Kamu harcamalarının bir alternatifi olarak ta görünen vergi harcamalarını, kamu harcamalarından ayıran önemli farklılıklar vardır. Bunlar;
• Kamu harcamaları devletin daha önce topladığı kamu gelirlerinin dağıtılması
ile gerçekleşirken; vergi harcamaları henüz toplanmayan bir gelirin toplanmasından vazgeçilmesi biçiminde gerçekleşmektedir (Pedük, 2006a:90).
• Dolaylı transfer harcamalarından sayılan vergi harcamaları ile kamu
kaynaklarının sadece vergi mükelleflerine aktarılması sağlanır. Oysa kamu harcamaları ile devlet mükellef olsun olmasın tüm kişilere kaynak aktarımı sağlamaktadır.
• Vergi harcamaları ihtiyari harcamalardır. Mükellef davranışları konusunda
herhangi bir zorlama söz konusu değildir. Eğer mükellef hükümetin teşvik ettiği yönde davranmayı seçerse vergi yükümlülükleri azalmaktadır. Çünkü vergi harcamaları sosyal ve ekonomik düzenlemelerin aksine talimatlara değil teşvikler üzerine kuruludur (Pedük, 2006a:91). Kamu harcamalarında ise; kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi, ülkedeki ekonomik, sosyal ve siyasi dengenin sağlanabilmesi, ekonomik gelişme ve kalkınmanın yapılabilmesi vb. nedenler için kamu harcamalarının yapılması zorunludur.
• Vergi harcaması yoluyla hükümetler, topladıkları vergileri harcayarak değil
mükelleflerde o vergilerin kalmasını sağlayarak gerçekleştirirler. Bu şekilde vergi harcaması mükellefin vergi sonrası kullanılabilen gelirini artırarak ek bir satın alma gücü sağlar (Pedük, 2006a:91). Kamu harcamasında ise, mükellef olsun olmasın herkese bir kaynak aktarımı söz konusu olduğundan, vergi harcamasının mükellef üzerinde yarattığı bu olumlu psikolojik etkinin yaratılması oldukça güçtür.
• Kamu harcamalarının yararlananlara ödenmesi zaman alır. Oysa vergi
harcamalarında harcama karşılığının elde edilmesi daha hızlıdır. Vergi harcamalarından faydalananlar, vergi kanunlarındaki şartlarını yerine getirmeleriyle aynı zamanda kamu harcamasının karşılığını elde etmiş olurlar (Pedük, 2006a:92).
• Kamu harcamaları bütçe içerisinde yer alırken, vergi harcamaları doğrudan
bütçeden yapılmak yerine, vergilerden çeşitli şekillerde vazgeçilerek yapıldığından bütçe harcamalarında görünmemekte ve bütçe dışı harcamalar14
14
Bütçe Dışı Harcamalar; Bütçe hesaplarında muhasebeleştirilmeyen kamu finansman kaynaklarıdır
(Pedük, 2006a:76).
• Vergi harcamalarında karar almada merkeziyetçilik daha azdır. Herkes kendi
karar verir. Bu da istenilen yönde ve çabuklukta karar almayı kolaylaştırır (Giray, 2002:35). Kamu harcamalarında ise, karar alma mekanizması merkeziyetçidir.
• Vergi harcamalarından yararlanabilmek için mükelleflerin gerekli şartları
taşımaları gerekmektedir. Kamu harcamalarında ise, böyle bir koşul yoktur, ekonomik faaliyetlerin başında bir kerede verilirler ve ekonomik faaliyetler başarıya ulaşmasalar da geri istenmezler.
• Vergi harcamaları, kamu harcamalarına göre daha az politik tepki çeker.
Kullanım açısından da vergi harcamalarının tahminin zor olması ve yararlananların belirlenmesinin zorluğu politikacılara uygulamada esneklik sağlar. Oysa kamu harcamaları yapılırken hangi kurumun ne kadar harcama yaptığı daha çok göze batmaktadır.
• Vergi harcamaları özel sektörü teşvik edici özelliğe sahiptir. Örneğin;
Yatırım İndirimi, Eğitim ve Öğretim Kazançları İstisnası gibi. Bu özellik kamunun yönetim maliyetlerini de düşürücü etki yapar. Oysa kamu harcamaları ile özel sektörü teşvik etmek daha zordur.
• Vergi harcamaları ile kamu harcamalarının devlete olan maliyetleri farklıdır.
Kamu harcamalarına göre, vergi harcamalarının yönetim maliyetleri vardır. Çünkü vergi harcamaları ile ilgili kesimlerin devamlı sıkı bir ilişki içerisinde olmaları gerekmektedir. Vergi idaresine bu durum bir maliyet getirir. Bu yüzden vergi harcamaları mükelleflerin vergi uyum maliyetlerini yükseltir (Pedük, 2006a:97).
• Kamu harcamaları vergi harcamalarına kıyasla daha yoğun biçimde lobicilik faaliyetiyle karşı karşıyadır.
• Vergi harcamaları elde edenler açısından vergiye tabi değildir. Kamu
• Vergi harcamalarında, kamu harcamalarının aksine, bir vergi harcamasından
yararlanabilmek için bir mükellef diğer bir mükellef ile rekabet etmek zorunda değildir.
• Vergi harcamalarının ve kamu harcamalarının bunlardan yararlananlar
üzerinde yarattığı ekonomik ve psikolojik etki birbirinden farklıdır.
• Vergi harcamaları ile kamu harcamalarının izlenebilirliği de birbirinden
farklıdır.
• Vergi harcamaları, hükümetin tarafsızlığını göstermede ve özel girişime
güven verme açısından daha uygun bir araç olarak görülür. Oysa kamu harcamaları, özel, sosyal ve ekonomik yaşama doğrudan bir müdahalenin kanıtıdırlar (Giray, 2002:36).
• Kamu harcamaları, kamu sektörü (yıllık bütçe hazırlama süreci boyunca),
parlamento, parlamento komisyonları, basın ve kamuoyu gibi çeşitli birimler tarafından önemli ölçüde incelemeye tabi tutulurlar. Oysa vergi harcamaları nispi olarak daha gizlidirler yani saydamlıktan yoksundurlar ve kamu harcamalarına göre daha az inceleme ve dikkat konusu oluştururlar (Giray, 2002:36).
• Vergi harcamaları ile kamu harcamaları arasında yasama tekniği açısından
farklılıklar bulunmaktadır. Vergi harcamaları, vergi kanunlarının hazırlanmasından sorumlu olan birimler tarafından hazırlanır, parlamento tarafından yasallaştırılırlar. Oysa kamu harcamaları, belirli bir sektör üzerinde dar yetkiye sahip uzmanlaşmış komisyon veya birimler tarafından belirlenirler (Giray, 2002:34).
• Vergi harcamalarının kamu harcama programlarına göre daha basit ve etkili
• Bir kamu harcamasının bütçe harcaması şeklinde yapılması yerine, vergiden
çeşitli şekillerde vazgeçilerek yapılması halinde harcamadan yararlanan kişi, kurum ve kuruluşlar devletten doğrudan yardım almak yerine, ödeyeceği vergiyi ödemeyerek aynı faydayı sağlamaktadır (Gelirler Genel Müdürlüğü, 2001:1).
• Bazı vergi harcamaları, kamu harcamalarında olduğu gibi devlet için sürekli
gelir kaybı yaratırken, bazıları gelirin geleceğe ertelenmesine neden olurlar. Bunlar bir bakıma yükümlüye verilen faizsiz borç niteliğindedirler (Özkara, 2004b:1).
• Vergi harcaması verginin yapısal bir elemanı olmadığından, kaldırıldığında vergiyi uygulamak hala mümkün olur (Balkaya Akça, 2000:10).