;
AraĢtırmada, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen beceri testi kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın verileri, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilip gerekli geçerlik, güvenirlik çalıĢmaları yapılarak son Ģeklini almıĢ veri toplama araçları yardımıyla toplanmıĢtır. Yapılan araĢtırmalardan ve programın kazanımlarından yola çıkarak, bu araĢtırmanın konusu ile ilgili taslak, öğrencilere verilecek olan durumlar ve senaryolar araĢtırmacı tarafından geliĢtirilmiĢtir. Öğrencilerin gerçek hayatta karĢılarına çıkabilecek problem senaryoları üretilmiĢ geliĢtirilen bu taslak beceri testi, kapsam ve dil geçerliliğini sağlamak için, 10 öğrenciye uygulanarak bir pilot çalıĢma yapılmıĢtır. Pilot çalıĢma sonucunda elde edilen verilerden hareketle beceri testi, eleĢtiriler doğrultusunda yeniden düzenlenmiĢtir. GeliĢtirilen beceri testi sorularının, geçerliliğini sağlamak için uzman görüĢüne baĢvurulmuĢtur. Bu doğrultuda ve BaĢkent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ve Gazi Üniversitesi Resim – ĠĢ Eğitimi bölümünde görev yapan öğretim elemanlarına sunulmuĢ, gelen eleĢtiriler doğrultusunda beceri testi soruları yeniden düzenlenmiĢ ve yapılan ön uygulamalardan sonra değerlendirme araçları son hallerini almıĢtır. Bu doğrultuda beceri testi, Ankara Ġlçe Milli Eğitim Müdürlüğü‟nden gerekli yasal izin (Ek-2) alınarak araĢtırmada kullanılmıĢtır. Bunun sonucunda da uygulamaya geçilmiĢtir.
AraĢtırmada öncelikle konuyla ilgili literatür taraması yapılmıĢtır. Literatür taramasıyla birlikte konuyla ilgili makale, kitap, tez ve internet kaynakları da incelenmiĢtir. Sonra dersin öğretmenleriyle yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniğiyle konunun ayrıntılarına ve planlanmasına yön verilmiĢtir. Görsel Sanatlar dersinde görsel okuryazarlık beceri düzeyi deney grubuna ve kontrol grubuna beceri testi uygulaması yapılarak araĢtırmaya yön verilmeye çalıĢılacaktır. Deney ve kontrol grubu Görsel Sanatlar dersini alan ve almayanlar olarak ayrılmıĢtır. Deney-Kontrol grubuna görsel açıdan zengin materyaller kullanılarak öğrencilerin algıladıklarını yorumlamaları ve uygulamalarına yönelik beceri testi yapılmıĢtır.
Öncelikle görsel okuryazarlık yeterlilikleri belirlenmiĢtir.(EK-4)Görsel okuryazarlık yeterliliklerine göre hazırlanan beceri testi iki bölümden oluĢmuĢtur. Birinci bölümde, araĢtırmaya katılan öğrencilere iliĢkin kiĢisel bilgiler ile ilgili ifadeleri
66
içeren 11 soru, ikinci bölümde, GSÖP‟de yer alan görsel okuryazarlık becerilerine yönelik toplam 9 performanstan oluĢmaktadır.
Ġkinci bölüm 1. Performansta; bir afiĢ gösterilerek toplam 6 soru sorulmuĢ, Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından “Görsel düĢünme” basamağı irdelenmiĢtir. 2. Performansta; verilen sanat eserlerinden dönemi ve kime ait olduğuna dair 2 soru sorulmuĢ, Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından “Görsel bilgi” basamağı irdelenmiĢtir. 3. Performansta; 4 soru sorulmuĢ, verilen görsellerden sanat eserinin bulunması istenerek, Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından “Görselleri ayırt etme” basamağı irdelenmiĢtir. 4. Performansta 13 soru sorulmuĢ verilen sanat eseri üzerinde Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından “Görsel muhakeme” yeteneği sorgulanmıĢtır. 5. Performansta; “Görsel kural bilgisi” (50-56 arası tüm sorular) “Görseli yeniden oluĢturma” ( 60-63 arası) basamağına iliĢkin sorular sorulmuĢtur. 6. Performansta; “Görsel aĢamalandırmaya” yönelik bilinen bir amblem gösterilmiĢ, somut verinin soyutlandırma aĢamaları istenmiĢtir. 7. Performansta; 2 soru sorularak verilen görsellerde farklı olanın bulunması istenmiĢtir. Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından “Görsel ortaklığa duyarlık” basamağı irdelenmiĢtir. 8. Performansta; MEB, (2013,ġubat). Motorlu TaĢıtlar Sürücü Adayları Sınavı kitapçığı (EK-7), ÖSYM,(2009).Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı(YÖS),Temel Öğrenme Becerileri Testi(TÖBT),Kitapçık-A‟(EK-8)‟den faydalanılarak toplam 14 soru sorulmuĢ Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından “Anlamın yeniden inĢası” basamağı irdelenmiĢtir. 9. Performansta ise; görsel bir hikâye verilerek hikâyeyi tamamlamaları istenmiĢtir. Görsel okuryazarlığın alt basamaklarından eleĢtirel bakıĢ basamağı irdelenerek sonuca gidilmiĢtir.(EK-5)
Ġki gruba görsel açıdan zengin materyaller kullanılarak öğrencilerin algıladıklarını yorumlamaları istenmiĢtir. Deney ve kontrol grubunun uygulama çalıĢmaları alanında uzman kiĢiler tarafından değerlendirilmiĢtir.
3.3.5.Görsel Okuryazarlık Becerileri Değerlendirme Aracı;
Öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerini değerlendirmek üzere araĢtırmacı
tarafından geliĢtirilen dereceli puanlama anahtarıdır. Bu araĢtırmada öğrenciler bütün değerlendirme araçlarına uygulama yaparak katılmıĢlardır. Hazırlanan dereceli
67
puanlama anahtarında öğrencilerden beklenen performans ölçütlerini içeren bir puanlama rehberi hazırlanmıĢtır. Ġlgili uygulama incelendikten sonra yeterlik düzeyleri belirlenerek ve ölçütler açık bir Ģekilde ifade edilmiĢtir. Görsel okuryazarlık testini değerlendirmek için her öğrenci için ayrı ayrı “Dereceli Puanlama Anahtarı” taslağı oluĢturulmuĢ geliĢtirilen taslağın, geçerliliğini sağlamak için uzman görüĢüne baĢvurulmuĢtur. Bu doğrultuda “Dereceli Puanlama Anahtarı” Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ölçme ve Değerlendirme bölümünde görev yapan öğretim elemanlarına sunulmuĢ, gelen eleĢtiriler doğrultusunda dönüt ve düzeltmeler göz önüne alınarak nihai sonuca ulaĢılmıĢtır. Hazırlanan dereceli puanlama anahtarının geliĢtirilmesiyle öğrencilerin, görsel okuryazarlık becerilerine iliĢkin düzeyleri incelenmiĢtir. Her bir beceri için yeterlik düzeyleri belirlenmiĢ, her madde de farklı bir beceriye odaklanılmasına dikkat edilmiĢtir. Öğrencilerin yeterliklerini ve geliĢimlerini nasıl gösterdiklerine odaklanılmıĢtır. (EK-6)
3.3.6. Ölçme Aracının Geçerliliği
BaĢarı testlerinin geçerliliği için genellikle kapsam geçerliği kullanılmaktadır. Bu nedenle geliĢtirilen görsel okuma becerileri testinin geçerliği için kapsam geçerliğine bakılmıĢtır. Kapsam geçerliği için belirtke tablosundan yararlanılmıĢtır. Bunun için test içerisinde yer alacak soruların belirlenmesi için öncelikle kriterler belirlenmiĢtir. Kriterler içerisindeki hangi kazanımların yer alacağı belirlenmiĢ ve bu kazanımları ölçmek üzere açık uçlu ve kısa yanıtlı olmak üzere sorular hazırlanmıĢtır. Hazırlanan soruların ilgili kazanımları ölçüp ölçmedikleri alan ve ölçme uzmanlarından görüĢler alınarak belirlenmiĢtir. Ayrıca hazırlanan soruların teknik kuralları ne derece uyup uymadıklarına iliĢkin görüĢler alındıktan sonra sorular üzerinde çeĢitli düzenlemeler yapılmıĢtır.
3.3.7. Ölçme Aracının Güvenirliği
Ölçme aracı içerisinde farklı türden soruların yer alması ve açık uçlu soruların değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanıldığı için güvenirlik için puanlama güvenirliği kullanılmıĢtır. Puanlama güvenirliği için birden fazla puanlayıcının olması gerektiği için öğrencilere uygulanan test üç farklı puanlayıcı tarafından değerlendirilmiĢtir.
68
Puanlayıcı olarak üç ve üçten fazla kiĢi olduğu durumlarda puanlama güvenirliği için sınıf içi korelasyon (intraclass correlation) katsayısı kullanılmaktadır. Elde edilen korelasyon katsayısı 0.75 ve üzeri olduğunda farklı kiĢilerce verilen puanların güvenirliliğinin yüksek olduğunu göstermektedir. (Kutlu,Doğan ve Karakaya, 2008)Bu çalıĢmada da üç kiĢi olduğu için sınıf içi korelasyon katsayısı kullanılmıĢtır. Analiz sonucunda puanlama güvenirliği 0.97 bulunmuĢtur. Bu ise bu araĢtırma kapsamında kullanılan verilerin güvenirliliğinin yüksek olduğunu göstermektedir.
3.3.8.AraĢtırmanın Yapıldığı Yer;
AraĢtırma, Ankara ili Çankaya ilçesine bağlı Tınaztepe Lisesinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Tınaztepe Lisesi 1987-1988 eğitim öğretim yılında Oran Milli Savunma Bakanlığı lojmanları içinde ortaokul ve lise olarak eğitim ve öğretime açılmıĢtır. Okul dört katlı betonarme bir bina olup, 24 dersliği 1 kütüphane, 1 küçük konferans salonu, 1 fizik Laboratuvarı, 1 kimya-biyoloji laboratuvarı, 1 öğretmenler odası, 1 müdür odası, 1 müdür baĢyardımcısı odası, 3 müdür yardımcısı odası, 1 memur odası, 1 bilgisayar odası ve 1 kapalı spor salonundan oluĢmaktadır. 1994-1995 öğretim yılında Tınaztepe Lisesi orta kısmı Rauf Orbay Ġlköğretim okuluna aktarılmıĢ olup bu tarihten itibaren ortaöğretime(lise) dönüĢtürülmüĢtür. 1995-1996 yılında yabancı dil ağırlıklı liselerin kapanmasından dolayı bu kısma öğrenci alınmamıĢtır. 2005-2006 eğitim-öğretim yılında okulun öğrenci mevcudu 1500‟e çıktığından ikili öğretime geçilmiĢtir. Merkeze 10 km. uzaklıkta ulaĢım kolay sağlanmaktadır.(EK-9)
3.3.9. AraĢtırmacının Rolü;
AraĢtırmacının veri toplama, analiz ve yorumlama sürecinde aldığı rolleri, kiĢisel değerleri, yönelimleri, ön yargıları özellikle güvenirlik için önem taĢımaktadır. AraĢtırmacının Ankara‟da yaĢıyor olması katılımcılara ulaĢma, iletiĢim kurma, ifadeleri anlamlandırma açısından kolaylık sağlamıĢtır.
69