Tüm Hastal2k Tan2 Grubundaki Hastalar2n Karar Verme Yeterli7i

Psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n, tedaviye karar verme yeterliklerinin de#erlendirildi#i araçtan (MacCAT-T) ald$klar$ toplam puan ortalamas$, alabilecekleri üst puan$n yar$s$ndan biraz fazlad$r (ort.= 11.67, maks.=20), (Tablo 5.6). Bununla birlikte hastalar$n az da olsa bir k$sm$ (%3.6) araçtan tam puan alm$2t$r. Ayn$ araç kullan$larak Amerika’da yap$lan bir çal$2mada psikotik bozuklu#u olan hastalar$n %12’si (Palmer et al. 2002), Çin’de yap$lan bir çal$2mada hastal$k tan$s$ 2izofreni olan hastalar$n %7.6’s$ araçtan tam puan alm$2t$r (Wong et al. 2005). Çal$2mam$zda hastal$k tan$s$ 2izofreni olan hastalar psikotik bozukluk tan$ grubunda yer almakta ve bu tan$ grubunda araçtan tam puan alan hasta bulunmamaktad$r. Çal$2ma yöntemlerindeki farkl$l$klar$n böyle bir sonuçla kar2$la2mam$zda etkili oldu#unu dü2ünmekteyiz. Çünkü; Amerika’da yap$lan çal$2mada ayaktan tedavi gören, Çin’de yap$lan çal$2mada hastaneden taburcu edilme a2amas$ndaki hastalar$n karar verme yeterli#i ara2t$r$lm$2t$r. Çal$2mam$zda ise hastalar$n karar verme yeterli#i; hastaneye yat$r$lmalar$ndan sonraki ilk iki hafta içerisinde, hastal$k belirtilerinin daha 2iddetli oldu#u ve tedaviye yeni ba2lan$ld$#$ veya tedavinin tekrar düzenlendi#i bir dönemde de#erlendirilmi2tir. Bu durumun da, psikotik bozukluk tan$ grubunda yer alan hastalar$n araçtan tam puan almamas$nda etkili oldu#u dü2üncesindeyiz. Hastalar$n karar verme yeterlikleri hastaneye yatmalar$ndan ve tedaviye ba2lamalar$ndan sonraki daha geç bir dönemde de#erlendirilseydi, psikotik bozukluk tan$ grubu içinde de araçtan tam puan alan hastalar$n olabilece#i dü2ünülebilir.

Hastalar$n MacCAT-T alt bölümlerinden ald$klar$ puan ortalamalar$ incelendi#inde; hastalar$n bir seçimin ifadesi alt bölümü d$2$nda kalan tüm bölümlerden de, al$nabilecek üst puan$n yar$s$ndan biraz fazla puan ald$klar$ görülmektedir (anlama ort.=3.64, maks.=6; de#erlendirme ort.=2.15, maks.=4; muhakeme ort.=4.28, maks.=8), (Tablo 5.6). Bu sonuca dayanarak çal$2mada yer alan hastalar için tamamen yeterli ya da tamamen yetersiz gibi bir yoruma gitmek zor görünmektedir. Bununla birlikte hastalar$n dörtte birinden fazlas$n$n (%27.7) psikotik bozukluk tan$ grubunda yer ald$#$ ve karar verme yeterliklerinin hastaneye

yatmalar$ndan sonraki ilk iki hafta içerisinde de#erlendirildi#i göz önüne al$nd$#$nda bu sonuç, hastalar$n tamamen yetersiz olmad$klar$n$ göstermektedir.

Hastalar tam puan ald$klar$ alt bölümler aç$s$ndan de#erlendirildi#inde ise; bir seçimin ifadesi alt bölümü d$2$nda en fazla (%20.5) de#erlendirme, en az (%4.8) anlama alt bölümünden tam puan alm$2lard$r (Tablo 5.8).

Hastalar$n bir seçimin ifadesi alt bölümünde; hem üst puana yak$n bir ortalama puan (ort.=1.57, maks.=2), hem de en fazla bu alt bölümde tam puan (%60.2; n=50) ald$klar$ görülmektedir (Tablo 5.8). Bir seçimin ifadesi alt bölümünde hastalara; hastaneye yatmalar$n$n kendi seçimleri olup olmad$#$, hastaneden taburcu olduktan sonra kendilerine önerilen tedaviye devam edip etmeme seçimleri ve seçimlerini tercih etme nedenleri sorulmu2tur. Önerilen tedaviye devam etme ya da etmeme yönünde bir tercih sunanlar ve tercihini makul, mant$kl$ nedenlere dayand$rabilen hastalar bu bölümden tam puan alm$2lard$r. Birden fazla seçim ifade eden, bir seçim yapmada karars$z görünen veya yapt$#$ seçimi makul bir nedene dayand$ramayan hastalar (%37.3; n=50) bu bölümden ‘k$smen yeterli’ olduklar$ anlam$na gelen 1 puan alm$2t$r. Hiçbir seçimde bulunmayan hasta say$s$ ise çok az (%2.4; n=2) olmu2tur. Bu alt bölümden 1 puan alan hastalardan baz$lar$n$n ifadeleri 2öyledir:

‘Ben yarar$na inanmasam dahi bilimin 2eyine inan$yorum’, ‘Onu da bilmiyorum ilaçlara devam etsem mi, bilmiyorum’, ‘Mecburen ilaçlar$ kullanaca#$m ne yapay$m’,

‘ stemiyorum yani ne bileyim’,

‘ nsanlardan korktu#um için ilaçlar$m$ içicem’,

‘Doktor zaten bana faydas$ oldu#unu gördü#ü için o ilaçlar$ vermi2tir, bende kullan$cam’, ‘Unutmak için ilaçlar$m$ al$cam’,

‘Kesinlikle ilaçlar$m$ kullan$r$m, çünkü doktor verdi’.

Tüm hastal$k tan$ gruplar$ndaki hastalara ili2kin bu bulgular; hastalar$n ayd$nlat$lm$2 onama ili2kin bilgileri anlamada, de#erlendirmede ve muhakeme etmede çok yeterli olmasalar da, ço#unun ayd$nlat$lm$2 onam sürecinin son a2amas$ olan bir seçimde bulunmay$ yerine getirebildiklerini göstermektedir. Bu sonucun

nsan Haklar$ ve Biyot$p Sözle2mesi (Madde 6) ve HHY’nde (Madde 26) yer alan, hastalar$n tamamen yeterli olmasalar da ayd$nlat$lm$2 onam sürecine kat$l$mlar$n$n sa#lanmas$ yakla2$m$n$ destekledi#ini dü2ünmekteyiz ( nsan Haklar$ ve Biyot$p Sözle2mesi, 1997; HHY, 1998).

Araca ili2kin alt bölüm kesme puanlar$ kullan$larak tüm hastal$k tan$ grubundaki hastalar$n yeterli#i de#erlendirildi#inde ise; hastalar$n %55.4’ünün anlama, %67.5’inin de#erlendirme ve %73.6’s$n$n muhakeme alt bölüm yeterliklerinin azald$#$ görülmektedir (Tablo 5.8). Bu sonuç; hastalar$n anlama alt bölümünde, dolay$s$yla bu alt bölümde yer alan hastal$#$, tedaviyi, tedavinin yarar ve risklerini anlamada daha yeterli olduklar$n$ göstermektedir. Çal$2ma yöntemimize benzer bir 2ekilde; ngiltere, spanya, Japonya ve Kanada’da yap$lan çal$2malarda da farkl$ psikiyatrik bozukluk tan$s$ nedeniyle yatarak tedavi gören hastalar$n tedaviye karar verme yeterlikleri de#erlendirilmi2tir. MacCAT-T’n$n kullan$ld$#$ ngiltere’de yap$lan çal$2malardan birinde hastalar$n %43.8’inin (Cairns et al. 2005a), di#erinde %60’$n$n tedavisiyle ilgili karalar$ vermede yetersiz olduklar$ belirtilmektedir (Owen et al. 2008). spanya’da farkl$ bir araç kullan$larak yürütülen çal$2mada hastalar$n %43.8’inin hastaneye yat$2lar$ s$ras$nda onam verme yeterliklerinin bulunmad$#$, bu hastalar$n yar$ya yak$n$n (%44.4) taburcu edildiklerinde de karar vermede yetersiz olduklar$ ifade edilmektedir (Fraguas et al. 2007). Yine farkl$ araçlar$n kullan$ld$#$ Japonya’da yap$lan çal$2mada hastalar$n %24’ünün (Kitamura et al. 1998) ve Kanada’da yap$lan çal$2mada %74’ünün psikiyatrik tedaviyle ilgili kararlar$ vermede yetersiz olduklar$ bildirilmi2tir (Hoffman and Srinivasan, 1992).

Yap$lan çal$2malarda farkl$ araçlar kullan$larak hastalar$n karar verme yeterlikleri de#erlendirilmi2 olmakla birlikte, çal$2mam$zda karar vermede yetersiz olan hastalar$n oran$ di#er çal$2malara göre daha yüksektir. Bununla birlikte sonuçlar$m$z, psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n tümünün yetersiz olmad$#$n$ göstermekte ve psikiyatrik bozuklu#u olan hastalara herhangi bir tedavi ba2lamadan veya müdahale yap$lmadan önce, karar verme yeterliklerinin de#erlendirilmi2 olmas$n$n önemini ortaya koymaktad$r.

6.2. Hastalar2n Karar Verme Yeterli7i ile Sosyo-Demografik Özellikleri