Hastalar2n Karar Verme Yeterli7i ile Sosyo-Demografik Özellikler

Cinsiyet, hastalar$n karar verme yeterliklerinde anlaml$ farkl$l$#a neden olmamaktad$r (p>0.05). %60.2’si erkek ve %39.8’i kad$n olan hastalar$n anlama, de#erlendirme ve muhakeme yeterlikleri aras$nda anlaml$ farkl$l$k olmad$#$ görülmektedir (Tablo 5.13). Farkl$ psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar üzerinde Amerika’da (Palmer et al. 2002; Palmer et al. 2004), ngiltere’de (Cairns et al. 2005a), spanya’da (Fraguas et al. 2007) ve Almanya’da (Vollman et al. 2003) yap$lan çal$2malarda da benzer sonuçlar elde edilmi2tir. Amerika’da hastal$k tan$s$ 2izofreni olan ve ayaktan tedavi gören hastalar$n klinik ara2t$rmaya karar verme yeterli#inin de#erlendirildi#i çal$2mada da, çal$2mam$za benzer 2ekilde hastalar$n cinsiyetleri ile anlama, de#erlendirme ve muhakeme yeterlikleri aras$nda anlaml$ ili2ki bulunmam$2t$r (Stroup et al. 2005).

Hastalar$n yaln z ya da birisiyle birlikte ya amas$, karar verme yeterliklerinde anlaml$ bir farkl$l$#a neden olmaktad$r. Yaln$z ya2ayan hastalar$n (%9.6) muhakeme alt bölümü puan ortalamas$n$n, birlikte ya2ayan hastalardan (%90.4) daha yüksek oldu#u görülmektedir (p=0.042), (Tablo 5.13). Ba2ka bir ifadeyle; yaln$z ya2ayan hastalar kendilerine anlat$lan bilgileri muhakeme etmede, birlikte ya2ayan hastalara göre daha yeterlidir. Muhakeme alt bölümünde hastalardan seçiminin sonuçlar$ndan (sonuçsal muhakeme) ve günlük aktivitelerine, sosyal ve i2 ya2am$na etkilerinden (genelle2tirilmi2 sonuçlar) bahsetmesi, tedavi olma veya olmama seçeneklerini kar2$la2t$rmas$ (kar2$la2t$rmal$ muhakeme) istenmi2tir. Yine bu bölümde hastan$n verdi#i cevaplar üzerinden seçiminin mant$ksal olarak kendi muhakemesini izleyip izlemedi#i (mant$ksal tutarl$l$k) de de#erlendirilmi2tir. Tedavisiyle ilgili seçiminin en az iki sonucundan bahseden, tedavi olma ve olmama seçeneklerini kar2$la2t$ran, seçiminin sonuçlar$n$ günlük aktiviteleri, i2 ya2am$ ve sosyal ili2kilerinden en az ikisiyle ili2kilendiren ve son seçimi verdi#i cevaplar üzerinden mant$ksal olarak kendi muhakemesini izleyen hastalar bu bölümden tam puan alm$2t$r. Seçimini aç$klad$#$nda sadece bir sonucundan bahseden, tedavi olma ve olmama seçeneklerini kar2$la2t$rd$#$nda yapt$#$ aç$klamalar ayr$nt$l$ olmayan,

seçiminin günlük, i2 ve sosyal ya2am$na etkilerinden birisini aç$klayan ve son seçiminin mant$ksal olarak kendi muhakemesini izleyip izlemedi#i belirsiz olan hastalar ise bu bölümden ‘k$smen yeterli’ olduklar$ anlam$na gelen 1 puan alm$2t$r. Seçiminin herhangi bir sonucunu aç$klamayan, tedavi olma ve olmama seçeneklerini kar2$la2t$ramayan, aç$klama yapma konusunda cesaretlendirilse bile tedavinin günlük, i2 ve sosyal ya2am$ndaki sonuçlar$ndan bahsetmeyen ve son seçimi mant$ksal olarak görü2me s$ras$ndaki muhakemesini izlemeyen hastalar bu bölümden puan alamam$2t$r.

Hastalar$n çok az bir k$sm$ yaln$z ya2amas$na ra#men muhakeme alt bölümü puan ortalamalar$n$n yüksek ç$kmas$nda, günlük ya2amlar$nda kararlar$n$ tek ba2$na vermek durumunda kalmalar$n$n etkili oldu#u dü2ünülebilir. ngiltere’de t$bbi bir hastal$k nedeniyle hastanede yatan hastalar üzerinde yap$lan çal$2mada da, çal$2mam$za benzer 2ekilde tek ba2$na, ba#$ms$z olarak ya2ayabilen hastalar$n karar vermede daha yeterli oldu#u bildirilmektedir (Raymont et al. 2004). Hastalar$n yaln$z ya da birisiyle birlikte ya2amas$, anlama ve de#erlendirme yeterliklerinde ise anlaml$ farkl$l$#a neden olmamaktad$r (p>0.05), (Tablo 5.13). Bu de#i2kenle, psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n karar verme yeterlikleri aras$ndaki ili2kiyi kar2$la2t$ran bir çal$2maya ula2$lamamakla birlikte, bu de#i2kenle ili2kilendirilebilecek hastan$n medeni durumu ile karar verme yeterli#i aras$ndaki ili2kiyi ara2t$ran çal$2malar bulunmaktad$r. Bu çal$2malar$n baz$lar$nda hastalar$n medeni durumlar$ ile karar verme yeterlikleri aras$nda anlaml$ ili2ki bulunmamaktayken (Cairns et al. 2005a; Fraguas et al. 2007), bir çal$2mada psikiyatrik bozuklu#u olan bekar ki2ilerin karar vermede daha yetersiz olduklar$ belirlenmi2tir (Hubbard et al. 2003).

Bir i te çal p-çal mama durumu ile çal ma süresi; hastalar$n anlama, de#erlendirme ve muhakeme yeterliklerinde anlaml$ fark ortaya ç$karmamaktad$r (p>0.05), (Tablo 5.13). ngiltere’de yap$lan çal$2mada bu sonuç desteklenirken (Cairns et al. 2005a), Amerika’da yap$lan çal$2mada ise farkl$ olarak, psikiyatrik bozuklu#u olan ve herhangi bir i2te çal$2mayan ki2ilerin karar vermede daha yetersiz olduklar$ sonucuna ula2$lm$2t$r (Hubbard et al. 2003).

Ya , hastalar$n karar verme yeterliklerinde anlaml$ farkl$l$#a neden olmamaktad$r (p>0.05), (Tablo 5.14). Hem psikiyatrik hem de t$bbi bir hastal$#$ olan hastalarda yap$lan çal$2malarda, hastalar$n ya2$ ile karar verme yeterlikleri aras$ndaki ili2ki konusunda birbirinden farkl$ sonuçlara ula2$lm$2t$r. Psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar üzerinde yap$lan çal$2malar$n ço#unda da çal$2ma sonuçlar$m$za benzer 2ekilde; hastalar$n ya2$ ile karar verme yeterlikleri aras$nda istatistiksel aç$dan anlaml$ ili2ki bulunmam$2t$r (Palmer et al. 2002; Vollman et al. 2003; Palmer et al. 2004; Cairns et al. 2005a; Stroup et al. 2005; Wong et al. 2005; Fraguas et al. 2007). Psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar üzerinde yap$lan az say$da çal$2mada ise bu sonuçlardan farkl$ olarak, hastalar$n ya2$ ilerledikçe kendilerine anlat$lan bilgileri anlamada zorland$klar$ (Appelbaum et al. 1998), genç ya2taki hastalar$n bu bilgileri daha iyi de#erlendirdikleri bildirilmektedir (Appelbaum et al. 1999). T$bbi bir hastal$k nedeniyle tedavi gören hastalar üzerinde yap$lan çal$2malarda da ileri ya2lardaki hastalar$n karar verme yeterliklerinin daha fazla azald$#$ belirtilmektedir (Casarett et al. 2003; Flory and Emanuel, 2004; Raymont et al. 2004; Sorger et al. 2007). Çal$2malar$n baz$lar$nda 65 ya2$n üzerindeki hastalar$n çal$2maya al$nmas$n$n ve hastalar$n ya2 ortalamas$n$n birbirinden farkl$ olmas$n$n böyle bir farkl$l$#a yol açt$#$n$ dü2ünmekteyiz.

Stanley ve Guido (1984)’ya göre kararlar$n$ ayn$ derecede muhakeme edebilselerde, ya2l$ hastalar genç hastalara göre ayd$nlat$lm$2 onama ili2kin bilgileri daha az anlamaktad$r (Ness’den, 2002). Özellikle normal ya2lanma sürecinde (65 ya2 ve üzeri ya2larda) genellikle ki2ilerin bili2sel i2lem becerilerinde azalma oldu#u, duyulardaki kay$plara ba#l$ olarak anlama ve alg$lama güçlü#ü olabilece#i, bu nedenle klinisyenlerin ayd$nlat$lm$2 onam sürecinde hastan$n ya2$n$ dikkate almalar$ gerekti#i belirtilmektedir (Ness, 2002; Proust-Lima et al. 2007; Karlawish, 2008). Bununla birlikte, ileri ya2$n tek ba2$na hastan$n karar vermede yetersiz oldu#u yarg$s$na götürmeyece#i de vurgulanmaktad$r (Ness, 2002).

Çal$2ma yöntemimize göre çal$2mam$za 65 ya2$n üzerinde olan hastalar al$nmam$2t$r. Özellikle ya2$n karar verme yeterli#i üzerindeki etkisinin de#erlendirilmesinde, ileri ya2lardaki hastalar$ da kapsayan çal$2malar$n yap$lmas$ aç$klay$c$ olacakt$r.

E%itim süresi de, hastalar$n anlama, de#erlendirme ve muhakeme yeterliklerinde anlaml$ farkl$l$#a neden olmamaktad$r (p>0.05), (Tablo 5.14). Her e#itim seviyesindeki hastalar$n anlama, de#erlendirme ve muhakeme yeterliklerinin benzer olmas$ nedeniyle, hastalar$n ald$klar$ e#itim süresinin bu alanlardaki yeterliklerini etkilemedi#i söylenebilir. Almanya’da (Vollman et al. 2003), ngiltere’de (Cairns et al. 2005a) ve spanya’da (Fraguas et al. 2007) yap$lan çal$2malarda da çal$2ma sonucumuza benzer 2ekilde, psikiyatrik bozuklu#u olan hastan$n karar verme yeterli#inde e#itim süresinin ve seviyesinin etkisi yoktur.

Amerika’da psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar üzerinde yap$lan çal$2malar$n baz$lar$nda benzer bir sonuca ula2$rken (Palmer et al. 2002; Palmer and Jeste, 2006); di#erlerinde ise hastalar$n e#itim süresinin anlama yeterliklerinde anlaml$ bir fark yaratt$#$, hastalar$n e#itim süresi artt$kça anlamada daha yeterli olduklar$ sonucuna ula2$lm$2t$r (Lapid et al. 2003; Palmer et al. 2004; Appelbaum and Redlich, 2006). Çin’de 2izofrenik bozuklu#u olan hastalar üzerinde yap$lan çal$2mada bu sonuç desteklenirken (Wong et al. 2005), psikiyatrik bozuklu#u olmayan hastalar üzerinde yap$lan çal$2malarda e#itim süresi dü2ük olan hastalar$n karar vermede daha yetersiz olduklar$ ifade edilmektedir (Casarett et al. 2003; Raymont et al. 2004).

Tüm çal$2ma sonuçlar$ birlikte de#erlendirildi#inde, hastalar$n e#itim süresi ve seviyeleri ile karar verme yeterlikleri aras$ndaki ili2kiye ili2kin farkl$ sonuçlara ula2$ld$#$ görülmektedir. Hastan$n karar verme yeterli#inde e#itim seviyesinin ve ald$#$ e#itim süresinin etkili olup olmad$#$ konusunda da daha ayr$nt$l$ çal$2malara gereksinim oldu#u söylenebilir.

6.3. Hastalar2n Karar Verme Yeterli7i ile Klinik Özellikleri Aras2ndaki li3ki