Hastan$n tedaviyle ilgili verdi#i onam$n geçerli olup olmad$#$n$ belirlemede, karar verme yeterli#inin de#erlendirilmesi önemli bir rol oynamaktad$r. Çünkü karar vermede yeterli olan hastalar$n tedavileriyle ilgili ayd$nlat$lm$2 onam verebilecekleri kabul edilmektedir (Etchells et al. 1999). Bu kabul; hastan$n özerkli#ine sayg$ duyulmas$, hastaya yarar sa#lama ve hastan$n zarar görmesini engelleme aç$s$ndan önemlidir (Kitamura et al. 1998; Welie and Welie, 2001).
Hekimlerin hastan$n özerkli#ine sayg$ duymalar$ gerekti#inin fark$na varmalar$na, mahkemelerin yeterli olan hastalar$n kendileriyle ilgili kararlar$ verme hakk$na sahip olduklar$n$ kabul etmelerine, hastalar$n özerk seçimlerini koruyan hasta haklar$ hareketlerine ve yetersiz hastalar$n ad$na verilecek kararlarla ilgili yap$lan düzenlemelere ba#l$ olarak, hastan$n tedaviye onam verme yeterli#i konusuna verilen önem giderek artm$2t$r (Grisso and Appelbaum, 1998a). Bu konuya ili2kin tart$2malar da, özellikle çocuklar ile psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n yer ald$#$ incinebilir gruba ve ya2l$ ki2ilere yönelmi2tir (Palmer et al. 2002; Sturman, 2005).
Psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n tedaviye karar verme yeterli#ine ili2kin tart$2malar; bu tür bozukluklarda s$kl$kla görülen bili2sel i2lem becerilerindeki bozulmalar ile hastalar$n hastal$#$ ve tedaviye gereksinimi oldu#unu kabul etmemelerine ba#l$ olarak onam veremeyecek durumda olduklar$ ile ilgili inan$2a dayanmaktad$r (O#uz, 1995; Van Staden and Krüger, 2003). Buna ba#l$ olarak psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n tedaviyi ret kararlar$ dikkate al$nmamakta hatta hastalar gönülsüz olarak vekil onam$yla hastaneye yat$r$lmakta ve bu durum hastalar$n yasal ve etik haklar$n$n ihlaline neden olmaktad$r (Grisso and Appelbaum, 1998; Kitamura, 2000; Raymont, 2002; Van Staden and Krüger, 2003).
Psikiyatrik bozukluklar$n hastan$n tedaviye karar vermede yetersiz olma riskini artt$rd$#$ fakat psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n tümünün yetersiz oldu#u ile ilgili genel bir varsay$ma gidilemeyece#i belirtilmektedir. Bu ba#lamda psikiyatrik bozuklu#un hastan$n tedaviye karar verme yeterli#ini nas$l ve ne 2ekilde etkiledi#i önemlidir (Grisso and Appelbaum, 1998a).
Geli2mi2 ülkelerde kabul edilen sa#l$k politikalar$, ruh sa#l$#$ yasalar$ ve meslek etik kodlar$ psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n gönülsüz olarak hastaneye yat$r$lmalar$ ve onams$z tedavi edilmeleri konusundaki etik sorunlar$n çözümünde yol gösterici olmu2tur. Pek çok ülkede yay$nlanan ruh sa#l$#$ yasalar$nda gönülsüz olarak hastaneye yatan hastalar$n hastanede yatt$klar$ süre içerisinde tedavileriyle ilgili kararlar$ verme konusunda yeterli olduklar$ belirtilmi2tir. Al$nan mahkeme kararlar$yla psikiyatrik bir bozuklu#un varl$#$n$n tek ba2$na hastan$n karar vermede yetersiz oldu#unu göstermedi#i kabul edilmi2tir (Kitamura et al. 1998; Nys et al. 2004; Ambrosini and Crocker, 2007).
Son y$llara kadar tedaviyle ilgili kararlar$ vermede yetersiz oldu#u varsay$lan psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n, karar verebilecek yeterli#e sahip oldu#unu gösteren çal$2malar bulunmakla birlikte (Howe et al. 2005; Wong et al. 2005), sonuçlar aç$s$ndan birbirleriyle çeli2en çal$2malar da bulunmaktad$r (Palmer et al. 2002; Vollmann et al. 2003).
Çal23man2n amac2: Yap$lan literatür taramas$nda, ülkemizde ‘psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n tedaviye karar verme yeterli#i’ne ili2kin çal$2maya ve karar verme yeterli#ini de#erlendirmeye yönelik kullan$lan ölçütlere rastlanmam$2t$r. Türkiye’de kapsaml$ bir ruh sa#l$#$ yasas$na ve di#er yol göstericilerine gereksinim duyulmakla birlikte Türkiye Psikiyatri Derne#i taraf$ndan haz$rlanan Ruh Sa#l$#$ Yasas$ Tasla#$ henüz kabul edilmemi2, psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n haklar$ ve meslek eti#i kurallar$ da yeterince uygulamaya aktar$lamam$2t$r. Bu nedenle sa#l$k çal$2anlar$ hasta tedaviyi reddetti#inde veya hastan$n karar verme yeterli#inin 2üpheli oldu#u durumlarda yap$lacaklarla ilgili karar vermede güçlük ya2ayabilmektedir. Bu durum psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n tedaviyi reddetmelerinin dikkate al$nmamas$na ve gönülsüzce hastaneye yat$r$lmalar$na neden olabilmektedir.
Bu çal$2mayla; farkl$ psikiyatrik bozukluk tan$s$ nedeniyle yatarak tedavi gören hastalar$n tedaviye karar verme yeterliklerini ara2t$rmay$ ve tedaviye karar verme yeterlikleri ile sosyo-demografik özellikleri, klinik özellikleri, bili2sel i2lem becerileri ve içgörüleri; hastal$k belirti 2iddeti ve psikopatolojisi aras$ndaki ili2kiyi ortaya koymay$ amaçlad$k.
Psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n farkl$ t$bbi problemleri de ortaya ç$kabilmektedir. Bu durumda gerek sa#l$k profesyonelleri gerekse hastan$n yak$nlar$ t$bbi probleme ili2kin karar vermede hastan$n yeterli olup olmad$#$ konusunda ikilem ya2ayabilmektedirler. Hastan$n karar verme yeterli#ini de#erlendirmeye yönelik geli2tirilen araçlar$n klinik uygulamalarda kullan$m$ ile ya2anan bu gibi ikilemlerin azalmas$ ve kar2$la2$lan sorunlarda psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n haklar$n$n ihlaline engel olmas$ muhtemeldir. Çal$2ma sonuçlar$n$n psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n hastaneye yatma ve hastaneden taburcu olma, farkl$ t$bbi tan$lara ili2kin karar vermede söz sahibi olup olamayacaklar$na ili2kin bir veri sa#layaca#$ da dü2ünülmektedir.
Çal$2mam$zda kulland$#$m$z MacCAT-T’n$n uygulanabilmesi için ayd$nlat$lm$2 onam elde edilmesinde aç$klanmas$ istenen hastal$k, önerilen tedavinin yararlar$ ve riskleri konusundaki bilgilerin hastalara verilmesi gerekmektedir. Ülkemizde yaln$z psikiyatrik bozuklu#u olan de#il, farkl$ t$bbi hastal$klar$ olan hastalar$n da bilgilendirilmesi konusunda eksiklikler oldu#u yap$lan ara2t$rma sonuçlar$ ile ortaya konmu2tur (Ersoy, 1994; 7ehiralt$, 1994; Ki2io#lu ve ark. 2001). Çal$2mam$zdan elde edilecek sonuçlar$n klinisyenlere psikiyatrik bozuklu#u olan hastalar$n bilgilendirilmesi ve hastadan ayd$nlat$lm$2 onam al$nmas$ konular$nda rehberlik sa#layaca#$ ümit edilmektedir. Ayn$ zamanda hastalar$n izni ile kaydedilen görü2meler t$p fakültesi ö#rencilerinin ve sa#l$k yüksekokulu ö#rencilerinin e#itimine kaynak olu2turabilecektir.
Ayr$ca çal$2mam$z, hastalar$n tedaviye karar verme yeterli#inin 2üpheli oldu#u durumlarda bunu de#erlendirmeye yönelik geli2tirilen araçlardan birisi olan MacCAT-T’$n$ Türkiye’deki klinik uygulamalara kazand$rabilecektir.