VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

2017-2018 eğitim öğretim yılında 5 haftalık sürede otantik öğrenme standartlarına dayalı öğretim ile öğrencilerin eleştirel düşünmelerinin ve sosyal bilgiler dersine yönelik tutumlarının gelişiminin izlenmesi amaçlandığı bu araştırmada veri toplama araçlarına gereksinim duyulmuştur. Bunlar; eleştirel düşünme ölçeği(analiz, değerlendirme, çıkarım, yorumlama, açıklama, öz düzenleme) ve sosyal bilgiler tutum ölçeği ve günlükler kullanılmıştır. Kullanılan nicel araştırma verilerindeki ölçek ve testler için ilgili kurumla ve kişilerle irtibata geçilerek gerekli izinler alınmıştır (Ek 18).

3.3.1. Eleştirel Düşünme Ölçeği

Araştırmada Demir (2006) tarafından geliştirilen analiz, değerlendirme, çıkarım, yorumlama, açıklama ve öz düzenleme olarak 6 kısım 56 soruluk eleştirel düşünme ölçeği kullanılmıştır. Demir (2006) tarafından ölçek Facione (1990) Delphi raporunda kabul edilen altı eleştirel düşünme becerisine göre geliştirilmiştir. İstatistiki olarak geçerlik ve güvenirlikleri sağlanmıştır. Bu ölçeklerin geçerlilik ve güvenirliği önceden yapıldığından tekrar yapılmasına gerek duyulmamıştır. Araştırmada kullanılan eleştirel düşünme ölçekleri eklerde verilmiştir (Ek 20).

Tablo 3. Delphi Projesi’ nde Ortaya Çıkan Eleştirel Düşünme Becerileri Tablosu

Beceri Alt Beceri Beceri Alt Beceri

Yorumlama (Interpretatio n) *Sınıflandırma (Categorization) *Önemini çözme (Decoding Significance) *Anlamını aydınlatma (Clarifying Meaning) Çıkarım yapma (Inference) *Kanıttan kuşkulanma (Querying Evidence) *Alternatifleri tahmin etme (Conjecturing Alternatives) * Sonuçlar çıkarma (Drawing Conclusions) Analiz (Analysis)

*Fikirleri gözden geçirme (Examining Ideas) * Argümanları ortaya çıkarma (Identifying-Detecting Arguments) * Argümanları analiz etme (Analyzing Arguments)

Açıklama (Explanat ion)

*Sonuçları ifade etme (Stating Results) *Prosedürleri doğrulama (Justifying Procedures) * Argümanları sunma (Presenting Arguments) Değerlendir me (Evaluation) *İddiaları değerlendirme (Assessing Claims) * Argümanları değerlendirme (Assessing Arguments) Öz düzenlem e (Self-Regulatio n)

*Kendini gözden geçirme (Self-examination) * Kendini düzeltme (Self-correction)

Eleştirel Düşünme Ölçekleri için geçerlik ve güvenirlik çalışmasında doğru-yanlış testleri için uzman kanısı, test– tekrar test yöntemi, çift serili korelasyon ve pearson momentler çarpımı korelasyonu; çoktan seçmeli testler için madde güçlük değerleri, nokta çift serili korelasyon, KuderRichardson 20 (KR20) formülü; likert tipi ölçek için de faktör analizi ve Cronbach Alfadan yararlanılmıştır. Bununla birlikte üç alt ölçeği doğru-yanlış testi, iki alt ölçeği çoktan seçmeli test, bir alt ölçeği de likert tipi ölçek olan ve 56 sorudan oluşan "Eleştirel Düşünme Ölçekleri” nin ilköğretim dördüncü ve beşinci sınıflara uygulanabileceği sonucuna varılmıştır (Demir, 2006).

92 3.3.2. Sosyal Bilgiler Tutum Ölçeği

Araşırma kapsamında deney ve kontrol gruplarında bulunan öğrencilerin sosyal bilgiler dersine yönelik tutumları Hamza Akengin ve Selçuk Beşir Demir tarafından geliştirilen (2010: 26-40) “Sosyal Bilgiler Tutum Ölçeği” kullanılarak belirlenmiştir. Araştırmacılar ölçeğin geçerlilik çalışmalarını 320’si altınca sınıfta, 320’si yedinci sınıfta öğrenim gören 640 öğrenci ile SPSS programı kullanılarak önce açımlayıcı faktör analizi yaparak daha sonra doğrulayıcı faktör analizi ile yaparak belirlemişlerdir. Araştırmada öncelikle madde havuzu oluşturulmuş, uzman görüşü alınmış, daha sonra ön deneme formu oluşturularak faktör analizi yapılmış ve bulgulara ulaşılarak ölçek geliştirilmiştir. Gerekli hesaplamalar yapılarak araştırma sonucuna göre ölçeğin geçerli ve güvenilir olduğu, ilköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine yönelik tutumlarını (olumlu-olumsuz) belirleyebileceğini bulgularına ulaşılmıştır (Akengin ve Demir 2010: 26-40). Bu ölçeğin geçerlilik ve güvenirliği önceden yapıldığından tekrarlanmasına gerek duyulmamıştır. Araştırmada kullanılan “Sosyal Bilgiler Tutum” ölçekleri eklerde verilmiştir (Ek 19).

Öğrencilerin sosyal bilgiler dersine yönelik tutumlarını belirlemeye yönelik olan Sosyal Bilgiler Tutum Ölçeği Likert tipi ölçek esas alınarak hazırlanmıştır. Ölçek, “Tamamen Katılıyorum”dan; “Hiç Katılmıyorum”a doğru 5’li dereceleme şeklinde yapılmıştır. Ölçek geliştirme aşamasında öncelikle ilgili alanyazın geniş bir çerçevede taranmış ve sosyal bilgiler dersine yönelik geliştirilen tutum ölçekleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Elde edilen bilgiler ışığında madde havuzu oluşturulmuştur. Yapılan incelemeler sonucunda toplam 85 maddeden(42 olumsuz, 43 olumlu) oluşan ön deneme formu oluşturulmuştur. Daha sonra alanla ilgili üç araştırma görevlisi ve üç öğretim üyesinden maddelerle ilgili görüş alınmış ve yapılan gerekli düzenlemelerle 76 maddeye (39 olumlu, 37 olumsuz) düşürülmüştür. 4 madde daha yenilenen sosyal bilgiler programına uygun bulunmadığı için uzman görüşleri sayesinde çıkarılmıştır. Kalan maddeler(72 madde) uyumluluk ve tutumun ölçülebilirliği bakımından ölçme ve değerlendirmede alanında uzman öğretim üyesi tarafından değerlendirilmiştir.Toplamda 13 madde çıkarıldıktan sonra 110 ilköğretim öğrencisi üzerinde ön deneme uygulaması gerçekleştirilmiştir. Ön deneme yapıldıktan sonra elde edilen verilerden taslak ölçeğin çalışma grubuna uygulanabilineceği sonucuna varılmıştır. 72 maddelik taslak ölçek ilköğretim okullarında öğrenim görmekte olan 320’ si kız, 320’ si erkek toplam 640 öğrenciye uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara

göre faktör analizi yapılarak sonuca göre yapı geçerliliği oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla faktör analizi uygulanarak Varimax Döndürme (Rotation) metoduyla değerlendirilmiştir. Daha sonra elde edilen verilerden yola çıkarak uygun olmayan maddeler ölçekten elenmiştir. Analizlerin değerlendirilmesi sonucunda Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı; 0.932 olarak bulunmuş ve 26 maddeden oluşan dört boyutlu tutum ölçeği elde edilmiştir(Akengin ve Demir 2010: 26-40).

Araştırma sonuçlarına göre ilköğretim öğrencileri için sosyal bilgiler tutum ölçeğinin geçerlilik ve güvenirliği sağladığı belirtilmiştir. Ayrıca bu derse yönelik tutumların (olumlu-olumsuz) hangi tür değişkenlere göre değiştiğini belirlemek amacıyla da kullanılabileceği sonucuna da varılmıştır (Akengin ve Demir 2010: 26-40).

3.3.3. Öğrenci ve Öğretmen Günlükleri

Araştırmada doküman analizi için öğrenci ve öğretmen günlüklerinden faydalanılmıştır. Nitel araştırmalarda kullanılan günlükler, araştırmanın tüm aşamaları ile ilişkili gözlemlerin ve görüşlerin kaydedildiği bir defterdir. Öğrencilerin yazdıkları günlükler yoluyla; gözlemler yapmaları, olaylara verilen tepkilerini değerlendirmeleri, kişisel yorumlarını açıklamaları, sorgulamalarda bulunmaları, değişen duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri, bulunduğu çıkarımları değerlendirmeleri sağlanmıştır. Öğrenci günlükleri, öğrencilerin etkinliklerle ilgili gözlemleri, süreç boyunca yaptıkları, etkinlikleri yaparken düşündükleri ve hissettikleri hakkında bilgi elde etmek amacıyla kullanılmıştır. Öğrenci günlüklerinden örneklere eklerde yer verilmiştir ( Ek 14).

Günlükler, öğrenme yaşantısı öncesinde, sırasında veya sonrasında yazılabildiği gibi her gün, haftada bir veya belirli aralıklarla da kullanılabilinir (Tulving, 1983). Bu araştırmada öğrenciler haftada bir tüm hafta boyunca yapılan otantik öğrenme etkinlikleri ile ilgili günlük yazmaya özen gösterdiler. Günlüklerin yazıldığı zaman diliminin belirlenmesi kadar yazılma sırasında verilecek zaman da önemsenmiştir. Öğrencilere derin bir biçimde düşünmelerine olanak sağlayacak bir süre tanınmış ve öğrencilerin bu uygun zaman diliminde özgürce düşüncelerini yazabilmeleri sağlanmıştır. Öğretmen de bu süreç boyunca gözlemlerini sürdürmüştür.

Öğretmen günlük tutarken öğrencilerin gözlemlerinden faydalanmıştır. Süreç boyunca öğrenciler genel olarak gözlemlenmiş ve ne gibi değişimlerin yaşandığını, otantik

94

öğrenme etkilerinin öğrenciler tarafından nasıl anlamlandırılmaya çalışıldığını, süreçte bunu nasıl yansıttıkları gözlemlenmeye çalışılmıştır. Öğretmen günlüğü, öğrencigünlüklerinden elde edilenbulgularıdesteklemekamacıyladakullanılmıştır. Aynı zamanda diğer veri araçlarıyla elde edilen bulguları teyit etmek amacıyla da günlükler kullanılmıştır. Araştırmada 5 haftalık süreç boyunca 21 öğrenci ve 1 öğretmenin günlüklerinden veriler elde edilmiştir. Ayrıca öğrenci ve öğretmen günlükleri yoluyla elde edilen bilgiler otantik öğrenme uygulamaları süreci boyunca neler öğrendiklerini ve süreç boyunca karşılaştıkları problemleri kaydetmelerini sağlayarak elde edilecek verilere çeşitleme yaratmak amacıyla kullanılmıştır. Öğretmen günlüklerine eklerde yer verilmiştir (Ek 14).