Veri Toplama Araçları

Bu araĢtırma nitel bir araĢtırma ve eylem araĢtırma deseni kullanıldığı için nitel araĢtırmada en çok kullanılan gözlem, görüĢme ve doküman inceleme kullanılmıĢtır. Verilerin toplanmasında kullanılan nitel veri toplama araçları tam olarak Ģunlardır :

 GörüĢme Formları

 KiĢisel Bilgi Formu

 Gözlem Formu

 Yazılı ve Görsel Dokümanlar

 AraĢtırmacı ve Öğrenci Günlükleri

 Ses, Video Kaydı ve Dökümü

 Fotoğraflar

Bu veri toplama araçlarının niteliklerinden kısaca bahsedilip araĢtırmada kullanılan veri toplama araçlarına değinilecektir.

3.4.1. GörüĢme Formu

Yarı-yapılandırılmıĢ görüĢme modeli kullanılacak bu araĢtırmada görüĢme formu güvenilirliği için uzman görüĢü (program geliĢtirme uzmanı, görsel sanatlar öğretmenleri, alanında uzmanlaĢmıĢ öğretim görevlileri) alınarak uygulanmıĢtır. Nitel araĢtırmada en sık kullanılan veri toplama aracı görüĢmedir. GörüĢme insanların bakıĢ açılarını, deneyimlerini, duygularını ve algılarını ortaya koymada

kullanılan, oldukça güçlü bir yöntem olup (Bogdan ve Biklen, 1992), görüĢmede kullanılan temel yöntem sözlü iletiĢimdir. Briggs (1986) görüĢmenin, sosyal bilimler alanında yapılan araĢtırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama yöntemi olduğunu savunmakta ve bu durumun, görüĢme yönteminin, bireylerin deneyimlerine, tutumlarına, görüĢlerine, Ģikâyetlerine, duygularına ve inançlarına iliĢkin bilgi edinmede oldukça etkili bir yöntem olmasından kaynaklandığını belirtmektedir (Akt: ġimĢek ve Yıldırım, 2011, s. 40- 119).

KuĢ‟a göre (2003) görüĢme tekniğinin en belirleyici özelliği görüĢülen kiĢilerin bakıĢ açılarını ortaya çıkarmak olmaktadır.

Bailey‟e göre (1982) görüĢme yönteminin esneklik, yanıt oranı, sözel olmayan davranıĢ, ortam üzerindeki kontrol, soru sırası, anlık tepki, veri kaynağının teyit edilmesi, tamlık ve derinlemesine bilgi gibi güçlü yönlerinin yanı sıra maliyet, zaman, olası yanlılık, kayıtlı veya yazılı bilgileri kullanamama, zaman ayırma güçlüğü, gizliliğin ortadan kalkması, soru standardının olmayıĢı ve bireylere ulaĢma güçlüğü gibi zayıf yönleri de vardır (Akt: ġimĢek ve Yıldırım, 2011, s. 123-125). Bu araĢtırma kapsamında 16-17 yaĢ grubu öğrencilerinin çağdaĢ sanat akımı konusunu aktif öğrenme yöntemleriyle öğreniminin öğrencilerde ne gibi değiĢikliklere sebep olduğu bizzat öğrencilerden görüĢ alınarak veri toplamaya çalıĢılacaktır.

GörüĢmeler, görüĢmenin uygulanıĢ Ģekline göre; yapılandırılmıĢ, yapılandırılmamıĢ ve yarı yapılandırılmıĢ görüĢmeler olmak üzere üçe ayrılır. Bu araĢtırmada yarı yapılandırılmıĢ görüĢme tekniği uygulanmıĢtır. Yarı yapılandırılmamıĢ görüĢmeler; yapılandırılmıĢ ve yapılandırılmamıĢ iki görüĢme arasında kalan görüĢmelerdir (ÖzerbaĢ ve diğerleri,2010,s.148-149).

Yarı yapılandırılmıĢ görüĢme, hem sabit seçenekli cevaplamayı hem de ilgili alanda derinlemesine gidebilmeyi birleĢtirir. Bu nedenle, bu tür görüĢme diğer iki yöntemin avantajlarını ve dezavantajlarını içerir. Analizlerin kolaylığı, görüĢülene kendini ifade etme imkanı, gerektiğinde derinlemesine bilgi sağlama gibi avantajları ve kontrolün kaybedilmesi, önemsiz konularda fazla zaman harcanması, görüĢme yapılanlara belli standartlarda yaklaĢılmadığından güvenirliğin azalması gibi de dezavantajları bulunur (Büyüköztürk ve diğerleri, 2013, s.152).

Yarı-yapılandırılmıĢ sorularla yapılan görüĢmeler öğrencilerin izinleri dahilinde, ses kayıt cihazı ve bazen de kamera ile kayıt altına alınmıĢ ve yazılı olarak cevaplamaları

istenilen formlar her ders sonunda öğrencilere doldurtulmuĢtur. AraĢtırma sonunda kayıtların dökümü yapılarak araĢtırmaya hizmet edebilecek veriler toparlanmıĢtır. Böylelikle ders süresince sohbet tarzı görüĢmelerle ve yazılı formlarla veriler elde edilmiĢtir.

AraĢtırmanın baĢında çalıĢma gurubuna, açık uçlu sorulardan oluĢan ve derse iliĢkin nitel veriler elde etmeye yarayan bir ön değerlendirme aracı olan AraĢtırma Öncesi GörüĢme Soruları (Ek 5) uygulanmıĢtır. AraĢtırma sonunda, 5 hafta süren etkinliğin gerçekleĢtirilmesi sonucunda AraĢtırma Sonu Öğrenci GörüĢme Soruları (Ek 11) 5. Hafta sonunda aynı Ģekilde öğrencilere tekrar uygulanmıĢtır. AraĢtırma sürecinde uygulanan diğer bir görüĢme formu ise, her etkinlik sonunda uygulanan etkinlik değerlendirme öğrenci görüĢme formlarıdır (Ek 6, 7, 8, 9, 10).

3.4.2. KiĢisel Bilgi Formu

Bu kısımda araĢtırmaya katılan öğrencileri daha iyi tanımak, onların kiĢisel bilgilerini elde etmek ve yapılması düĢünülen uygulamaların planlanması amacıyla kullanılmıĢtır.

3.4.3. Gözlem Formu

AraĢtırmada kuramsal ve kavramsal niteliğinin geçerliliğinin saptanmasında hem de veri çeĢitlemesi olması açısından, gözlem tekniği alt amaç doğrultusunda kullanılmıĢtır.

Nitel araĢtırmada kullanılan ikinci en yaygın veri toplama yöntemi ise gözlemdir. Sosyal olguların gözlenerek anlaĢılabileceği varsayımına dayanan gözlem yöntemi kendi içinde katılımcı ve katılımcı olmayan gibi gruplara ayrılır ve herhangi bir ortamda veya kurumda oluĢan davranıĢı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntem olarak tanımlanır (ġimĢek ve Yıldırım, 2011, s. 41).

“Üzerinde araĢtırma yapılan olgunun tarafsız ve yansız olarak olduğu gibi gözlenip kaydedilmesi araĢtırmanın güvenirliği açısından önemlidir. Sosyal bilim araĢtırmalarında inceleyen de incelenen de insan olacağı için tamamıyla yansız bir gözlem yapmak mümkün değildir. Önemli olan gözlemin kimin tarafından, hangi amaç için, nerede, ne zaman, nasıl bir bakıĢ açısıyla yapıldığı ve ne tür araç‐ gereçlerin kullanıldığının belirtilmesidir. Gözlem çeĢitleri katılımcı, katılımcı

olmayan gözlem ve gizil gözlem olarak üçe ayrılır.” (Sönmez ve Alacapınar, 2011, s.106)

Doğal ortamlarda yapılan, insan davranıĢlarının incelenmesini amaç edinen bir veri toplama aracıdır (Ekiz,2003; akt.ÖzerbaĢ ve diğerleri,2010,s.158).

Gözlem diğer elde edilmiĢ bilgilerin desteklenmesinde ve/veya tamamlanmasında yararlanıldığını ayrıca araĢtırmada kullanılan gözlem yöntemlerinde farklı yaklaĢımlar söz konusu olduğu ve bunlardan katılımcı gözlemin nitel bir yaklaĢım olduğu belirtilmiĢtir (Büyüköztürk ve diğerleri, 2013, s.141).

Bu araĢtırmada: olaylar ve olgular müdahale edilmeden, öğrencilerin kendi doğal Ģartları altında, uygulamalı sanat derslerindeki tutumları ve çalıĢmaları dıĢarıdan gözlemlenmiĢtir (ÖzerbaĢ ve diğerleri, 2010, s.159). AraĢtırmacının gözlem formu Ek 14 dedir.

3.4.4. Doküman Ġnceleme

Dokümanlar nitel araĢtırmada önemli bir yer tutar. Doküman incelemesi araĢtırılması hedeflenen olgu/olaylar hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (ġimĢek ve Yıldırım, 2011, s. 187). Doküman incelemesi ayrıca araĢtırmacının çalıĢtığı konuyla ilgili kiĢi veya kurumlara doğrudan ulaĢamayacağı durumlarda önemli bir bilgi toplama yöntemi olabilir (IĢık, 2008, s.48).

Video kayıt ve fotoğraf çekimi gibi görsel malzemeler de nitel araĢtırmalarda doküman incelemesi olarak kullanılabilir. Bu tür materyaller tek baĢlarına bir araĢtırmanın temel veri toplama araçları olabileceği gibi, çoğu durumda gözlem, görüĢme veya doküman incelemesi gibi veri toplama yöntemleri ile birlikte ek veri kaynakları olarak kullanılabilir. Böylesi çoklu bir yöntemle toplanan veriye dayanan nitel araĢtırmanın güvenirliği önemli ölçüde artacaktır (Yıldırım ve ġimĢek, 2011, s.189).

Bailey (1982) gözlem ve görüĢmede olduğu gibi doküman incelemesinin de güçlü ve zayıf yönlerini belirtmiĢtir. Doküman incelemesinin kolay ulaĢılamayacak özneler, tepkiselliğin olmaması, uzun süreli veya zamana yayılmıĢ analiz, örneklem büyüklüğü, bireysellik, özgünlük, göreli düĢük maliyet ve nitelik gibi güçlü yönlerinin yanı sıra olası yanlılık, seçilmiĢlik, eksiklik, ulaĢılabilirlik, örneklem

yanlılığı, sınırlı sözel davranıĢ, standart bir formatın olmaması ve kodlama güçlüğü gibi zayıf yanları da vardır (Akt: ġimĢek ve Yıldırım, 2011, s. 190-191).

3.4.5. AraĢtırmacı ve Öğrenci Günlükleri

AraĢtırmacı Günlüğü: Eylem araĢtırmalarında sıklıkla kullanılan araĢtırmacı günlüğü, araĢtırmanın tüm parçaları ile iliĢkili gözlemlerin ve görüĢlerin kaydedildiği bir defterdir. Tutulan günlükler sayesinde araĢtırmacı, gözlemlerini, duygularını, olaylara verdiği tepkileri, yaptığı yorumları, hipotezlerini ve açıklamalarını kiĢisel olarak biriktirip bunları değerlendirme olanağı bulabilir. Böylece, günlükler gerek araĢtırma sürecinin her adımını betimlemek, gerekse yazılan ifadelerden yararlanarak öncekilere benzer olaylar yaĢandığında gerekli davranıĢ biçimlerini düzenleyip yeniden kolaylıkla yapılandırabilmek amacıyla kullanılır (Elliott,1991,s.77; Johnson,2005,s.63; akt. Kısaoğlulları,2015, s.271-272). AraĢtırmacı günlüğü örneği Ek 12‟dedır.

Öğrenci Günlüğü: Eylem araĢtırmalarında kullanılacak veri toplama araçlarından bir diğeri de öğrenci günlükleridir. Öğrenci günlükleri, öğrencilerin öğrenme deneyimlerine iliĢkin düĢüncelerini samimi bir biçimde ifade ettikleri bir veri kaynağıdır (Jewell ve Tichenor, 1994, s.6). Bu günlükler sayesinde araĢtırmacı, öğrencilerin o günkü derse iliĢkin düĢüncelerini, algılarını ve sınıfta edindikleri deneyimlerin neler olduğunu öğrenmiĢ olur. Bu da araĢtırmacıya, öğrencilerin öğrenme yaĢantılarına etki eden durumları görme olanağı sunar (Mertler, 2006, s.99; akt. Kısaoğlulları, 2015, s.271-272). Öğrenci günlüğü örneği Ek 12‟dedir.