Üye devletlerin işçileri başka bir üye devlette çalışabilirler ve bunlara karşı çalışma ve istihdam koşulları itibariyle vatandaşlık temelinde ayrımcılık yapılmamalıdır. Bu noktada doğrudan ayrımcılık Avrupa Adalet Divanı tarafından benzer durumlara farklı kuralların uygulanması veya farklı durumlara aynı kuralların uygulanması olarak tanımlanmaktadır. İşçi bulunduğu üye devlette asgari ücret için
276 Nusret İlker ÇOLAK, Avrupa Birliği Uyum Sürecinde İdari Reformlar İngiltere ve Türkiye,
Seçkin Yayınları, Ankara, 2005, s.223- 225.
277
ÜLGER, a.g.m., http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/7 sayi5.doc, Erişim: 11.01.2007.
belirlenmiş minimum seviyenin altında olsa dahi bir başkasının yönetimi altında gerçek ve efektif bir işi yüklenmiş olan ve bunun için kendisine bir ödeme yapılan kişi olarak yorumlanmıştır. Bu tanım dolaşım özgürlüğü temel prensibinin kapsamını tayin ettiğinden, kısıtlayıcı anlamda yorumlanmamalıdır. Ancak söz konusu serbest dolaşım hakkı, kamu sektöründeki istihdam için bir istisna öngörmektedir. Üye devletlerin kamu hizmeti kavramına yaklaşımı çok farklıdır ve bu durum göçmen işçileri işçi piyasasının önemli bir bölümünün dışında bırakmaktadır278.
1. İşçilerin Vergi Mükellefi Olarak Serbest Dolaşım Hakları ve Ayrımcılığa Uğramamaları
Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiş olan temel özgürlükler arasında, birliğe üye temel ülke vatandaşlarının serbest dolaşım hakkı da yer almaktadır. Avrupa Birliği vatandaşlığı kendi konumunu dolaşım özgürlüğü sayesinde güçlendirmektedir. Serbest dolaşım kavramı, mesleki eğitimin yapılması, mesleki yeterliliklerin tanınması ve mesleklerin icrası konularında Avrupa’nın hareket noktasını oluşturmaktadır279.
Yerleşme hakkı kısaca kişilere ve şirketlere, hizmet verdikleri ülkenin mevzuatına tabi olmak koşuluyla, Topluluğun herhangi bir yerinde iş kurma hakkının verilmesi anlamına gelmektedir. Bu hak ikincil kurum adı verilen şube, bayii açma gibi işlemler için de geçerlidir. Antlaşmanın ilgili hükümleri üye ülkelerin geçiş süresi (1 Ocak 1958 ve 31 Aralık 1969 tarihleri arasındaki dönem) içinde, kişilerin yerleşme hakkı önündeki kısıtlamaları aşamalı olarak kaldıracaklarını, bu uygulamanın kişiler tarafından açılacak şube ve temsilcilikleri de kapsayacağını, yerleşme hakkı serbestisinin kişilere tek başına çalışma hakkı, iş kurma ve işletme hakkı tanıdığını öngörmektedir280.
Siyasi ve pratik önemi nedeniyle, 5. genişleme dalgasıyla AB üyesi olan 10 ülkeden gelecek isçiler için istisnaen iki yıl daha uzatılabilecek olan, beş yıllık bir genel geçiş dönemi uygulanmış ve bu süreç boyunca, üye ülkeler işgücü piyasasına
278 İktisadi Kalkınma Vakfı, “Avrupa Birliği’ nin Kişilerin Serbest Dolaşımı Müktesebatı ve Türkiye’
nin Uyumu, İstanbul", Ekim, 2002, s. 13.
279
Gülay TÜRKOĞULLARI, Ulusal Program Çerçevesinde Mevzuat Uyumu Kişilerin Serbest Dolaşımı, T.C. Sağlık Bakanlığı Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara, 2002, s. 2.
girişte Topluluk mevzuatını değil, ulusal hukuklarını uygulamaya devam etmiştir. Bu uygulama son genişleme dalgası ile AB’ye üye olan Bulgaristan ve Romanya için de geçerlidir. Öngörülen bu sistem ışığında, AB’de isçilerin serbest dolaşımına ilişkin son durum şudur:
Tablo 2: AB’de İsçilerin Serbest Dolaşımı ÜLKE MALTA – G.
KIBRIS
AB8(ÇekCumhuriyeti,Estonya,Letonya,Litvanya ,Macaristan,Polonya,Slovakya, Slovenya)
BULGARİSTAN ROMANYA ALMANYA istihdam piyasası açık. Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. İstihdam piyasasının 2011 yılında açılması bekleniyor. istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor. AVUSTURYA istihdam
piyasası açık.
Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. istihdam piyasasının 2011 yılında açılması bekleniyor.
istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor.
BELÇİKA istihdam
piyasası açık. Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. Belirli meslek gruplarına kolaylık sağlanıyor. istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor.
ÇEK CUM. istihdam piyasası açık.
DANİMARKA istihdam piyasası açık.
Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. Toplu sözleşme ile çalıştıran isçiler için kolaylık sağlanıyor.isth..piy.2009yılında açılması bekleniyor.
istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor.
ESTONYA İstihdam piyasası açık.
FİNLANDİYA isth. piy. açık. istihdam piyasası açık İstihdam piyasası açık.
FRANSA istihdam piyasası açık.
Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. Belirli sektörlerde istihdam piyasası açık.
Çalışma izni zorunluluğu var. Belirli sektörlerde istihdam piyasası açık (52 sek.)
G. KIBRIS istihdam piyasası açık.
HOLLANDA istihdam
piyasası açık.
Çalışma izni zorunluluğu var. Belirli sektörlerde istihdam piyasası açık (16 sektör).
Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. Kalifiye eleman sıkıntısı yaşanan sektörlerde kolaylık sağlanıyor.
İNGİLTERE İsth. piy. açık. istihdam piyasası açık. İsth. piy. kapalı, açılmatarihi öngörülmüyor. İRLANDA istihdam
piyasası açık.
istihdam piyasası açık. istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor. İSPANYA istihdam piyasası açık. istihdam piyasası açık. istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor. İSVEÇ isth. piy. açık. istihdam piyasası açık. istihdam piyasası açık.
İTALYA isth. piy. açık. istihdam piyasası açık. istihdam piyasası açık.
LETONYA istihdam piyasası açık.
LİTVANYA istihdam piyasası açık.
LÜKSEMBUR
G istihdam piyasası açık
Çalışma izni zorunluluğu devam ediyor. Belirli sektör ve meslek gruplarına kolaylık sağlanıyor.
istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor.
MACARİSTAN Çalışma izni zorunluluğu var. Belirli sektörlerde istihdam piyasası açık (140 sek.)
MALTA istihdam piyasası kapalı ve açılması için
herhangi bir tarih öngörülmüyor.
POLONYA istihdam piyasası açık
PORTEKİZ istihdam
piyasası açık.
istihdam piyasası açık. istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor.
SLOVAKYA istihdam piyasası açık.
SLOVENYA istihdam piyasası açık.
YUNANİSTAN istihdam piyasası açık. istihdam piyasası açık. istihdam piyasası kapalı ve açılması için herhangi bir tarih öngörülmüyor. KAYNAK: Avrupa Birliği’ nde İşçilerin Serbest Dolaşımı, http://www.ikv.org.tr/pdfs/ IscilerinSerbestDolasimiABDurum.pdf. Erişim: 24.04.2007.
İşçiler ve işverenler herhangi bir ayrımcılık sonucunu doğurmayacak sözleşmeleri yapabilmekte ve uygulayabilmektedirler. Üye devletler kendi yasa ve
uygulamalarıyla işçilerin istihdam imkanlarını kısıtlamamak veya bunların istihdamını kendi vatandaşlarına uygulamadığı koşullara tabi kılmamak zorundadır. Bununla beraber diğer bir üye ülke vatandaşı olan işçi istihdam koşulları itibariyle “ulusal işçilerden farklı muameleye tabi tutulamaz ve ulusal işçilerle aynı sosyal vergi, mesleki eğitim ve yeniden eğitim imkanlarından yararlanabilir281. Yani uluslar arası hukukta yerleşmiş sayılan vergi mükellefleri ile yerleşmiş sayılmayan vergi mükellefleri arasında farklı uygulama yapılmaması uyrukluk temelinde ayrımcılığın yasaklanması şeklinde belirginleştirilmiştir282.
Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiş olan temel özgürlükler arasında yer alan Birliğe üye ülke vatandaşlarının serbest dolaşım hakkı sayesinde Avrupa Birliği vatandaşları, kendi konumlarını, dolaşım özgürlüğü sayesinde güçlendirilmektedir. Yerleşme, iş edinme, Avrupa vatandaşlığı çerçevesinde gerçekleşme yoluna girmiştir. Serbest dolaşım kavramı, mesleki eğitimin yapılması, mesleki yeterliliklerin tanınması ve mesleklerin icrası konularında Avrupa’nın hareket noktasını oluşturmaktadır. Kişilerin yeterlilik ve becerileri ile birlikte, özgür dolaşabilmeleri hakkı, AB anlaşmasının 8. maddesi ile de güvence altına alınmıştır283. Bu anlamda AB üyesi ülke vatandaşlarının, diğer üye ülkelerde herhangi bir sınırlama ve yasaklama olmadan çalışması anlamına gelen isçilerin serbest dolaşımı, İç Pazarın gerçekleştirilmesinde önemli bir dayanak noktasını oluşturmaktadır.
2. Sermayenin Serbest Dolaşım Hakkı Çerçevesinde Vergi Mükelleflerinin Ayrımcılığa Tabi Olmama Hakkı
Avrupa Birliği siyasal bütünlemeye giden sürecin, ekonomik bütünleşmeyi sağlamadan olmayacağını da baştan öngördüğü için öncelikle ekonomik bütünleşmeyi yani Ortak Pazar’ı temin etmenin yollarını aramıştır. Tek Pazar üye devletlerin, mal hizmet ve üretim faktörlerini serbestçe mübadele edebildikleri tek bir ekonomik bölge anlamına gelmektedir. Bu tek ekonomik bölgenin temin edilebilmesi için Avrupa Toplulukları 1960 yılından itibaren bir çabanın içine girmiştir. AB içinde sermayenin serbest dolaşımının üç temel amacı vardır,
281 İKV, a.g.e., s. 16. 282 GÖKBEL, a.g.t., s. 164. 283 TÜRKOĞULLARI, a.g.e., s. 5.
- Topluluk içinde sermaye hareketlerinin öncelikle bir üye devletten diğerine serbestçe hareket etmesi ve devamında üye devletler ile üçüncü ülkeler arasından aynın hedefin gerçekleştirilmesi,
- Sermayenin serbest dolaşımının temin edilmesi ile Ortak Pazarı oluşturmasında etkili olan diğer üç serbestiye altyapı oluşturmak ve teşvik etmek,
- Sermayenin daha rasyonel ve etkili olarak yatırıma dönüştürülmesi sayesinde Birlik içinde ekonomik gelişmenin canlandırılması284.
Avrupa Birliği Antlaşması’nın 58. maddesi hem uyrukluğa hem de diğer türlü ayrımcılık ölçütlerini dikkate almadan uygulanan sınırlandırmaların haklılaştırılması için üye devletlere bazı temeller sağlamaktadır. Buna göre üye devletler; ikametgahının olduğu yer ya da sermayenin yatırıldığı yer dikkate alınarak aynı durumda olamayan vergi mükellefleri arasında ayrım yapan ulusal vergi kanunları hükümlerini uygulayabilmektedirler. Vergi mükelleflerinin ikametgahlarının olduğu ya da yatırım yaptıkları yere bağlı olarak faklı işlem görmeleri rekabetin bozulması kapsamı içerisinde düşünüldüğünden Birlik Antlaşması içerisinde yer verilen madde 58 (1) (a) sonucu mükellefin ikametgahı ya da sermayesinin yatırdığı yer temelinde farklı işleme tabi tutularak ayrımcılık yapılması önlenmektedir285.
D. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi İle Vergi Mükelleflerine Sağlanan