Veri Toplama Araçlar$

1. Bilgi Formu (Ek 1): Bilgi formu ara2t$rmac$, dan$2man$ ve psikiyatri uzman$ taraf$ndan, konuyla ilgili çal$2malarda karar verme yeterli#ini etkileyen faktörler aras$nda gösterilen bireysel de#i2kenler ile etki edebilece#i dü2ünülen özelliklerden olu2turulmu2tur. Hastalar$n sosyo-demografik bilgilerini (ya2, cinsiyet, e#itim düzeyi gibi) ve klinik özelliklerini (hastal$k süresi, daha önce psikiyatrik tedavi görme durumu, hastaneye yat$2 s$kl$#$ gibi) içeren bilgi formunda 15 de#i2ken yer alm$2t$r. Burada yer alan bilgiler ara2t$rmac$ taraf$ndan hastadan, hasta dosyas$ndan, hastan$n hekiminden ve/veya vekilinden al$narak toplanm$2t$r.

2. Soru Formu (Ek 2): Hasta vekilinin, psikiyatri uzman$n$n ve hem2irenin hastan$n karar verme yeterli#ini de#erlendirmesine yönelik soru formu kullan$lm$2t$r. Bu form ara2t$rmac$ taraf$ndan hastan$n vekili, psikiyatri uzman$ ve hem2ire ile görü2ülerek doldurulmu2tur.

3. Klinik De#erlendirmeler: Klinik Global zlenim Ölçe#i (KG Ö) hastal$k belirti 2iddetini, SMMT hastan$n bili2sel i2lem becerilerini, çgörü De#erlendirme Ölçe#i ( DÖ) hastan$n içgörüsünü, Semptom Listesi-40 (SCL-40) hastal$k psikopatolojisini ve Global De#erlendirme Ölçe#i (GDÖ) hastan$n i2levselli#ini de#erlendirmeye yönelik kullan$lm$2t$r. SCL-40’$ hastadan kendisinin doldurmas$ istenmi2, di#er klinik de#erlendirmeler hastalar$n hekimleri taraf$ndan yap$lm$2t$r.

Klinik Global ?zlenim Ölçe)i (Ek 3)

KG Ö, herhangi bir hastal$#$n 2iddeti ile hastal$#$n belirtilerindeki düzelmeyi genel olarak de#erlendiren bir ölçüm arac$d$r. Ölçe#i kullanan klinisyen, sözkonusu hastal$kla ilgili bilgi ve deneyimlerinin $2$#$nda, hastal$#$n 2iddeti ile belirtilerdeki düzelmenin derecesini 1’den 7’ye uzanan likert tipi bir derecelendirme üzerinde (1-

normal, hasta de#il, 2- s$n$rda hasta, 3- hafif derecede hasta, 4- orta derecede hasta, 5- belirgin derecede hasta, 6- ileri derecede hasta, 7- en ileri derecede hasta) de#erlendirir (Ersoy ve Varan, 2007) .

Standardize Mini Mental Test (Ek 4)

SMMT; 1975 y$l$nda Folstein, Folstein ve Mc Hugh taraf$ndan bili2sel yetileri de#erlendirmek için geli2tirilmi2, 1977 y$l$nda Molloy ve Standish taraf$ndan uygulay$c$lar aras$ndaki farkl$l$#$ azaltmak amac$yla standardize uygulama klavuzu e2li#inde kullan$lm$2t$r. Testin 60 ya2 üzerindeki Türk toplumunda geçerlilik ve güvenilirlik ara2t$rmas$ Güngen, Ertan, Eker, Ya2ar ve Engin taraf$ndan yap$lm$2t$r (Folstein et al. 1975;Aydemir ve Köro#lu, 2006).

SMMT; yönelim, kay$t haf$zas$, dikkat ve hesaplama, hat$rlama ve lisan olmak üzere be2 ana ba2l$k alt$nda toplam 21 maddeden olu2maktad$r ve maksimum 30 puan üzerinden de#erlendirilmektedir. Teste göre 24’ün alt$ndaki puanlar bili2sel i2lem becerilerinde bozulma oldu#unu göstermekte (Soyuer ve ark. 2007), test puan$n$n 23 ve 23’ün alt$nda olmas$ karar verme yeterli#inde azalma riskini artt$rmaktad$r (Etchells et al., 1999; Vellinga et al. 2005).

?çgörü De)erlendirme Ölçe)i (Ek 5)

DÖ, David taraf$ndan 1990 y$l$nda geli2tirilen 8 sorudan olu2an ve içgörüyü niceliksel olarak de#erlendiren yar$ yap$land$r$lm$2 bir ölçektir. Ölçekte tedaviye uyum, hastal$#$n fark$nda olma ve psikotik ya2ant$lar$ do#ru olarak tan$mlama 2eklinde üç boyut bulunmaktad$r. Ölçe#in en yüksek toplam puan$ 18’dir. Hastan$n yüksek puan almas$ yüksek içgörü düzeyini gösterir. Ölçe#in Türkçe’de güvenilirlik ve geçerlilik çal$2mas$ ise 2001 y$l$nda Arslan ve arkada2lar$ taraf$ndan yap$lm$2t$r (Dank$ ve ark. 2007).

Semptom Listesi - 40 (Ek 6)

Psikiyatrik hastalarda ruhsal belirtilerin düzeyini ve da#$l$m$n$ saptamay$ amaçlayan bir ölçüm arac$d$r. Semptom Listesi-90’$n k$sa formu olup, k$rk soru içermekte ve ki2inin kendisi taraf$ndan doldurulmaktad$r. Ölçe#i dolduran ki2iden ölçek maddelerini 1-hiç rahats$z etmedi, 2- biraz rahats$z etti ve 3- çok rahats$z etti 2eklinde puanlamas$ istenir. Ölçe#in puan aral$#$ 0-120 olup, 90 soruluk formunun Türk üniversite ö#rencilerinde geçerlili#i ve güvenilirlik çal$2mas$ 1991 y$l$nda Da# taraf$ndan yap$lm$2t$r (Da#, 1991).

Global De)erlendirme Ölçe)i (Ek 7)

Endicott ve arkada2lar$ taraf$ndan 1976’da geli2tirilen GDÖ, ki2inin fiziksel ya da çevresel faktörlerin neden oldu#u bozulma d$2$ndaki psikolojik, sosyal ve mesleki i2levselli#ini de#erlendiren bir ölçüm arac$d$r. Klinisyen kendi yarg$s$n$ kullanarak ki2inin genel uyum düzeyini 0-100 puan aral$#$nda de#erlendirir. Bu bilginin tedavi plan$n$ belirlemede ve daha sonra uygulanan tedavinin ne kadar etkili oldu#unu ölçmede kullan$labilece#i belirtilmektedir. Ölçe#in kullan$m$n$ kolayla2t$rmak için her 10 puanda bir i2levleri o düzeyde olan vakalar$n sosyal ve mesleki i2levleri ile hastal$k belirtilerinin a#$rl$k derecesi örneklerle aç$klanm$2t$r. Ölçekten al$nan yüksek puanlar i2levselli#in yüksek oldu#una i2aret eder (Ersoy ve Varan, 2007; Sorias, 2007). Ayr$ca ölçe#in hastan$n genel yeterli#ini de#erlendirdi#i de ileri sürülmektedir (Rutledge et al. 2008).

4. Karar Verme Yeterli#inin De#erlendirilmesi: Hastalar$n tedaviye karar verme yeterli#i MacCAT-T ile de#erlendirilmi2tir.

MacArthur Tedavi ?çin Yeterlik De)erlendirme Arac (Ek 8, 14, 16).

MacCAT-T, Thomas Grisso ve Paul S. Appelbaum taraf$ndan 1988-1998 y$llar$ aras$nda yasal olarak tedaviye onam verme yeterli#ini de#erlendirmek üzere geli2tirilmi2tir (Grisso and Appelbaum 1998b). Araç t$bbi tedaviye ayd$nlat$lm$2 onam verme ile ilgili yasal ve klinik yeterli#e dayand$r$lm$2t$r. Bir dizi ara2t$rma süreci sonras$nda geli2tirilen arac$n pilot çal$2mas$ dört grup (2izofreni ve depresyon hastalar$ ile kalp hastal$#$ olan hastalar ve hasta olmayan kontrol grubu) üzerinde yap$lm$2t$r. Arac$n geçerlik çal$2mas$ 40 2izofreni ve 40 sa#l$kl$ ki2i üzerinde yap$larak uygulamada kullan$lmaya ba2lanm$2t$r (Grisso and Appelbaum 1998a).

MacCAT-T, hastan$n tedaviye karar verme yeterli#ini de#erlendirmede pratik bir yard$m sunan yar$ yap$land$r$lm$2 bir görü2medir. MacCAT-T ile hastan$n;

- Ayd$nlat$lm$2 onam$ al$n$rken aç$klanan tedaviyle ilgili bilgiyi anlamas$ - Hastal$#a ve tedavinin yarar$na ili2kin bilgiyi de#erlendirmesi

- Tedavinin günlük ya2am$ndaki etkisini ve sonuçlar$n$ kar2$la2t$rarak karar verme sürecindeki muhakemesi

- Tedaviyle ilgili bir seçimi ifade etmesi de#erlendirilir.

MacCAT-T’nin anlama ve de#erlendirme alt bölümleri; aç$klanan hastal$k, tedavi, tedavinin yararlar$/riskleri do#rultusunda hastan$n hastal$k, tedavi, tedavinin

olas$ sonuçlar$ hakk$ndaki dü2üncelerine ve hastan$n hasta olup olmad$#$ hakk$ndaki inançlar$na yönelik sorulan sorularla de#erlendirilmektedir. Muhakeme alt bölümü; sonuçsal muhakemenin (hastan$n istedi#i/istemedi#i tedavinin sonuçlar$n$ ifade etmesi), kar2$la2t$rmal$ muhakemenin (tedavi olma ve tedavisiz kalma seçeneklerini kar2$la2t$rarak farkl$l$klar$n$ belirtmesi), genel sonuçlar$n (tedavinin günlük ve i2 ya2am$ndaki sonuçlar$ndan bahsetmesi) ve mant$ksal tutarl$l$#$n (hastan$n kendi muhakemesinden hareketle makul bir seçim yapmas$) de#erlendirilmesiyle ölçülmektedir. Son olarak da hastadan bir seçimi ifade etmesi istenmektedir.

Puanlamada MacCAT-T görü2mesi s$ras$nda hastan$n sorulara verdi#i cevaplar kullan$lmaktad$r. MacCAT-T puanlama rehberi sayesinde hastan$n sorulara verdi#i cevaplar 2 puan (yeterli), 1 puan (k$smen yeterli) veya 0 puan (yetersiz) olarak puanlanmaktad$r. Hastan$n sorulan sorulara verdi#i cevaplar do#rultusunda MacCAT-T’nin dört alt bölümünde toplam puanlar elde edilir. Bu alt bölümler ve puan aral$klar$ ise;

- Anlama alt bölümü (0-6)

- De#erlendirme alt bölümü (0-4) - Muhakeme alt bölümü (0-8)

- Bir seçimi ifade etme alt bölümü (0-2) dir.

MacCAT-T’n$n anlama, de#erlendirme, muhakeme ve bir seçimi ifade etme alt bölümlerine ili2kin ‘yeterlili#i’ veya ‘yetersizli#i’ gösteren ‘s$n$r puanlar’ ve ‘toplam puan’ vermedi#i belirtilmektedir (Grisso and Appelbaum 1998b). Bununla birlikte az say$da çal$2mada anlama, de#erlendirme ve muhakeme alt bölümlerinde yeterli#in kesme puanlar$ kullan$lm$2 ve kesme puanlar$n$n alt$nda kalan hastalar$n yeterli#inin azald$#$ kabul edilmi2tir (Grisso and Appelbaum, 1995a; Vollman et al. 2003). Çal$2ma sonuçlar$m$z$ kesme puanlar$n$n kullan$ld$#$ çal$2ma sonuçlar$yla kar2$la2t$rmak amac$yla 3 ki2i (ara2t$rmac$, t$p eti#i uzman$ ve psikiyatri uzman$) taraf$ndan hasta grubumuz için alt bölüm kesme puanlar$ belirlenmi2tir. Çal$2mam$zda MacCAT-T’n$n alt bölümleri için kulland$#$m$z kesme puanlar;

- Anlama alt bölümü için [ 4

- De#erlendirme alt bölümü için [ 2 - Muhakeme alt bölümü için [ 5’dir.