T.C.
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI RESĠM-Ġġ ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI
LĠSE DÜZEYĠ GÖRSEL SANATLAR DERSĠNĠN,
ÖĞRENCĠLERĠN GÖRSEL OKURYAZARLIK BECERĠLERĠNĠN GELĠġĠMĠNE ETKĠSĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan AyĢe Gül DOĞRU
Ankara ġubat, 2014
AyĢe Gül Doğru LĠSE DÜZEYĠ GÖRSEL SANATLAR DERSĠNĠN, ġubat,2014 ÖĞRENCĠLERĠN GÖRSEL OKURYAZARLIK BECERĠLERĠNĠN
T.C.
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI RESĠM-Ġġ ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI
LĠSE DÜZEYĠ GÖRSEL SANATLAR DERSĠNĠN,
ÖĞRENCĠLERĠN GÖRSEL OKURYAZARLIK BECERĠLERĠNĠN GELĠġĠMĠNE ETKĠSĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
AyĢe Gül DOĞRU
DanıĢman: Doç. Dr. Meliha YILMAZ
Ankara ġubat, 2014
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
JÜRĠ ÜYELERĠNĠN ĠMZA SAYFASI ... .….i
ÖN SÖZ...ii
ÖZET...iii
ABSTRACT...v
TABLOLAR LĠSTESĠ ...vii
RESĠMLER ve ġEKĠLLER LĠSTESĠ……… ix
KISALTMALAR LĠSTESĠ……… ……….x BÖLÜM I 1. GĠRĠġ………1 1.1 Problem Durumu...2 1.2.Amaç ...9 1.2.1.Alt Amaçlar………..9 1.3.Önem...10 1.4.Varsayımlar ...11 1.5.Sınırlılıklar ...11 1.6. Tanımlar ...11 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE...14
2.1.Görsel Okuryazarlık ve Ġlgili Kuramlar……….14
2.2. Görsel Algı- Görsel Okuma-Görsel DüĢünme……….16
2.3. Görsel okuryazarlık eğitimi nedir?...18
2.4. Görsel Okuryazarlık ve Genel Eğitim Süreci içindeki Yeri……….20
2.5. Görsel Okuryazarlığın Önemi ve Gerekliliği………...22
2.6. Görsel okuryazarlık ve Sanat Eğitimi………...23
2.7. Görsel Okuryazarlığın Temel Birimleri……….………..25
2.7.1. Sanatsal Düzenleme Elemanları………25
2.7.2. Sanatsal Düzenleme Ġlkeleri………..33
2.9. Görsel Okuryazarlık Eğitiminin Amaçları………...41
2.10. Görsel Okuryazarlık Eğitimi Sonucunda Kazandırılması Hedeflenen Beceriler……….…..43
2.11. Görsel Okuryazarlık Yeterlikleri………46
2.11.1. Görsel sözlük bilgisi……….….47
2.11.2. Görsel kural bilgisi………48
2.11.3. Görsel düĢünme……….48
2.11.4. Görselleri aĢamalandırma………..48
2.11.5. Görsel muhakeme………..49
2.11.6. EleĢtirel bakıĢ………49
2.11.7.Görselleri ayırt etme………...49
2.11.8. Görselleri yeniden oluĢturma………50
2.11.9. Görsel ortaklığa duyarlılık………50
2.11.10. Anlamın yeniden inĢası………...50
2.12. Görsel Okuryazarlık Becerilerine Yönelik Öğretim Programı………...51
2.13. Görsel Okuryazarlık Becerilerine Yönelik Kazanımlar……….53
2.14. Görsel Okuryazarlık Becerilerine Yönelik Etkinlikler………...55
2.15. Görsel Okuryazarlık Becerilerine Yönelik Ölçme ve Değerlendirme ÇalıĢmaları……….57
BÖLÜM III 3. YÖNTEM...60
3.1.AraĢtırmanınModeli ...60
3.2.Evren ve Örneklem...61
3.2.1. Nicel Veriler Ġçin OluĢturulan Örneklem………61
3.2.2. Nitel Veriler Ġçin Seçilen ÇalıĢma Grubu………62
3.3. Verilerin Toplanması...62
3.3.1.Öğretmenlerle Yapılan GörüĢme……….63
3.3.2 Yarı YapılandırılmıĢ GörüĢme Formu………...64
3.3.3. Literatür Tarama ...……….……….64
3.3.4.Ortaöğretim On Birinci Sınıf GSÖP Ġçindeki Görsel Okuryazarlık Becerilerini Ġncelemeye Yönelik Görsel okuryazarlık Becerileri Testi………. ………65
3.3.6. Ölçme Aracının Geçerliliği……….67
3.3.7.Ölçme Aracının Güvenirliği………67
3.3.8. AraĢtırmanın Yapıldığı Yer……….68
3.3.9. AraĢtırmacının Rolü………68
3.4. Verilerin Analizi...69
3.4.1. Nicel Verilerin Analizi………69
3.4.2. Nitel Verilerin Analizi……….70
BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM ...71
4.1. Nicel Verilerin Analizi Sonucu Elde Edilen Bulgular………..71
4.1.1.Alt amaca göre; Görsel Sanatlar dersi alan ve almayan 11. sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık becerilerinin hangi düzeyde olduğunun saptanması………...71
4.1.2.Alt amaca göre; Öğrencilerin, görsel sanatlar dersi alıp almadıklarına göre görsel okuryazarlık beceri testine ait baĢarı puanları anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğinin saptanması………79
4.1.3.Alt amaca göre; Öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliliklerine ait puanları, görsel sanatlar dersi alıp almama durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğinin saptanması………80
4.1.4.Alt amaca göre; Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık becerileri, öğrencilerin bölümlerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğinin saptanması…………..82
4.2. Nitel Verilerin Analizi Sonucunda Elde Edilen Bulgular………84
4.2.1. GörüĢme Yapılan Öğretmenlerin Görsel Okuryazarlık Becerilerine Yönelik GörüĢlerine ĠliĢkin Bulgular………84
4.2.1.1. Görsel Okuryazarlık Becerilerini Tanımlamaya Yönelik Öğretmen GörüĢleri ……….85
4.2.1.2.Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık Becerilerini Görsel Sanatlar Derslerinde Kazanmaları Gerekliliğine Yönelik Öğretmen GörüĢleri………86
4.2.1.3.Görsel Sanatlar Dersi Öğretim Programını Kazanımlarının Öğrenci Seviyesine Uygunluğuna ĠliĢkin Öğretmen GörüĢleri……….87
4.2.1.4. Görsel Sanatlar Dersinde Görsel Okuryazarlık Becerilerine ĠliĢkin
Yapılan ÇalıĢmalara Ait Öğretmen GörüĢleri……… 88
4.2.1.5.Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık Becerilerinde GeliĢmelerine ĠliĢkin Öğretmen GörüĢleri……….89
4.2.1.6. Öğrencilerin Görsel Sanatlar Dersiyle Görsel Okuryazarlık Becerilerini Kazanabilmeleri AĢamasında karĢılaĢılan Güçlüklere Ait Öğretmen GörüĢleri……….90
4.2.1.7. Öğretmenlerin Görse l Okuryazarlık Becerilerine iliĢkin Genel GörüĢleri…... 91
BÖLÜM V 5. SONUÇ ve ÖNERĠLER...94
5.1.Sonuç...94
5.1.1Görsel Okuryazarlık Beceri Testine ĠliĢkin Sonuçlar………....94
5.1.1-2-3. Alt Amaca iliĢkin Sonuçlar………...94
5.1.4. Alt Amaca iliĢkin Sonuçlar………..95
5.1.5 ve 6. Alt Amaca iliĢkin Sonuçlar………..96
5.2.Öneriler... 98
5.2.1.Amaç ve Alt Amaca Yönelik Öneriler………...……….... 98
KAYNAKÇA...101
EKLER...108
Ek.1. Dilekçe Örneği………..109
Ek.2. Dilekçe Örneği………..110
Ek.3. Öğretmen GörüĢme Formu………111
Ek.4. Görsel Okuryazarlık Yeterlilikleri……….117
Ek.5. Görsel Okuryazarlık Beceri Testi………..118
Ek.6. Derecelendirme Puanlama Anahtarı………..132
Ek.7. MEB. 2013,ġubat Motorlu TaĢıtlar Sürücü Adayları Sınavı ………137
Ek.8.ÖSYM.2009,Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı(YÖS),Temel Öğrenme Becerileri Testi(TÖBT)Kitapçık-A………...138
i
JÜRĠ ONAY SAYFASI
AyĢe Gül DOĞRU „nun “Lise Düzeyi Görsel Sanatlar Dersinin, Öğrencilerin
Görsel Okuryazarlık Becerilerinin Gelişimine Etkisi” baĢlıklı tezi / /2014 tarihinde, jürimiz tarafından Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Ana Bilim Dalı Resim-ĠĢ Öğretmenliği Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
Üye (Tez DanıĢmanı) : Meliha YILMAZ ……….
Üye : Serap BUYURGAN ...
ii
ÖN SÖZ
Görme yeteneği geliĢtirildiği zaman, bireyler görsel yollarla öğrenebilen kiĢi haline gelir. Bu bireyler görsel aktiviteleri, objeleri ya da sembolleri yorumlama ve ayırabilme olanağına sahip olurlar. Hayattan öğrenilecek öyle Ģeyler vardır ki, bunların bazılarının hiçbir Ģekilde sözcüklerle ifade edilmesi mümkün değildir. ÇalıĢmamda bana bu anlamda destek olan, moral veren ve yol gösteren herkes, benim geleceğe hazırlanmamda güçlü birer destek unsuru olmuĢlardır.
Öncelikle, yüksek lisans tezimin danıĢmanlığını üstlenerek bana her konuda yardımcı olan, çalıĢmalarım süresince değerli zamanını ayırarak beni yönlendiren, çalıĢma Ģevkimi artıran, bilgi ve tecrübelerini benden esirgemeyen çok değerli tez danıĢmanım Sayın Doç. Dr. Meliha Yılmaz‟a,
DüĢünme ufkumu geniĢletmemde, daha çok araĢtırmanın, okumanın ve bilmenin önemli bir anahtar olduğunu keĢfetmeme olanak sağlayan, kendime ve topluma katkıda bulunabilmenin en kestirme yolunu bana öğreten ve bu hususta engelleri aĢmama yardımcı olan Gazi Üniversitesi Resim ĠĢ Eğitimi Anabilim Dalı öğretim üyelerinin tümüne,
Yüksek Lisans Eğitimine baĢladığım günden bu yana yapıcı yaklaĢımlarıyla, bana baĢarma arzusu kazandıran, bu çalıĢmada baĢından bugüne kadar bana olan güvenini vurgulayarak katkı ve moral veren sevgili öğretmenim Sayın Doç. Dr. Nurdan Kalaycı‟ya,
Uygulamamın çeĢitli aĢamalarında bana yardımcı olan Sayın, Prof. Dr. Adnan Tepecik, Prof. Dr. ġener Büyüköztürk ve Yrd. Doç. Dr. Ġsmail Karakaya‟ya,
Anket uygulamalarında yakın destek vererek imkân hazırlayan meslektaĢlarım Mert Kılınç ve Zülbiye Kaçay‟a,
Evde çalıĢma ortamımı hazırlayarak benim için hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan, maddi ve manevi moral kaynağım biricik annem Nezire EliĢ, oğlum Ahmet Cem Doğru ve kız kardeĢim Zübeyde Daban‟a,
Uygulanan anketlere objektif cevaplar vererek katkı sağlayan sevgili öğretmen ve öğrencilere, Ģükran ve teĢekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.
AyĢe Gül DOĞRU Ankara, 2014
iii
ÖZET
LĠSE DÜZEYĠ GÖRSEL SANATLAR DERSĠNĠN,
ÖĞRENCĠLERĠN GÖRSEL OKURYAZARLIK BECERĠLERĠNĠN GELĠġĠMĠNE ETKĠSĠ
DOĞRU, AyĢe Gül
Yüksek Lisans, Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Meliha YILMAZ
ġubat-2014, (140) sayfa
Bu araĢtırmanın amacı, Lise kademesinde Görsel Sanatlar dersinin öğrencilerin görsel okuryazarlık beceri düzeyi üzerine etkisi olup olmadığını araĢtırmaktır. Ayrıca Görsel Sanatlar dersi alan ve almayan Lise öğrencilerinin görsel okuryazarlık beceri düzeyleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığını araĢtırırken, bu derste öğretmenlerin, öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerini nasıl geliĢtirdikleri ve bu konuda karĢılaĢtıkları sorunlara cevap aranmıĢtır. Sonuçta da lise kademesindeki öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢtirilmesine yönelik resim öğretmenlerinin görüĢ ve önerileri yanında uygulanan beceri testiyle programda eksiklik olup olmadığının ortaya çıkarılması amaçlanmıĢtır.
Bu araĢtırmada, karma yöntem araĢtırması kullanılmıĢtır. Karma yöntem araĢtırması, araĢtırmacının nicel ve nitel araĢtırma tekniklerini tek bir çalıĢma içerisinde birleĢtirdiği araĢtırma olarak tanımlanmaktadır. (Büyüköztürk, vd. 2005:150) Buna göre, nicel ve nitel veriler ayrı toplanmıĢ, analiz edilmiĢ ve elde edilen veriler sonuçta bir araya getirilmiĢtir.
AraĢtırma, 2012 – 2013 eğitim öğretim yılı bahar döneminde Lise kademesi 11. Sınıflara uygulanmıĢtır. Uygulamalar sırasında öğrencilerin görsel okuryazarlıklarını ölçmek amacıyla geliĢtirilen Görsel Okuryazarlık Beceri Testi (GÖBT) kullanılmıĢtır. Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formuyla Görsel Sanatlar Dersinin etkililiği hakkında öğretmenlerin görüĢleri alınmıĢtır.
AraĢtırmada görsel okuma becerilerinin bölümlere göre farklılaĢıp farklılaĢmadığını belirlemek için ise parametrik olmayan teknikler içerisinde yer alan Kruskal Wallis H testi kullanılmıĢtır.
iv
AraĢtırmada ayrıca puanlama güvenirliliği belirlemek için ise sınıf içi korelasyon katsayısı kullanılmıĢtır. Analizlerin tamamı SPSS 19.00 versiyonu kullanılarak yapılmıĢtır.
AraĢtırmada yapılan uygulama sonrası ortaya çıkan bulgularda, 10 kriterde, öğrencilerin görsel okuryazarlık becerileri testine ait puanları ve görsel sanatlar dersi alıp almayanlara göre uygulama sonrası istatistiksel bakıldığında anlamlı bir farkın olmadığı ve görüĢleri arasında bir nitelik farkı bulunmadığı saptanmıĢtır. Öğrencilere bütün olarak bakıldığında; sıra ortalaması en yüksek Fen, en düĢük ise TS bölümündeki öğrencilerindir. Öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerinin, görsel sanatlar dersini alan ve almayan öğrenciler için ayrı ayrı yapılan analizler sonucunda bölümlere göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. Bölümler arasındaki farklılıklara bakıldığında öğrencilerin görsel okuma becerileri FEN-TS ile TM-TS bölümleri arasında olduğu görülmüĢtür. ÇalıĢmada Lise kademesi Görsel sanatlar dersinin görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢimine olan katkılarına iliĢkin derinlemesine bir veri elde etmek için öğretmen görüĢlerini belirlemek üzere görüĢme yöntemi kullanılmıĢtır. Dersin öğretmenleriyle yarı yapılandırılmıĢ görüĢme yapılarak konunun ayrıntılarına ve planlanmasına yön verilmiĢtir. Öğretmenler ile yapılan görüĢmeler sonucunda kendilerinin görsel okuryazarlık konusunda tam donanımlı olmadıkları saptanmıĢtır. Bu saptama sonucunda ise Görsel Sanatlar dersinin amacına ulaĢamadığı düĢünülmektedir. Bu bulgular ıĢığında Görsel okuryazarlık becerilerine yönelik ve ileride yapılabilecek bilimsel araĢtırmalara dair öneriler sunulmuĢtur.
Anahtar Kelimeler: Görsel Okuryazarlık, Görsellik, Görme, Görsel Öğrenme, Görsel Algı, Görsel Eğitim, Görsel Dil, Görsel Okuryazarlık Becerisi.
v
ABSTRACT
THE EFFECT OF VISUAL ARTS COURSE ON THE DEVELOPMENT OF VISUAL LITERACY SKILLS OF HIGH SCHOOL STUDENTS
M.SC. THESĠS, DOĞRU, AyĢe Gül
Fine Art, Graduate Studies, Drawing-Crafts Teaching Thesis Counsellor: Ass. Prof. Dr. Meliha YILMAZ
February–2014 (140) Pages
The purpose of this study is to investigate the effects of Visual Arts course at high school. Ġt is aimed to show that whether visual arts course has the effects on the level of the visual literacy skills of high school students or not.
While investigating whether there is a significant difference between the visual literacy skills levels of the students and how they develop their visual literacy skills. It is aimed to respond to the questions that students faced in this course. As a result, besides the views and suggestions of the teachers to improve their visual literacy skills at high school students, it is aimed to reveal the deficiency of the program with the applieded skill test.One-hybrid skill test was use in this study. (Büyüköztürk, vd. 2005:150) At the high school 11th class students in 2012-2013 academic year, spring semester. A technique was applied and quantiative and qualitative research methods were combined in one study. Accordingly the quantiative and qualitative data were collected seperately then analyzed and obtained data brought together. In order to measure the students‟ visual literacy skill test were used. Using the semi-structured interview form teacher's opinions on the effectiveness of the course that they were received. Moreover, in this study Kruskal Wallis test, which is one of the non-parametric tests, was used in order to identify whether visual reading skills differ according to the sections or not.
Also, interclass correlation coefficient was used to determine the reliability of scoring. All of the analysis were performed using SPSS 19. Version.
The results made after the application of the research, in criterion. Students scores of visual literacy skills test, according to selecting the visual art and over lessons, after the application there found no significant difference statistically. Also it is found that there is no qualitative difference between the views. Looking at the students as a whole, it seemed that the students in the lowest section are in Social and the highest avarage are in Science. It is found that there was a statically significant difference
vi
between the students‟ visual literacy skills according to the analysis made seperately for the students who choose visual arts and over lessons. Looking at the differences between the departments visual reading skills of students was found between Social-Science and Mathematics-Social.
In this study, interview method was used to obtain data about the contributions of visual arts course on the development of visual literacy skills at high school level with this method, it is aimed to determine the teachers‟s opinions. By making semi-structured interviews with the subject teachers, it is given given directions to the details and planning of the subject.
As a result of the interviews with the teachers ,it is understood that they are not fully equipped about visual literacy and as the teaching hours reduced 1 hour, the skills considered to be transferred determined not to be transferred.
As a result of this determination Visual Arts course thought not to reached its aim. In the light of these findings, recommendations for visual literacy skills and scientific research can be done in the future are presented.
Key Words:Visual literacy,visualization,visual learning,visual perception,visual education,visual language ,visual literacy skills.
vii
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Öğrencilerin sınıflara dağılımı……….62 Tablo 2. GörüĢme Yapılan Öğretmenlere Ait KiĢisel Bilgiler………...62 Tablo.3.Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görsel okuryazarlık Kriterlerine ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………71 Tablo.3. 1. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görselleri Ayırt Etme Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………...73 Tablo.3. 2. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görsel DüĢünme Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………..74 Tablo.3. 3. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Anlamın yeniden inĢası Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………...74 Tablo.3. 4. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin EleĢtirel BakıĢ Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………...75 Tablo.3. 5. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görsel Ortaklığa Duyarlılık Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı……….76 Tablo.3. 6. Görsel Sanatlar Alan ve Almayan Öğrencilerin Görselleri AĢamalandırma Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………...76 Tablo.3. 7. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görsel Sözlük Bilgisi Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………..77 Tablo.3. 8. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görsel Kural Bilgisi Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………..77 Tablo.3. 9. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görselleri Yeniden OluĢturma Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………78 Tablo.3. 10. Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayan Öğrencilerin Görsel muhakeme Basamağına ĠliĢkin Bulguların Frekans ve Yüzde Dağılımı………..78
viii
Tablo. 4. Öğrencilerin Görsel Okuma Becerilerinin Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayanlara Göre ĠliĢkisiz T-Testi Ġle KarĢılaĢtırılması ……….…79 Tablo 5. Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık kriterlerine ait puanlarının Görsel Sanatlar Dersi Alan ve Almayanlara Göre ĠliĢkisiz T-Testi Ġle KarĢılaĢtırılması ………80 Tablo 6. Öğrencilerin görsel okuma becerilerinin bölümlere göre Kruskal Wallis H Testi Ġle KarĢılaĢtırılması………82 Tablo 7. Görsel Okuma Becerisine Yönelik Tanımlar………...85 Tablo.8.Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık Becerilerine Yönelik GeliĢmeleri………...89
ix
RESĠMLER ve ġEKĠLLER LĠSTESĠ
Resim 1. Picasso Guernica-1937……….25
Resim 2. Noktayla yapılmıĢ öğrenci çalıĢması………26
Resim 3. The Scream, Edvard Munch,1895………27
Resim 4. ğrenci çalıĢması………..……...28
Resim 5. Picasso-Girl with a Mandolin,1910………..29
Resim 6. öğrenci çalıĢması………..30
Resim 7.Salvador Dali- Belleğin Azmi (1931)………...31
Resim 8. öğrenci çalıĢması………..32
Resim 9. öğrenci çalıĢması………..33
Resim 10. öğrenci çalıĢması………34
Resim 11 öğrenci çalıĢması……….34
Resim 12. öğrenci çalıĢması………35
Resim 13. Bakır iĢleme atölyesinden bir kare2009……….35
Resim 14. Trafik iĢaret levhaları……….…36
Resim 15. öğrenci çalıĢması………...……….……37
Resim 16. öğrenci çalıĢması……….……...38
x
KISALTMALAR LĠSTESĠ
TÖBT: Temel Öğrenme Becerileri Testi GOBT: Görsel Okuryazarlık Beceri Testi GSÖP: Görsel Sanatlar Öğretim Programı ÖSYM: Öğrenci Seçme Ve YerleĢtirme Merkezi MEB: Milli Eğitim Bakanlığı
YÖS: Yabancı Uyruklu Öğrenci sınavı
X
: Aritmetik ortalamaN: Veri sayısı p : Anlamlılık değeri S : Standart sapma t : t-testi için t değeri X2 : Etki değeri Sd: Standart dağılım %: Yüzde Ġfadesi
Fen: Ağırlıklı olarak Fen Bilimleri dersi alan öğrenciler TM: Ağırlıklı olarak Türkçe- Matematik dersi alan öğrenciler. TS: Ağırlıklı olarak Türkçe- Sosyal Bilgiler dersi alan öğrenciler.
vb. : ve benzeri vd.: ve diğerleri Akt. : Aktaran Diğ. : Diğerleri Çev. : Çeviren
(ACRL): Association of College and Research Libraries (Ö1): Öğretmen 1
(Ö2): Öğretmen 2 (Ö3): Öğretmen 3
1
BÖLÜM I 1.GĠRĠġ
Hızla geliĢen görsel dünya içindeki bireylerin, evreni algılama sürecine
bakıldığında; görmeyle baĢlayan serüven, günümüzde dıĢ uyarıcılar tarafından Ģekillendirilmektedir. Buna bağlı olarak hemen her yerde karĢılaĢtığımız görseller, bireyleri etkilemekte ve hatta yönlendirmektedir. Bireylerin her gün yürüdükleri yolların, gördükleri imgelerin, kullandıkları teknolojik ağlar üzerinde karĢılaĢtıklarının kendileri üzerinde ki inĢası önemli midir? Peki, bu inĢanın eğitiminde temel ders, Görsel Sanatlar dersi midir? Ya da görsel okuryazarlık becerisi bireyde nasıl geliĢtirilmelidir? Bir bireyin görsel okuryazarlık becerisine sahip olması için, öncelikle temel görsel yeterlikleri kazanması gerekmektedir. Her dilin olduğu gibi görsel dilin de Ģüphesiz kendine has özellikleri bulunmaktadır. Görsel okuryazarlık becerisinin geliĢmesi, görsel sanat bilgisine bağlıdır. Sanat eğitimi bu açıdan, görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢiminde önemli bir eğitim türü olması nedeniyle gereklidir.
İnsanlar olgunlaşmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki fennin gerektirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur. Hâlbuki bizim milletimiz, hakikî özellikleriyle medenî ve ileri olmaya lâyıktır ve olacaktır (Atatürk, M. K. 1997. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri).
“Sanat eğitimi, yaratıcılık eğitiminin ön planda tutulduğu, ıraksak düĢünmenin geliĢtirildiği, her öğrencinin kiĢisel geliĢimi ve eğilimleri paralelinde yönlendirilmeye çalıĢıldığı en güvenilir ortamlardan birisidir. Temel amaçları çocuğu/ genci görmeye, aramaya, sormaya, deneme yapmaya, sonuçlandırmaya yönelik olan sanat eğitimi, eğitimin her kademesinde kesintiye uğramadan devam etmelidir.”(Buyurgan,2007).
Resim, çok geniş köklü kültüre ve metoda dayanır. Resmi ilimsiz ve pratik olarak yapabileceğini sananlar, pusulasız, dümensiz bir geminin tayfalarına benzerler. Nereye gittiklerini kesin olarak bilmezler (Vinci,L.D.2012).
Teknoloji ve bilgi çağını yaĢadığımız Ģu son günlerde; sosyal, ekonomik, teknolojik ve eğitsel koĢulların değiĢimine bağlı olarak eğitim sistemlerinde değiĢiklikler yaĢanmıĢ ve bireye verilen önem de artmıĢtır. Kendine güvenen, yeteneklerinin farkında olan, ne istediğini bilen ve öğrenme etkinliğini takip edebilen,
2
özgüven duygusuna sahip, donanımlı bireyler yetiĢtirmek amacıyla; öğretmen merkezli geleneksel anlayıĢ yerini öğrenciyi merkeze alan modern anlayıĢa bırakmıĢtır(ġahin ve Kıran, 2009). Zaten çağımız da bunu gerektirmektedir. Teknoloji hızla geliĢmiĢ, bilgiye ulaĢmak kolaylaĢmıĢtır. Bilgiye ulaĢırken, bilginin doğruluğunu ne derece yorumlayabiliyoruz sorusuna cevap aranmaya baĢlanmıĢtır. Ġnsan verilen eğitimle ne düzeyde geliĢmiĢtir. Verilen eğitim yeterli midir?
AraĢtırmanın bu bölümünde, problem durumu, araĢtırmanın amacı, önemi, varsayımlar, sınırlılıklar, tanımlar konusunda bilgi verilmiĢtir.
1.1. Problem Durumu
AraĢtırmamızın temel fikri; Lise 11.sınıf düzeyinde görsel sanatlar eğitimi alan ve almayan öğrencilerin görsel okuryazarlık becerileri arasında herhangi bir farkın olup olmadığının tespit edilmesidir. Öğrencilerde görsel okuryazarlık becerisinin geliĢtirilmesinde, öğretmenlerin görüĢ ve uygulamaları önemli ve etkili bir değiĢkendir. Bu düĢünceden hareketle bu çalıĢmada, görsel sanatlar öğretmenlerinin öğrencilerde görsel okuryazarlık becerisinin geliĢtirilmesine yönelik düĢünce ve uygulamaları araĢtırılmaya çalıĢılmıĢtır.
Chıu-Lin‟in(2008)„A QualitativeStudy Of Three Secondary Art Teachers Conceptualizations Of Visual Literacy As Manifested Through HeirTeachingWith Electronic Tecnologies‟ adlı çalıĢmasında ortaöğretim sanat öğretmenlerinin görsel okuryazarlıklarıyla öğrenci geliĢimi üzerine etkisi incelenmiĢtir. AraĢtırmamız farklı açıdan ele alınmıĢtır.
Avgerinou,(1997) “A Review of the Consept of Visual Literacy, British Journal of Educational Tecnology” ve Avgerinou, M.(2008). “Visual Literacy” adlı araĢtırmasıyla görsel okuryazarlığı alt basamaklara ayırarak, yetrliliklerini ölçmüĢtür. Görsel algı, görsel dil, görsel öğrenme, görsel düĢünme ve görsel iletiĢim birbiriyle bağlantılı ve ayrılmaz parçalardır. Yaptığı araĢtırmalarla görsel okuryazarlığın önemi ve gerekliliğinin kaçınılmaz olduğunu savunmuĢtur. Çağın ilerlemesiyle görselliklerde hız kazanmıĢ bunu çözümü de iyi bir görsel okuryazar olmaktan geçtiği sonucuna varmıĢtır. AraĢtırmalarıyla tezime ıĢık tutmuĢtur.
3
Arnheim, (2012)‟ ye göre, görsel algıyla düĢüncenin birliğini yeniden kurmaya çalıĢtığı, eğitimde görme sorunu üzerinde durarak, sanat konusundaki biliĢselliğin ve onun hizmet ettiği diğer amaçların bu temel biliĢsel iĢleve dayandığını göstermeye çalıĢmaktadır. Sonuç olarak sanatın, sanat yapıtlarından ibaret olmadığını, sanat yapıtlarının birer önerme olduğunu ve eğitimcilerin baĢarısının da, bu konuda sistematik bir görsel duyarlılık eğitimi almalarından geçtiğini savunmuĢtur. Arnheim‟in çalıĢması araĢtırmamıza ıĢık tutmuĢtur.
Buyurgan, (2007)‟ de, beynimizin sol yarım küresi, mantıksal, sözel, akılcı, soyut, sayısal, sağ yarım küresi de, sözel olmayan, somut, sezgisel düĢünme biçimlerine yöneliktir. Beynin geliĢim süreci içerisinde iki yarım küresinin de geliĢtirileceği eğitim-öğretim süreçlerine olan ihtiyaç üzerinde durmuĢtur. Tek yönlü geliĢmeye ağırlık veren okul programları çocuğun/gencin estetik eğitimden yoksun kalmasına, hatta kendi yetiĢtiği alandaki veriminin bile düĢmesine neden olacağını, insan beyni bir bütün ve özellikle geliĢim süreci içerisinde, doğru zamanlarda, gerekli uyaranlarla karĢılaĢmazsa ileride tamamlanması mümkün olmayan eksiklikler oluĢacağını savunmuĢtur. Buyurgan‟ın çalıĢması araĢtırmamıza ıĢık tutmuĢtur.
Yılmaz, (2010)‟da, Sanat eğitiminin bir duyarlılık eğitimi olduğunu vurgulayarak, öğrencilerin sanat eğitimi yoluyla bakmak yerine görmeyi, çevresinde iletiĢim halinde olduğu her Ģeyden farkında olmayı, algılamayı öğrenmesi üzerinde durarak, araĢtırmamıza ıĢık tutmuĢtur.
Sankey‟in (2002), „Consedering Visual LiteracyWhenDesigningInstruction‟, adlı çalıĢmasında, gelecekte görsel okuryazarlığın önemi üzerine durulmuĢtur. Uzaktan eğitimde bir zorunluluk olarak kullanılan materyallerdeki görüntülerin biliĢsel geliĢim açısından önemli olduğu sonucuna varmıĢtır. AraĢtırmamız farklı açıdan ele alınmıĢtır.
Callow (2008), Show me: Principles for assessing students‟ visual literacy. The Reading Teacher adlı çalıĢmasında Görsel okuryazarlığın öğretildiği bir sınıfta, öğrencilere gösterilen görsel hikayede yer alan resimlerle, öğrencilerin gördüklerini anlamaları üzerindeki etkisi incelenmiĢtir. Görsel metinlerle yapılan okuma çalıĢmaları sonucunda araĢtırmacı tarafından öğrencilere, metinde yer alan görsellere yönelik sorular sorulmuĢ ve öğrencilerin metni anlama düzeyleri belirlenmiĢtir. AraĢtırma
4
sonucunda görsel metinlerin öğrencilerin, gördüklerini anlama, görselle metin arasında iliĢki kurma ve görselleri metne göre analiz etme becerilerinde geliĢme olduğu saptanmıĢtır. Görsel Okuryazarlığın neden önemli olduğu ve eğitimcilerin bu kuramı anlamaları için neye ihtiyaç duyduğu sorularına cevap aranmıĢtır.
Ministry of Education, Singapore (2009), Singapur MEB‟ çıkardığı (GSÖP) Görsel Sanatlar Öğretim Programının temelini görsel okuryazarlık becerileri kazanımları oluĢturmuĢtur. Programda görsel okuryazarlığın önemi belirtilmiĢtir.
Sanalan, Sülün ve Çoban, (2007) “Görsel Okuryazarlık” adlı makalelerinde, bilim okuryazarlığı alanında sürekli olarak artan değiĢim ve geliĢimlere yaĢandığını vurgulamıĢtır. Bu değiĢimler ve geliĢmeler; eğitim ve öğretimde fen okuryazarlığının, bilgisayar okuryazarlığının, matematik okuryazarlığının, bilgi okuryazarlığının, iletiĢim okuryazarlığının, kültürel okuryazarlığının ve eleĢtirel okuryazarlığının yeni açılımlarla karĢı karĢıya kalmasına neden olmuĢtur. Ancak, bu kavramları anlamlandırmak için, genel anlamda kullanılan okuryazarlığın, görsel okuryazarlığın da tanımlanması ve anlamlandırılması gerektiğini savunmuĢlardır. ÇalıĢmalarında, görsel okuryazarlık açıklanıp, önemi vurgulanarak kavramsal bir anlayıĢ getirilmeye çalıĢılmıĢtır.
Alpan, (2007)“Görsel Okuryazarlık ve Öğretim Teknolojileri” adlı makalesinde, görsel okuryazarlık kavramının kuramsal temelleri, biliĢsel öğrenme kuramları ve öğretim teknolojisi ile olan iliĢkileri açıklanıp, ilgili araĢtırma sonuçları ile desteklenerek tartıĢılmıĢ ve öğretim teknolojisi kapsamında görsel okuryazarlıktan etkin olarak yararlanılması yönünde bazı öneriler geliĢtirilmiĢtir.
Mülayim, (2006)‟da, Ġlk ġekil baĢlığı altında algılama süreciyle ilgili çıkarımlarda bulunmuĢtur. Ġnsanın çevresini algılarken Ģekiller arasında dikkatini çekeni ayıkladığını, ayıklanan parçanın beyinde sürekli bir kayıt süzgecinden geçirilerek Ģekil tespiti yapıldığını vurgular. Bu Ģekil tekrar çizilebilir, bazen bu Ģekle ekler yapılabilir ve iĢlem böylece devam eder. Bu süreç, öğrenmeyle geliĢir, dıĢarıdan yönetilen talimatla zenginleĢir. Yalından karmaĢığa doğru giderek ustalaĢan insan eli, düĢüncenin bir aracı olmaya devam eder. DüĢüncenin ise, zaman içinde bazı Ģekillere yakınlık duyarak, ayırt eder. Bu kitap görmeden düĢünceye izlenen yol haritasıyla araĢtırmamıza ıĢık tutmuĢtur.
5
Atagök, (2011)‟de, görsel alıĢkanlıkların geliĢtirilmesi ve satın değerlendirilmesi üzerinde durmuĢtur. Görmeyi sanatı içselleĢtirmenin ilk adımı olarak görmüĢtür. Görsel alıĢkanlıkların geliĢtirilmesi bağlamında araĢtırmamıza yön vermiĢtir.
Hashim‟ in (2007), „Younglearners‟ secondlanguagevisualliteracypractices‟ adlı çalıĢmasıyla, görsel okuryazarlıkla, öğrencilerin dil öğrenmesi üzerine etkisi incelenmiĢtir. Görselliğin öğrenci eğitimi üzerindeki önemli etkisi ve aksayan, ihmal edilen tarafı üzerinde durulmuĢtur. AraĢtırmamız farklı açıdan ele alınmıĢtır.
Brumberger‟in (2011), „Visual LiteracyandtheDigitalNative: An Examination of the Millennial Learner‟ adlı çalıĢması, teknoloji çağında ortaöğretim sonrası öğrencilerin teknoloji ve görsel malzeme yorumlamaları üzerine inceleme yapmıĢtır. Uyguladıkları anket verileri ile katılımcıların görselliği yorumlamada usta olmadıkları sonucuna vardıkları bilimsel bir çalıĢmadır. Öğrencilerdeki görsel okuryazarlığı ele alması açısından araĢtırmamıza ıĢık tutacaktır.
Jin ve Boling‟ in (2010), „InstructionalDesigner‟sIntentionsandLearners‟ Perceptions of theInstructionalFunctions of Visuals in an e-Learning Context‟ adlı çalıĢmayla, görsel fonksiyonlarla öğrencilerin algıladıkları arasındaki iliĢki incelenmiĢtir. Uygulama sonucunda, tasarım ile öğrencilerin algı düzeylerinin uyumlu olduğu sonucuna varılmıĢtır. Öğrenci ile materyal arasındaki iliĢkiyi incelediğinden araĢtırmamıza ıĢık tutacaktır.
Uyandur‟un (2011) „Ayrı Bir Disiplin Olarak Bilgilendirme Tasarımının Görsel ĠletiĢim Tasarımı Eğitiminde Tasarımcıya Kazandırdığı Perspektif‟ isimli bildirisinde, Görsel iletiĢim tasarımı eğitiminde, bilgilendirme tasarımının geniĢ uygulama alanlarına yönelik çalıĢmaların yer alması, günümüz dünyasının gereksinimlerini karĢılayabilecek donanımda tasarımcı yetiĢtirmeye önemli katkılarda bulunacaktır. BaĢarılı bir bilgilendirme tasarımının, biçimsel olarak iyi bir tasarımdan daha fazla niteliklere gereksinimi olması öğrenciye daha farklı bakıĢ açıları ve daha sistematik bir düĢünce yapısı kazandırabileceği üzerinde durmuĢtur. AraĢtırma, öğrencilerin geniĢ bir perspektifle bakmasının yolunun niteliksel görsel iletiĢim tasarımı eğitiminden geçtiği sonucuna varmıĢtır. Sanat eğitiminin görsel iletiĢim tasarımı üzerindeki etkililerini ortaya koyarak araĢtırmamızla sanat eğitiminin gerekliliği açısından iliĢkilidir.
6
Zeren ve Arslan‟ın (2009) „Bir Eğitim Süreci Olarak Görsel Okuryazarlık‟ isimli makalelerinde, teknolojik alanında baĢ döndürücü geliĢmelerin yaĢandığı çağımızda, biliĢim ve çoklu ortam uygulama ve açılımlarının anlamlandırılması değerlendirilmesinin kaçınılmaz olmuĢtur. ĠletiĢim teknolojilerinin toplumun geneli tarafından doğru kullanılabilmesi ve algılanabilmesi için bireylerin bilimsel ve teknolojik okuryazar olmalarının yanı sıra görsel okuryazar olmaları gerektiğini savunmuĢlardır. AraĢtırma görsel okuryazarlığın gerekliliği üzerinde durarak farklı açıdan incelenmiĢtir.
Kuvvetli‟nin (2008) „Görsel Okumanın Ortaöğretim Öğrencilerinin Fizik Dersi BaĢarılarına Etkisinin AraĢtırılması‟ adlı çalıĢmasında, görsel okumanın ortaöğretim öğrencilerinin fizik dersindeki baĢarılarına etkisi araĢtırılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda öğrencilerin fizik dersi hareket ve optik konusundaki baĢarılarının arttırılmasında görsel okuma ağırlıklı yöntemin, geleneksel yöntemden daha baĢarılı olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. AraĢtırma görsel okuryazarlığın farklı bir alan üzerindeki etkisi incelenerek, araĢtırmamızdan farklılık göstermektedir.
Kuru‟nun (2008) “Ġlköğretim BeĢinci Sınıf Türkçe Dersi Öğretim Programında Yer Alan Görsel Okuma ve Görsel Sunu Becerilerinin Öğretmen GörüĢleri Doğrultusunda Ġncelenmesi” adlı yüksek lisans tezinde Türkçe Dersi Öğretim Programı‟nda yer alan görsel okuma ve görsel sunu becerilerinin, ilköğretim beĢinci sınıf öğretmenlerinin görüĢleri doğrultusunda incelenmiĢ ve bu görüĢler doğrultusunda görsel okuma ve görsel sunu becerilerinin kazanımına iliĢkin öneriler geliĢtirmek amaçlanmıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre, öğretmenler kendilerini görsel okuma ve görsel sunu becerileri konusunda yeterli görmediklerini ancak bu becerilerin kazanılmasının gerekli olduğunu ifade edip, bu becerilere yönelik bilgilendirilmelerinin gerekli olduğu vurgulanmıĢtır. AraĢtırma görsel okuryazarlığın farklı bir alan üzerindeki etkisi incelenerek, araĢtırmamızdan farklılık göstermektedir.
Kıran‟nın (2008) „Ġlköğretim 5. Sınıf Öğretmen ve Öğrencilerinin Görsel Okuryazarlıkları Üzerine Bir AraĢtırma, ilköğretim 5. sınıf öğretmen ve öğrencilerinin görsel okuryazarlıkları üzerine yapılmıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre; öğretmenlerin çoğu, görsel okuryazarlığa, görsel öğrenmeye, görsel dile yönelik yeterli olduğu
7
sonucuna varılmıĢtır. Ġlk kademedeki öğrenci ve öğretmenlerin görsel okuryazarlıklarını incelediğinden araĢtırmamızdan farklılık göstermektedir.
Yazar‟ın (2011) „Görsel ĠletiĢim Aracı Olarak ĠĢaret, Piktogram ve Sembollerin Kullanım Alanlarına Göre Ġnsan DavranıĢları Üzerindeki Etkileri ve Semiyotik Açıdan Değerlendirme‟ isimli bildirisinde, görsel dilin oluĢturulması çalıĢmalarında semiyotik ve semantik gibi dilbilimin dalları, estetik kültür tarihi gibi insan bilimlerinden ve onların alt dallarına iliĢkin bilimsel verilerden faydalandığını ifade etmiĢtir. Görsel iletiĢim araçlarını tasarlamak kadar onları kullanmanın da önemli olduğunu, insanlar arasındaki kültürel farklılıklardan dolayı kullanım alanlarına göre farklı anlamlara gelebilmekte ve iletiĢim yetersizliğine ya da algılama eksikliğine neden olduğunu savunmuĢtur. AraĢtırma, semiyotik ölçütlere göre tasarlanan görsel iletiĢim araçlarının evrensel açıdan anlam karıĢıklığını ortadan kaldırarak görsel bir dil ortaklığı yarattığı sonucuna varmıĢtır. Bu anlamda araĢtırmamıza ıĢık tutacağından önemli konulara değinilmiĢtir.
Küçük, M. ve Mercin L. (2011) „Görsel ĠletiĢimde Ġllustrasyonun Bilimsel Veri Aktarımındaki Rolü‟ isimli bildirisinde, görme ve bilgi arasındaki iliĢki araĢtırılmıĢ, görsel iletiĢimin, üretim, tüketim, düĢünsel ve duygusal duyularımızı etkileyen ve geliĢtiren bir yöntem olduğunun bu yöntemin eğitim içinde ön planda tutulmasının gerektiği üzerinde durulmuĢtur. AraĢtırma, resim ve yazının bir arada olduğu illüstrasyonlar üç sayfada anlatılan konunun bir görüntü üzerinde aktarılmasının kolaylığını savunurken, araĢtırmamızın daha farklı bir inceleme alanını kapsamaktadır.
Yıldız, ve Deneçli,(2011) „Görsel ĠletiĢim Sürecinde Algı-Yaratıcılık ĠliĢkisinin Eğitimle Aktarılması‟ isimli bildirisinde, algı ve görsel algı kavramı çeĢitli açılardan ele alınarak, görsel algının eğitim yoluyla geliĢtirile bilirliği üzerinde durulmuĢtur. Sonucunda, zihinlerindeki imgelerden arınan, gördüğünü algılayabilen bireylerin “yeni”, “yaratıcı”düĢünceler de üretebileceği sonucuna varmıĢlardır. AraĢtırma, sanat eğitiminin görsel algı üzerindeki etkililerini ortaya koyarak araĢtırmamızla sanat eğitiminin gerekliliği açısından iliĢkilidir.
Kaya‟nın (2011) „Öğrencilerde Görsel Okuryazarlık Becerilerinin GeliĢtirilmesine Yönelik Coğrafya Öğretmenlerinin GörüĢ ve Uygulamaları‟ tezinde,
8
liselerde coğrafya öğretmenlerinin öğrencilerde görsel okuryazarlık becerilerini nasıl geliĢtirdikleri ve bu konuda karĢılaĢtıkları sorunlar üzerinde durulmuĢtur. Öğretmenlerin büyük bölümü görsel okuryazarlık becerisi kazandırmada ders kitaplarını yetersiz görmesiyle birlikte öğretmenlerin deneyim ve bilgi birikimlerinin farklı oluĢu coğrafya derslerinde görsellerle ilgili beceri kazandırmada farklı uygulamalara yer vermelerine neden olmuĢtur. AraĢtırmada görsel okuryazarlık becerisinin geliĢtirilmesinde karĢılaĢılan sorunlara ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır.
ĠĢler‟ in (2002) „Günümüzde Görsel Okuryazarlık ve Görsel Okuryazarlık Eğitimi‟ adlı makalesinde, görsel okuryazarlık ve ilgili literatürün taranması sonucu elde edilen bilgilerin değerlendirilmesiyle ulaĢılan bulgular bu konunun eğitim sürecini iyileĢtirme yönü tartıĢılmıĢtır. 3M firmasının yaptığı bir araĢtırma insanların görsel bilgiyi yazılı bilgiye göre 60.000 kez daha hızlı iĢlediğini göstermiĢtir. Bu sonuca dayanarak günümüz insanının hem eğitim hem de günlük yaĢantısı için ne kadar önemli olduğunu çarpıcı Ģekilde ortaya koymuĢtur. Görsel okuryazarlığın önemi üzerinde durulmuĢtur.
Yapılan araĢtırmalarda görüldüğü gibi, görsel okuryazarlık becerilerinin, görselleri algılama, anlama, düĢünme ve yorumlama üzerine etkisi olduğu görülmüĢtür. Görsellerin eğitim-öğretim ortamındaki etkilerine iliĢkin birçok alanda araĢtırma yapılmıĢtır. Fakat yabancı kaynaklar haricinde Görsel Sanatlar dersinin görsel okuryazarlık becerileri geliĢimine etkisi üzerine, alanda yapılan bir araĢtırmaya rastlanmamıĢtır. AraĢtırmalar; eğitimde kullanılan görsellerin, öğrencilerin öğrenmesine, gördüklerini anlamasına ve öğretim süreçlerinde, yeni kazanımların kazanılmasına katkı sağladığı sonucuna varmıĢtır.
Bu problem durumuyla ilgili olarak; sanat eğitimi(resim-is) dersinin görsel okuryazarlık becerisi kazandırabileceği, ders öğretim programı ve dersin genel amaçlarından da anlaĢılmıĢtır. Bunun sonucunda problem durumunu çözebilmek için öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢimi konusundaki farklılıkları saptanmaya çalıĢılmıĢtır.
9
1.2.1Amaç
Bu araĢtırmanın amacı, Lise kademesinde Görsel Sanatlar dersinin öğrencilerin görsel okuryazarlık beceri düzeyi üzerine etkisi olup olmadığını araĢtırmaktır. Ayrıca Görsel Sanatlar dersi alan ve almayan Lise öğrencilerinin görsel okuryazarlık beceri düzeyleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığını araĢtırırken, bu derste öğretmenlerin, öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerini nasıl geliĢtirdikleri ve bu konuda karĢılaĢtıkları sorunlara cevap aranacaktır. Sonuçta da lise kademesindeki öğrencilerin görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢtirilmesine yönelik resim öğretmenlerinin görüĢ ve önerileri yanında uygulanan beceri testiyle eğer varsa programdaki eksikliğin ortaya çıkarılması amaçlanmıĢtır.
AraĢtırmanın amacını daha iyi ifade edebilmek için, aĢağıdaki alt amaçlar geliĢtirilmiĢtir.
1.2.1.Alt Amaçlar
1. Görsel Sanatlar dersi alan ve almayan 11. sınıf öğrencilerinin görsel okuryazarlık becerilerinin hangi düzeyde olduğunu,
2. Öğrencilerin, görsel sanatlar dersi alıp almadıklarına göre görsel okuryazarlık beceri testine ait baĢarı puanları anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini ,
3. Öğrencilerin görsel okuryazarlık yeterliliklerine ait puanları, görsel sanatlar dersi alıp almama durumlarına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini,
4. Öğrencilerin Görsel Okuryazarlık becerilerinin, öğrencilerin bölümlerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini,
5. Lise kademesinde, Görsel Sanatlar dersinin programı hakkında görsel okuryazarlık konusunun müfredat içeriğinde hangi düzeyde yer aldığına dair öğretmen görüĢlerinin;
Dersin öğretim programına yönelik görüĢlerinin, KarĢılaĢtığı sorunların neler olduğuna dair görüĢlerinin,
10
6. Lise öğrencilerinin görsel okuryazarlık becerilerinin geliĢtirilmesine yönelik resim öğretmenlerinin görüĢ ve önerilerinin neler olduğunu ortaya koymaktır.
1.3.Önem
Teknoloji çağını yaĢadığımız zaman aralığına bakarsak, modern toplumun hızlı değiĢimi ve bu değiĢim sonucu geliĢen görsel dünya içindeki öğrencilerin, evreni algılama ve yorumlama süreci dıĢ uyarıcılar tarafından Ģekillendirilmektedir. Buna bağlı olarak hemen her yerde karĢılaĢtığımız görseller, öğrencileri etkilemekte ve hatta yönlendirmektedir. Sokaklarda, bilgisayar ekranlarında, medyada, resim ya da fotoğraflarda karĢılaĢtığımız imgelerin doğru algılanması ve yorumlanması bireyin görsel okuryazarlık becerisiyle doğrudan iliĢkilidir. Bir bireyin görsel okuryazarlık becerisine sahip olması için, öncelikle temel görsel yeterlikleri kazanması gerekmektedir. Her dilin olduğu gibi görsel dilin de Ģüphesiz kendine has özellikleri bulunmaktadır. Görsel dili oluĢturan özellikleri çözümleyebilmek de ancak görsel okuryazarlık eğitiminin gerçekleĢtirilmesiyle mümkün olabilecektir. Sanat eğitimi, öğrencilere yaĢamları boyunca biliĢsel ve sosyal alanda zengin öğrenme fırsatları sunmaktadır. Sanat eğitimiyle verilen görsel bilgi ve iletiĢimle görsel okuryazarlık önemli bir hale gelmiĢtir.
Yapılan kaynak taraması sonucunda: Türkiye‟deki liselerde verilen sanat eğitimi dersi ve görsel okuryazarlık arasındaki iliĢkiyi inceleyen bir araĢtırmaya rastlanmamıĢtır. Bu araĢtırmada; söz konusu iliĢkinin bu konudaki eksikliğin giderilmesine katkı sağlayacağına inanıldığından önemli olduğu düĢünülmektedir. Sanat eğitimi dersi alan öğrenciler ile sanat eğitimi dersi almayan öğrencilerin görsel okumayı anlamlandırmalarının karĢılaĢtırılmasının, sanat eğitimi dersinin görsel okuryazarlık üzerindeki etkisinin olumlu yönde olabileceği varsayıldığından bu araĢtırmanın önemli olduğu düĢünülmektedir. Ayrıca bu dersi alan ve almayan öğrenci durumunun betimlenmesi ve ders programının geliĢtirilmesine katkı sağlanabilmesi konusunda araĢtırmanın önem arz ettiği ifade edilebilir. Bu çalıĢma Türkiye‟de Lise kademesinde Görsel Sanatlar dersiyle görsel okuryazarlık becerisinin doğrudan değerlendirilmesine iliĢkin yapılacak ilk çalıĢma olacağı için de önem taĢımaktadır. ÇalıĢma sonuçlarının
11
alana bu anlamda katkı getireceği düĢünülmektedir. Ayrıca sonuçların bu becerilerin eğitimine ve değerlendirilmesine ilgi çekmesi ve bu alanda ileride yapılacak çalıĢmalara da yol göstermesi beklenmektedir.
1.4. Varsayımlar
1. AraĢtırma kapsamına alınan 11. Sınıf öğrencileri 204 öğrenci olup ve sayı bakımından yeterli olduğu kabul edilmektedir.
2. Öğretmenlerin, görüĢmede verdikleri cevaplarda samimi oldukları varsayılmıĢtır.
3. Hazırlanan beceri testinin öğrencilerin Görsel Okuryazarlık becerilerini ölçmede yeterli olduğu varsayılmıĢtır.
1.5. Sınırlılıklar
Bu araĢtırma,
2012-2013 öğretim yılı ile Ankara ili, Çankaya ilçesiyle,
Çankaya ilçesindeki Tınaztepe Lisesi 11. Sınıflarla, Uygulama alanı içerisinde beceri testiyle,
Uygulama alanı içerisinde yarı yapılandırılmıĢ görüĢme ile,
Deney ve kontrol gruplarında, 100‟er öğrenci olmak üzere toplamda 204 öğrenci ile sınırlandırılmıĢtır.
1.6.Tanımlar
Algı: Görsel dünyanın küçük bir parçasına ya da Ģu anda görülen tüm nesnelerin konumlandırıldıkları uzman görsel çerçevesin yapılan gönderme(Arnheim,2007:283).
Algılama: “Algılama duyusal bilginin anlamlandırılması, yorumlanması sürecidir. Bu anlamlandırma, kısmen nesnel gerçeklere, kısmen de bizim hali hazırda sahip olduğumuz öznel bilgilerimize dayalı olarak yapılmaktadır… Algılama, bireyin
12
zihinsel kuruluĢu, geçmiĢ yaĢantıları, ön bilgileri, güdülenmiĢlik düzeyi ve pek çok baĢka içsel faktörden etkilenir (Senemoğlu, 2004: 292).”
Görsel Algı: Görsel dünyanın küçük bir parçasına ya da Ģu anda görülen tüm nesnelerin konumlandırıldıkları uzman görsel çerçevesine gönderme yapabilir. Bu algısal inceleme sonucunda ortaya çıkan dünya doğrudan verili değildir. Bu dünyanın kimi veçheleri hızla, kimileri ise yavaĢça inĢa edilir; ama hepsi de, sürekli teyit edilmeye, değiĢtirilmeye, tamamlanmaya, düzeltilmeye ve anlayıĢın derinleĢtirilmesine tabi olacaktır (Arnheim,2012:283).
Görsel DüĢünme: “ Görüntüyü düĢünmemiz, koku, ses, tat veya dokunmaya göre çok daha kolay olduğu için, „zihinde canlandırma‟ olgusunu görsel düĢünce olarak genelleĢtirebiliriz. Bu düĢünceyi ne kadar sık kullanırsak, yani zihnimizde kelime veya semboller yerine resimlerle oynayabilirsek daha kolay düĢünür ve öğreniriz(Artut, 2009:177).”
Görsel Okurluk, daha ileri seviyede algılama, kavrama ve dilbilimsel söz varlığı edinmenin kademeli bir Ģekilde gerçekleĢtirilme sürecidir (Akçam, 2006: 14).
Görsel Okuryazarlık: Görsel okuryazarlık görsel öğeleri okuma ve anlama kapasitesi ve görsel ögelerle düĢünme ve öğrenme becerisidir, yani görsel düĢünmektir. (Hortin, 1980)“Görsel Okuryazarlık” Debes tarafından 1969‟da “Visual Literacy” Kongresinde tanımlanmıĢtır. Debes‟e göre “Görsel Okuryazarlık”; Ġnsanoğlunun, görerek ve aynı zamanda diğer duyularıyla edindiği deneyimlerle olayları birleĢtirerek geliĢtirebileceği bir grup görsel yeterliliğe verilen addır. Bu yeterliliklerin geliĢimi, normal bir insanın öğrenimi için temel teĢkil etmektedir. Bunlar geliĢtiğinde bireyin çevresinde karĢılaĢtığı görünen olayları, nesneleri, sembolleri, doğal ya da yapay olayları yorumlayabilen veya farkını ayırabilen görsel okuryazar olması sağlanır. Bu yeteneklerin yaratıcı yönde kullanılması yoluyla birey, diğerleriyle iletiĢim içerisine girer. Bu yeterliliklerin değerinin bilinmesi yoluyla da birey, çevresindeki görsel Ģaheserlerden zevk alır ve yorumlayabilir(Debes,1969).
13
Görsel tasarım: Görsel yorumsal materyalin etkisinin üretimi için önemli köklü görsel tasarım ve kompozisyon prensiplerini içerir. Tasarım elemanları ve ilkeleri açısından(Aslan,2009:63).
Ġllüstrasyon: Resimleme veya illüstrasyon (Ġngilizce illustration), en kısa açılımı ile konu anlatan resimdir. ġekilden ziyade nesneye dikkat çeken bir çizim, resim, fotoğraf veya herhangi bir sanat eseridir( http://tr.wikipedia.org).
Sanat: En basit deyimle, bir form meydana getirebilme becerisidir (Kınay,1993:1).
Sanat Eğitimi: Genel olarak sanatın bütün alanlarını içine alan yaratıcı sanatsal eğitimi, dar anlamda ise okullarda bu alana iliĢkin olarak verilen dersleri tanımlar (Yılmaz,2010:17).
14
BÖLÜM II
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1.Görsel Okuryazarlık ve Ġlgili Kuramlar
Çocukların ve diğer öğrencilerin bir ders kitabı illüstrasyonuna, bir filme, bir televizyon programına baktıklarında tam olarak ne gördüklerine dair ne biliyoruz (Arnheim,2012:342)?
“Yanıt çok önemlidir, çünkü öğrenci göreceği farz edilen Ģeyi görmüyorsa, öğrenmenin temeli eksik demektir.”(Arnheim,2012:342) Görme, her zaman konuĢmadan önce gelmiĢ, çocuk konuĢmaya baĢlamadan önce bakıp tanımayı öğrenmiĢtir. Ne var ki baĢka anlamda da görme sözcüklerden önce gelmiĢtir. Bizi çevreleyen dünyada kendi yerimizi görerek buluruz.(Berger,1993) “Somut düĢünmede ve kavram elde etmede sanat bir araçtır ( KırıĢoğlu,2002) .” Bu dünyayı sözcüklerle anlatırız ama sözcükler dünyayla çevrelenmiĢ olmamızı hiçbir zaman değiĢtiremez. (Berger,1993). Görsel okuryazarlık kavramıyla ilgili tartıĢmalar XX. Yüzyılın ikinci yarısından sonra baĢlamıĢtır Dünyada çevrelenmiĢ olduğumuz görsel imgeler bize ne anlatıyor? Biz çevremize baktığımızda gördüklerimizi nasıl değerlendiriyoruz? Tam da bu aĢamada karĢımıza; ilk defa John Debes tarafından ortaya atılan „Görsel Okuryazarlık‟ kavramı çıkmıĢtır. Debes ve birçok bilim adamı görsel dil düĢüncesi üzerine 1969 yılında bir konferans düzenlemiĢlerdir.
Görsel okuryazarlık, teknoloji çağının yaĢandığı dünyada eğitimin vazgeçilmezi olmuĢtur. GeçmiĢte tek resmin yapıldığı sürede, günümüzde yüzlerce alternatif üretilebilmektedir. Bireyler yasadıkları çevrede, caddelerdeki görsellerden televizyona, bilgisayardan multivizyon gösterilere kadar iletiĢimde kullanılan görsel ögelerin yoğun baskısı altındadır. Bu yoğunluk, aynı zamanda hızlı bir görsel değiĢime de sebep olmaktadır. Bu süreçte baĢarılı olabilmenin yolu ise görsel okuryazarlık becerilerini geliĢtirmekten geçiyor. Çünkü sadece basılı simgeleri algılayarak bu simgeleri belirli normlar çerçevesinde kâğıda dökebilme becerisi olarak görülen geleneksel okuryazarlık becerileri yetersiz kalmaktadır (Akçam, 2006:4).
15
“Görsel Okuryazarlık”; Ġnsanoğlunun, görerek ve aynı zamanda diğer duyularıyla edindiği deneyimlerle olayları birleĢtirerek geliĢtirebileceği bir grup görsel yeterliliğe verilen addır. Bu yeterliliklerin geliĢimi, normal bir insanın öğrenimi için temel teĢkil etmektedir. Bunlar geliĢtiğinde bireyin çevresinde karĢılaĢtığı görünen olayları, nesneleri, sembolleri, doğal ya da yapay olayları yorumlayabilen veya farkını ayırabilen görsel okuryazar olması sağlanır. Bu yeteneklerin yaratıcı yönde kullanılması yoluyla birey, diğerleriyle iletiĢim içerisine girer. Bu yeterliliklerin değerinin bilinmesi yoluyla da birey, çevresindeki görsel Ģaheserlerden zevk alır ve yorumlayabilir(Debes,1969:14) .”Debes ve arkadaĢları bu konu da bir adım daha atar ve 1969 yılında „Uluslararası Görsel Okuryazarlık Derneğini‟ kurmuĢlardır. Association of College and Research Libraries (ACRL) görsel okuryazarlığı, görseller ve görsel kaynakları etkili bir Ģekilde bulmak, yorumlama, değerlendirme, kullanmak ve oluĢturma becerisi olarak tanımlamaktadır (ACRL Board of Directors, 2011).
“Günümüz de ve özellikle geliĢmiĢ ülkelerde okuryazarlık, ülkemizdeki okuyabilme ve yazabilme anlamından çıkmıĢ, Gördüğünü algılama, yorumlama gibi farklı bir anlamda kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Bugün, geliĢmiĢ ülkelerin eğitim ve öğretim yapılan bütün bilim alanlarında kazanılan temel bilgi ve beceri düzeyi yerine kullanılan kavram okuryazarlık(düzeyi) becerisi Ģeklindedir(Altınbilek ve Sanalan,2005:343).”
Düşüncelerimiz gördüklerimizi etkiler, gördüklerimiz de düşüncelerimizi (Arnheim, R.(2012).
Görsel okuryazarlık, insanın görme duyusunu kullanarak geliĢtirdiği bir dizi görme yeterliliğidir. Bu yeterliliklerin geliĢimi, öğrenme için temeldir. Bu yeterliliklere sahip olan kiĢi; görsel hareketleri, nesneleri, sembolleri ve çevresindeki diğer Ģeyleri ayırt etme ve yorumlama becerilerini geliĢtirmiĢtir. Bu yeterliliklerin yaratıcı bir Ģekilde kullanılması ile insan baĢkalarıyla daha etkili bir iletiĢim kurar ve görsel iletiĢimi daha iyi kullanır(Avgerinou ve Ericson, 1997:281).
Ġnsan, çevresini algılarken özellikle bazı Ģekiller daha çok dikkatini çeker. Böylelikle o Ģekillerden biri görülür, görüleni göz beyne iletir, orada kayıt yapılır, Ģekil tespit edilir. Bu Ģekil tekrar çizilebilir, bazen bu Ģekle ekler yapılabilir ve iĢlem böylece devam eder. Ġçten gelen bu süreç, öğrenmeyle geliĢir, dıĢarıdan uyarılar
16
yoluyla zenginleĢir. Basitten karmaĢığa doğru giderek ustalaĢan insan eli, düĢüncenin bir aracı olmaya devam eder. DüĢünce ise, zaman içinde bazı Ģekillere yakınlıkduyar, onları sever, ama bazılarının yasaklandığını da fark eder. Ġster evrim ister geliĢme, ne dersek diyelim, süreç böyle yürümüĢtür( Mülayim, 2006). Görsel okuryazarlık, iletiĢim kurmak için görselleri anlama ve kullanmayı sağlayan beceriler topluluğudur.1900′lerde Alman ve Avusturyalı psikologların ortaya attıkları “Gestalt” kavramı, temelde insanın gözünün görsel deneyimleri nasıl organize edip algıladığını araĢtırır. Gestalt Almancada koymak, yerleĢtirmek, düzenlemek, anlamına gelen “stellen” fiilinden türetilmiĢtir. Gestalt kuramı, bellek, öğrenme, algılama, hatırlama ve problem çözme konularında yenilik getirmiĢtir. Organize bütünler birbirleriyle ilgisiz parçalardan çok daha kolay öğrenilip akılda tutulurlar. Gestalt kuramına göre, problemin bir bütün olarak derinliğine kavranıp buna bütün halinde çözüm aranması, kiĢiyi hızlı ve özgün buluĢlara götürür.
Görsel okuryazarlık bu kadar gerekliyken eğitimin temelinde ne olmalıdır sorusuna cevap aranır. “Platon‟un günümüzde halen etkisini sürdürdüğü temel kuramı doğrultusunda; estetik eğitimi eğitimin temelidir. Platon müziği, duyuların eriĢim alanının ötesine yerleĢtiriyordu; buna karĢın sanatlara, özellikle de resme ihtiyatla yaklaĢmak gerekiyordu, çünkü insanın yanılsamaya dayalı imgelere bağımlılığını güçlendiriyordu(Arnheim,2012).” Bu bağımlılıkta ancak iyi bir görsel okuryazar olma Ģartıyla geliĢebilir. GörüĢten yola çıkılırsa sanat eğitimi eğitimin temelidir, dene bilinir.
2.2. Görsel Algı- Görsel Okuma-Görsel DüĢünme Bilme yetisi olarak algı
Bildiklerim gördüklerimdir, gördüklerim bildiklerimdir(Atagök, 2011:102)…
“Duyusal algı, bellek, düĢünme, öğrenme. Terimin bu biçimde kullanılması, pek çok psikoloğun alıĢık olduğu ve duyuların etkililiğini bilme yetisinin dıĢında tutan kullanımla çeliĢmektedir… Bu yüzden „biliĢsel‟ (cognitive) ve „bilme yetisi‟( cognition)terimlerin anlamını, algıyı da içerecek Ģekilde geniĢletilmiĢtir. Algı sırasında sürüp giden iĢlemlere „düĢünme‟ denmesi için bir sebep görülmemiĢ, ilke bakımından, algı sırasında iĢlediğine rastlanamayacak bir düĢünme süreci yok gibidir… Görsel algı,
17
görsel düĢünme ile aynı Ģeydir, sonucuna varılmıĢtır (Arnheim, R. 2012: 30).” Algılatılan Ģey düĢünmenin süzgecinden geçirilir. Ġnsan görsel olarak düĢünür.
“Görme evreni, dıĢ dünyanın nesneleri ve olayları hakkında bitip tükenmez zenginlikte enformasyon da sağlar. ĠĢte bu yüzden görme, düĢünmenin temel ortamıdır.” (Arnheim, R. 2012: 34) Görme düĢünmeye ortam hazırlar. Bireyin karĢılaĢtığı görsel olgular içerisinde ki imgelerle düĢünme ortamı zenginleĢmektedir.
“Görsel algı, görsel dünyanın küçük bir parçasına ya da Ģu anda görülen tüm nesnelerin konumlandırıldıkları uzman görsel çerçevesine gönderme yapabilir. Bu algısal inceleme sonucunda ortaya çıkan dünya doğrudan verili değildir(Arnheim, R. 2012: 34).” Bir manzara fotoğrafına baktığımızda dağlar, gökyüzü, göl, ağaçlar gibi elemanlar ayrı ayrı çok beğenilebilir. Tamamı ele alındığında ise tüm parçaların birbirlerini tamamlayan doğal bir güzelliğe ve mükemmelliğe sahip olduğu görülür. Bir nesne ve ya olayın algılanma süreci zihinde canlandırmakla gerçekleĢir. Resimler, kelimeler, Ģekiller hafızada ne kadar netleĢirse kiĢi o kadar çabuk düĢünür, kolay öğrenir. Yaratıcı olan tek bir düĢünce, yaratıcı olmayan birçok düĢünceden daha anlamlı ve önemli bir yere sahiptir. Görsel düĢünme sanatsal imgelerle tanımlanmak isteniyorsa onun belirtilerini iyi organize edilmiĢ formlar ile olan bağlantılarını aramak gerekir(Arnheim,2012). Görsel düĢüncenin imgelere dönüĢtürülüp hayata geçirilmesindeki en temel neden, bireyin algıladığı iç ve dıĢ dünyasını anlaĢılır kılma çabasıdır. Bu çaba ve mantık ile doğayı, varlıkları tanıma süreci içinde beceri kazanan birey, risk alabilme, yeni uyarılara açık olabilme, sıçramalar yapabilme, yaratıcı düĢünceye açık, sorun çözme becerilerini geliĢtirme çabaları içine girebilir.
“Bu dünyanın kimi veçheleri hızla, kimileri ise yavaĢça inĢa edilir; ama hepsi de, sürekli teyit edilmeye, değiĢtirilmeye, tamamlanmaya, düzeltilmeye ve anlayıĢın derinleĢtirilmesine tabi olacaktır (Arnheim, 2012: 35).”
“Bizim her gün gördüğümüz ve alıĢtığımız bir eĢyayı bize yepyeni bir dünya, hayal meyal hatırladığımız bir Ģarkı gibi sunan ressam, eĢyanın en ekspresif taraflarını görmek fırsatını ele geçirmiĢtir (Eyüboğlu,1986:365).” Bu sözlerden anlaĢıldığı gibi kiĢi ancak görsel eğitim süzgecinden geçirildikten sonra farklı düĢünebilir, yorumlayabilir ve bunu yansıtabilir.
18
Bir nesneye kendisiyle doğrudan temas edildiğinde, duyular kullanılarak gerçeğe çok yakın biçimde algılana bilinir. Aynı nesne anlatıldığında, yani kelime veya deyimlerle ifade edildiğinde, algılama etkinliği büyük ölçüde kaybedilir. Nesnenin Ģekil veya resmi ise nesnenin kendisinden daha düĢük ama kelime ve deyimlerden daha yüksek bir algılama düzeyine yol açar. Günlük yaĢamımızda sürekli tanık olduğumuz bu durum çok basit bir nedene dayanır. Hangi araçlarla algılanırsa algılansın, bir olay hakkında düĢüne bilinmesi için zihinde canlandırılması gerekir (Artut, 2009:177). Gardner‟a göre; Görsel (uzamsal) Zeka: Uzamsal zekanın özü görsel dünyayı doğru biçimde algılamak, baĢlangıçtaki algı üzerindeki değiĢim ve dönüĢümler yapabilmek, görsel deneyimi fiziksel uyarıcının yokluğunda dahi yeniden üretmektir(Gardner,2004).
“Görsel düĢünme daha çok görsel Ģekilleri, varoluĢumuzun temelini oluĢturan kuvvet örüntüleri imgeleri olarak görme yeteneğini gerektirir… Sanat, Ģekillerin, nesnelerin ve olayların, kendi doğalarını sergileyerek, insanın kendisini tanımasını sağlayan o daha derin ve daha basit güçleri uyandırabileceğini ileri sürer. Sanat, gördüğümüz Ģeyle düĢündüğümüz için kazandığımız ödüllerden biridir (Arnheim,2012:349).”
“Görüntüyü düĢünmemiz, koku, ses, tat veya dokunmaya göre çok daha kolay olduğu için, „zihinde canlandırma‟ olgusunu görsel düĢünce olarak genelleĢtirebiliriz. Bu düĢünceyi ne kadar sık kullanırsak, yani zihnimizde kelime veya semboller yerine resimlerle oynayabilirsek daha kolay düĢünür ve öğreniriz( Artut, 2009:177).”
2.3. Görsel okuryazarlık eğitimi nedir?
Görsel okuryazarlık, görsel iletileri doğru olarak algılamak ve aynı zamanda da böyle iletiler yaratmak için öğrenilen yetenektir. Bu da ancak eğitimle olur. Ġnsanlar içinde yaĢadığı dünya ile görsel kitle iletiĢim araçlarının sunduklarından bir anlam çıkarmak, gözlemlediklerini anlamlandırmak ister. Feinstein ve Hagerty (1994:205 - 212); görsel okuryazarlığı genel eğitim süreci içinde; okuma, yazma ve matematikle eĢ değer dördüncü öge olarak görürler ve görsel okuryazarlığın genel eğitim süreci için neden önemli olduğunun yanıtını da dört madde halinde açıklarlar. Birincisi, görsel okuryazarlık daha çok insan geliĢimi için beynin sağ yarım küresini kullanmayı
19
gerektirdiğinde oldukça önemlidir. DüĢünme sürecinde beynin her iki yarım küresini kullanmak, düĢünmeyi geliĢtirmede önemidir. Ġkincisi, beynin sol yarım küresine ait soyut düĢünceleri inandırıcı ve somut yaparak onları daha iyi anlama olanağı tanımaktadır. Üçüncüsü, aynı düĢünceyi farklı iĢleme yeteneği kazandırmaktadır. Dördüncüsü ise, içinde yaĢadığımız doğal ve doğal olmayan çevreden etkilenmektense bireylerin kendi kararlarını alabilmesi için görsel çevreyi okuyabilmelerini, anlayabilmelerini ve yorumlayabilmelerini sağlamaktadır. Bir görsel düĢünme alanı olarak sanatı, görselliğin bütün olası bağıntıları içinde ele almak, onun yapısı ve doğası gereğidir. Eğitimlerin birçoğunda bireyler ilgilendikleri alanlardaki konuları üç boyutlu zihinsel simgeler halinde tasarlamak ve bunlarla iĢlem yapma durumundadır. Görsel okuryazarlık bir takım görme ya da görüĢ yeterliliğine kaynaklık etmektedir. Bu yeterlilik, görerek ve diğer duyusal yaĢantılarla bütünleĢtirilerek geliĢtirilmektedir. Bu yeterliliğin geliĢimi insanın öğrenmesi için temel oluĢturmaktadır. Görülebilen resim, sözel ifadeden daha fazla betimleme öğesi içerdiğinden, sanat üzerine bu tür düĢünme yaygındır. Özellikle sanat eğitiminde zihinsel düĢünme yöntemiyle gördüklerinin analizine giriĢmek, algılarla görsel düĢünmenin baĢarısını sağlamak, bu konuda sistematik bir görsel okuryazarlık eğitimiyle olur. Association of College and Research Libraries (ACRL) görsel okuryazarlık için beĢ standart belirler, bunlardan ilki, görsel okuryazar olan öğrenci gerekli görsel bilginin niteliğini ve kapsamını belirler. Ġkincisi,- görsel okuryazar olan öğrenci etkin ve verimli bir Ģekilde gerekli görsel bilgiye eriĢir. Üçüncüsü, görsel okuryazar olan öğrenci eleĢtirel bir Ģekilde görsel bilgi ve kaynaklarını değerlendirir. Dördüncüsü, görsel okuryazar olan öğrenci, bireysel ya da bir grubun bir üyesi olarak, belirli bir amacı gerçekleĢtirmek için etkili Ģekilde görsel bilgiyi kullanır. BeĢincisi ise, görsel okuryazar olan öğrenci görsel bilgilerin kullanımını çevreleyen, ekonomik, yasal ve sosyal konuların birçoğunu anlar, bunlara eriĢir, etik ve yasal olan görsel bilgileri kullanır (www.ala.org/acrl). Bu standartlardan hareketle Görsel Sanatlar Dersi kazanımları da Ģu Ģekilde oluĢur.
Bu eğitimle;
1. ġekil ve nesnelerdeki biçim ve büyüklük gibi özellikleri algılar, 2. Renk dolgunluğunu ve zıtlığını ayırt eder,
3. Görüntülerdeki uzaklık, yükseklik ve derinlik boyutlarını algılar, 4. Hareket hızındaki farkları algılar,
