Araştırmada veri toplama aracı olarak uzman görüşlerine başvurularak araştırmacı tarafından öğrencilere yazdırılacak olan konular tespit edilmiştir. Konuların tespitinde araştırma evreninde uzun yıllar ana dili Türkçe olanlara Arapça eğitimi veren en az yüksek lisans düzeyinde öğrenime sahip ve Arapça dilbilgisi alanında uzman toplam on kişinin görüşlerinden yararlanılmıştır. Toplanan veriler konularına göre analiz edilmiştir. Araştırmaya veri toplamak amacıyla kullanılan veri araçları şunladır:
1. Uzman görüşü anketi.
2. Uygulamaya katılan bireylerin kişisel bilgi formu.
3. Uygulamaya katılan öğrencilerin katılmış oldukları dilbilgisi bilgi formu.
4. Uygulamaya katılan bireylerin yazmış oldukları yazılı anlatım (kompozisyon) kâğıtları. Uygulamaya katılan öğrencilerin Arapça dilbilgisinde yapmış oldukları yanlışların tespitine yönelik ilgili literatüre bakılarak 15 adet konu başlığı tespit edilmiştir. Araştırmanın yapıldığı ilgili kurumlardaki 10 uzmandan kendilerine sunulan konu
162
başlıklarına 1 – 10 arasında puan vermeleri istenmiştir. Uzmanlar en fazla 10 konu üzerinde uzlaşmışlardır.
Tablo 3. Yazılı Anlatım Konularının Uzmanlardan Aldıkları Puanlar
KONU BAŞLIKLARI PUANLAR
1 ؟ةيرقلاو ةنيدملاب ةايحلا يف ركفت اذام 150 2 ؟ةيجوزلا ةايحلا يف ركفت اذام 150 3 ؟ةفاظنلا يف ركفت اذام 140 4 ؟ةحصلاب ةيانعلاا يف ركفت اذام 145 5 ؟بابشلا لكاشم يف ركفت اذام 135 6 ؟ةملوعلا يف ركفت اذام 135 7 ؟ثولتلا يف ركفت اذام 90 8 ؟ةيلودلا ةراجتلا يف ركفت اذام 90 9 ؟يلودلا نملأاو يموقلا نملأا يف ركفت اذم 80 10 ؟ةيبرعلا ةغللا يف ركفت اذام 80 11 ؟نمؤملا لجرلا تافص يف ركفت اذام 75 12 ؟ةفاقثلا و نفلا يف ركفت اذام 70 13 ؟ةعيبطلا و ةئيبلايف ركفت اذام 73 14 ؟تلاسلسملا و ملافلأاو بتكلا يف ركفت اذام 64 15 ؟دايعلأا يف ركفت اذام 62
Uygulamanın yapıldığı kurumlardaki araştırmaya katılan bireylerin dilbilgisi düzeylerini ölçmek için yılda iki defa vize, yılda bir defa final ve bütünleme sınavları yapılmaktadır. Kara Harp Okulu’ndaki sınavlar ortaktır. Ancak diğer iki kurumdaki sınavlar her sınıf için bireyseldir.
Verilerin elde edilip araştırılması aşamasında var olan kayıt ve belgelerin incelenmesine dayalı olan doküman inceleme yönteminden yararlanılmıştır (Karasar, 2011, s.183). Bu tür araştırmalarda elde edilen bulgular düzenlenip yorumlanarak sunulmaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2011, s.224). Veriler analiz edilirken içerik çözümlemesi yöntemine uygun hareket edilmiştir. Araştırma sonucunda ulaşılan veriler her kompozisyon kâğıdı için ayrı ayrı değerlendirmeye alınmıştır. Analiz yapılırken araştırmaya konu olan yanlışlar ilgili kaynaklarda belirtilen konulara göre tasnif edilmiştir. Tekrarlanan yanlışlardan hepsinin yazılmamasına gayret edilmiştir. Yanlışların tasnifi yapılırken nedenleri ve sonuçları konusunda yorumlara yer verilmiştir. Elde edilen veriler sayılara dökülerek nitel verilere ulaşılmıştır. Daha sonra da nitel verilerin frekansları tespit edilmiştir.
163
BULGULAR VE YORUM
Yabancı dil öğrenen bireyler alışkanlık hâline getirmiş oldukları anadillerindeki kurallardan hareketle yeni dilin kurallarını sezmeye çalışmaktadırlar. Bu sırada da bilinç üstünde ya da bilinç altında karşılaştırmalar yapmaktadırlar. Yeni dilin kuralları anadillerindeki kurallarla örtüşmediği durumlarda sorunlar yaşamaktadırlar. Bu sorunları çözebilmek için ise bazen anadillerinden olumsuz aktarım yapmaktadırlar (Aydın, 2010, s.322). Oysa anadilleri ile öğrenmekte oldukları hedef dil arasındaki benzerliklerde de anadillerinden aktarımlar yapmaktadırlar. Ancak ikinci aktarım olumlu yönde olacağı için hedef dili öğrenirken sorun oluşturmayıp tersine kolaylaştırıcı bir unsur olmaktadır.
Hedef dili öğrenirken karşılaşılabilecek yeni yapılar ve bu yapıların kavranılması sırasında devreye karşılaştırmalı dilbilim girmektedir. Nitekim karşılaştırmalı dilbilim yabancı dil öğrenimindeki en büyük güçlüklerin anadili ile hedef dil arasındaki yapısal farklılaşma olduğunu kabul etmektedir. Bu nedenle söz konusu bilim dalı anadil ile hedef dil arasındaki ilişkileri, öğrenme sırasında ortaya çıkabilecek sorunları ve bu sorunların çözüm yollarını belirlemeye çalışmaktadır.
Anadilden hedef dile yapılan olumlu ya da olumsuz aktarımın temelinde yeni yapıların isteyerek ya istemeyerek karşılaştırılması yatmaktadır. Ancak bu aktarımın diğer bir nedeni de psikolojiktir. Çünkü psikolojik açıdan bakıldığında yabancı dil öğrenimi yeni davranışlar edinimidir. Yeni davranışlar edinilirken de öğrenilen davranışlardan yararlanılmaktadır. Bu durum ise ruhbilimsel bir işlemdir. Ruhbilimsel açıdan bakıldığında hedef dile yapılan her türlü aktarım yeni davranışın kazanılmasına yöneliktir.
164
a. Anadilde bulunan bir öğenin hedef dilde birçok öğe tarafından karşılanması durumudur. Türkçedeki ettirgenlik yapısı eklerle yapılırken Arapçada hem bazı kalıplarla hem de bazı yardımcı fiillerle yapılmaktadır.
b. Anadildeki bir kavramın hedef dildeki karşıtının farklılık arz etmesi. Bazen anadilde bir kelimeyle ifade edilen bir kavram hedef dilde birçok kelimeyle ifade edilebilmektedir. Bazen de tam tersi olmaktadır. Arapça ve Türkçede bulunan akrabalık adları buna örnek olabilmektedir. Ayrıca Arapçada tek bir fiille ifade edilen bazı eylemlerin Türkçede bazen ad durum eki almış bazı isimler yardımıyla karşılanmasında da bu durum görülmektedir. c. Bazen özellikle cümle yapıları bakamından anadil ile hedef dilde farklılıklar olabilmektedir. Arapçadaki nâkıs fiil, mebnî gibi kuralların Türkçede tam karşılığı bulunmamaktadır.
Karşıtsal dilbilim temelde yabancı dil öğrenen bireyin en azından zaten kendi anadilini bildiği, bu nedenle de bireyin hedef dili kendi anadili ile kıyasladığı varsayılmaktadır. Ancak yapılan kıyaslama sırasında her dilin kendine özgü kuralları bulunduğu için bireyin anadilinden farklı kurallarla karşılaşması kaçınılmazdır. Buna rağmen birey hedef dili öğrenirken çoğunlukla anadilinden aktarım yapma eğilimindedir. Yapılan aktarım hedef dili öğrenmede kolaylık sağlamaktaysa olumlu yönde, öğrenmeyi zorlaştırmaktaysa olumsuz yönde olacaktır. Karşıtsal dilbilim bu aşamada devreye girerek hedef dildeki muhtemel zorlukların tespit edilip gerekli tedbirlerin alınmasına katkıda bulunmaktadır. Bu süreçte öncelikle karşılaştırılacak olan dil ya da diller belirlenmektedir. Sonra karşılaştırılacak olan dillerde karşılaştırma yapılacak olan konu seçilmektedir. Seçilen konunun karşılaştırma yapmaya uygunluğu tespit edildikten sonra karşıtsal çözümleme yapılmaktadır (Ergenç, 1995, s.201).
Diğer yandan karşıtsal dilbilimle ilgili bazı eleştiriler de söz konusudur. Bu eleştirilerin temelinde hedef dildeki muhtemel güçlüklerin hepsinin önceden saptanmasının mümkün olmayacağıdır. Yabancı dil öğrenirken oluşan yanlışların hepsini anadiliyle ilişkilendirmek doğru olmayacaktır. Bazen yabancı dilin yapısından kaynaklanan yanlışlar da ortaya çıkabilmektedir. Bu durum karşıtsal inceleme yoluyla tespit edilememektedir. Karşılaştırma yapılırken bazen yöntemden kaynaklanan farklılıklar da olabilmektedir. Hedef dil öğrenilirken birey bazen ne anadilinde ne de hedef dilde bulunan yeni bazı benzetme ve genellemeler yapabilmektedir. Kişiye özgü bu tür kural geliştirme önceden
165
belirlenememektedir. Karşıtsal dilbilim, öğrenim sırasında ortaya çıkan yanlışları somut olarak göstermeyip yapılan karşıtsal incelemeye göre muhtemel zorlukları varsayım şeklinde belirtmektedir (Aydın, 2007, s.37-44).
Bu çalışmada karşıtsal dilbilimin ve hata çözümlemesi tekniğinin hem olumlu hem de olumsuz yönleri göz önüne alınarak araştırmanın ilk bölümlerinde karşıtsal çözümleme yoluna gidilmiştir. Karşıtsal çözümleme yapılırken Arapça ve Türkçede karşıtsal çözümleme yapılabilecek alanlar çözümlenmiş, çözümlenmesi uygun olmayan alanlar ise ayrı olarak ele alınmıştır. Karşıtsal dilbilime getirilen en büyük eleştiri olan teorik bilgilerden öteye gidememesi düşüncesi göz önüne alınarak çalışmanın uygulama kısmında tespit edilen bulgular örnekleriyle birlikte gösterilmiş ve yapılan yanlışların nedenleri karşıtsal dilbilim ile yanlış çözümlemesi tekniği yardımıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Yabancı dil öğretimindeki yanlış çözümlemesi yabancı dil öğrenen bireylerin hedef dilde yapmış oldukları yanlışları gözlemleyip belirli bir sistem çerçevesinde sınıflandırarak analiz etmektedir. Yanlış çözümlemesi öğrenme hedeflerinin gerçekleşmesi konusunda öğretmene, öğrenciye, eğitim sistemine, araştırmacılara bilgi vermektedir. Yanlış çözümlemesi hedef dili öğrenme sırasında karşılaşılan veya karşılaşılabilecek olan zorlukların tespit edilip ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirlerin alınmasına yardımcı olacaktır (Özcan, 2015, s.1856).
Yabancı dil öğretimindeki yanlış çözülmesinde araştırmacılar söz konusu yanlışları biçimlendirmede farklı görüşleri savunmaktadırlar. Diğer taraftan yanlış çözümlemesi karşıtsal çözümlemeyi de içeren geniş bir alan olarak kabul edilmektedir (Richards, 1974, s.145). Bu bağlamda hedef dilin öğrenilmesi sırasında yapılan yanlışlar anadilden kaynaklanan olumsuz aktarım yanlışları ve dil içi gelişimsel yanlışları olarak iki temel üzerinde ele alınmaktadır (Corder, 1971, s.147-159). Dil için yanlışlar aşırı genelleme, kural kısıtlamalarında sorun yaşama, kuralların eksik uygulanması ve kavramların yanlış geliştirilmesi gibi başlıklar altında incelenebilmektedir. Ancak bu başlıkları kesin çizgilerle birbirinden ayırmak mümkün değildir (Bölükbaş, 2010, s.320).
Araştırmanın en önemli bölümlerinden olan karşıtsal çözümlemede güçlü görüşe göre anadil ile hedef dil arasındaki benzerlik yabancı dil öğrenmeyi kolaylaştırmakta, farlılık ise zorlaştırmaktadır (Aydın, 2007, s.46). Oysa bu durum her zaman geçerli değildir. Çünkü anadilde bulunan bazı kuralların benzerliğinin hedef dili öğrenmeyi zorladığı da
166
görülmektedir. Bu durum anadildeki lehçeler ya da ağızlar arasında yapılan aktarımda açık bir şekilde görülmektedir. Anadil ile hedef dil arasında tamamen örtüşen kurallar çok nadir olduğu için yabancı dil öğrenen birey alışkanlıklarını bırakmama eğilimindeyse çoğunlukla anadilinde kazanmış olduğu kuralları yabancı dile olduğu gibi aktarmaktadır. Türkiye’nin bir bölgesinde farklı bir ağız kullanan birey standart Türkçeyi bazen yıllar içinde bile kullanmakta zorlanabilmektedir. Arapçanın bir lehçesini anadili olarak kullanan birey çoğunlukla standart (fusha) Arapçayı ya da farklı bir Arapça lehçesini kullanmada zorluk çekebilmektedir (Alan, 2008, s.11-19). Bütün bu bilgiler doğrultusunda araştırmanın bu bölümünde verilerden elde edilen bulgular sıralanarak bu bulgular eşliğinde yorumlar getirilmiştir.