VER ML L K ÖLÇÜLMES N N GENEL AMAÇLARI

Terksoy (1976) çalı masında günümüzdeki geli mi ülkelerin fiyat kararlılı ı (istikrarı) içinde büyüme potansiyellerinin saptanması ve geri kalmı ülkelerde yapısal de i meleri de içeren kalkınma ve geli me sorunlarının önem kazanmasının yanı sıra verimlilik ile bir yandan refah, ya am düzeyi ve gelir bölü ümü gibi genel sorunlar öte yandan ücretler, nisbi fiyatlar ve maliyetler gibi temel ekonomik de i kenler arasında somut, belirgin ili kiler kurulmu olması

verimlilik kavramının önem kazanmasına ve buna ili kin tartı maların yo unla masına yol açtı ını belirtmi tir. Ancak, iktisatçıların ilgisini çeken sorunların çe itlilik kazanması ve bunların açıklanıp çözümlenmesinde verimlili in önemli role sahip olması sonucu günümüzde verimlilik çe itli tanımlamalarla birden çok anlamda ve çok sayıda amaç için kullanılabilecek bir araç haline gelmi tir. Dolayısı ile çok genel sayılabilecek tanımlamalar dı ında verimlilik ne kavramsal açıdan ve ne de ölçüm açısından tek bir anlam ve çözüme sahip de ildir. Verimlilik kavramının böylesi çe itlilik göstermesinin temelinde verimlili in çok sayıda de i kenle ilgili olması ve bir çok önemli güncel soruna ı ık tutabilmesi yatmaktadır. Verimlili in çe itli anlam ve kapsamda kullanılabilmesi çok sayıda sorunu aydınlatabilmesi açısından olumlu kar ılanabilirse de bu durum ço u kez kavram karı ıklı ına ve uzla maz tartı malara yol açması nedeniyle yeni sorunlar da do urmaktadır. Bu tür sorunlardan kaçınmanın ön artı verimlilik ölçümü ve kullanımındaki amacın açıklıkla belirlenmesidir. Zira, verimlilik oranının çözüm bulabilece i soruna göre kullanılması gereken kavram, tanım ve ölçüt de i mektedir.

Bu açıdan bakıldı ında verimlilikle ilgili veya verimlili in çözümünde temel olabilece i tartı malarda amaçlar ve sorunun verimlilikle ilgi noktaları dikkatle ve açıklıkla belirlenirse tek bir verimlilik tanımı ve ölçütü üzerinde anla mak ve sorunu çözüme ula tırmak kolay olacaktır. Dolayısı ile verimlili in hangi sorunlarla ilgili oldu u, hangi sorunların çözümünde kullanılabilece inin bilinmesi gerekir. Ancak bu tür sorunlar oldukça çoktur. Örne in, genel olarak verimlilik oranlarının insan eme inin de i ik ko ullar altındaki üretkenli ini ölçtü ü kabul edilmektedir. Dolayısı ile verimlilik bir yandan insan eme inin üretkenli inin arttırılması gibi temel bir ekonomik sorunla ilgili iken öte yandan insan eme inin de erlendirilip ödüllendirilmesinde önemli bir gösterge olmaktadır. Di er bir anlamda verimlilik üretim sürecinde kaynakların ne derece etkin kullanıldı ını belirlemektedir. Bilindi i gibi üretim sürecinde i gücü yanı sıra ba ka temel girdiler de kullanılmaktadır. Bu girdilerin tek tek ve topluca üretim seviyesi ile ilgisi vardır. Her birinin tek ba ına veya di er girdilerle birlikte artırılıp azaltılması üretim seviyesi üzerinde etkili olmaktadır. Dolayısı ile eme in yanı sıra di er girdilerin üretimle ili kilerini belirleyen kendi verimlilik oranlarının

bilinmesi ve bunların de i ik ko ullar altında davranı larının izlenmesi, gerekti inde bir veya birkaçının nitelik ve niceli ini de i tirip, di erleri yerine kullanarak en iyi girdi kombinasyonu ile en yüksek üretim düzeyine ula ılmasına olanak sa lar. Girdi bile imini de i tirerek her birini en yüksek verimlilik düzeyinde kullanma olana ı varken girdileri dü ük verimlilikte kullanmak ekonomik anlamda israfa yol açacaktır. Bu soruna paralel di er bir sorun üretim sürecinde ham ve yarımamul gibi ara girdilerin yanı sıra emek ve sermaye gibi temel, birincil girdilerin kullanımı, istihdamı sorunudur. Bu açıdan bakıldı ında verimlilik oranları üretim sürecinde kaynak kullanımını, özellikle emek gereksinimini belirleyen temel bir gösterge olarak üretim ve girdi kullanımı kararları üzerinde etkin olmaktadır. Üretim ve kullanımı kararları üretim birimlerinde (firmalar) maliyet hesapları çerçevesinde girdi verimliliklerine göre alınmaktadır. Ancak bunların toplamı ulusal ekonomide sermayenim a ırı veya atıl kullanımı, i gücünün tam veya eksik istihdamı, i sizlik gibi çok önemli sorunları belirlemektedir. Ba ka bir açıdan bakıldı ında verimlili in ücretler ve di er nisbi fiyatların belirlenmesinde önemli bir etken oldu u görülmektedir.

Genel olarak fiyatların ham ve yarı-mamul gibi ara girdilerin maliyeti üzerine i gücü ve sermaye gibi birincil girdilerin maliyetlerinin eklenmesi ile olu tu u kabul edilmektedir. Öte yandan, özellikle birincil girdilerin ödüllendirilmesinin bunların üretime katkıları yani verimlilikleri çerçevesinde olu tu u da kabul gören bir varsayımdır. Dolayısı ile girdilerin verimlili i ile fiyatları arasında önemli bir ili ki vardır. Bu da bir yandan maliyet ve dolayısıyla fiyat hareketleri ile verimlilik arasında çok sıkı bir ba lantıya i aret ederken öte yandan temel girdilerin ödüllendirilmeleri, yani üretimden pay almalarını, dolayısıyla ulusal ekonomide bölü üm sorununun çözümünü aydınlatmaktadır. Temel girdilerin mülkiyet ili kileri çerçevesinde ço u kez kar ı kar ıya geldikleri dü ünülürse i çi-i veren tartı malarında verimlili in son derece önemli bir kavran olması da kolaylıkla anla ılabilir. Nihayet, i letme yönetimi açısından verimlilik oranları bir denetim aracı olarak kullanılmakta ve bir yandan üretim sürecinin kontrol edilip geli tirilmesi amacı ile kullanılırken öte yandan i letmeler arası kar ıla tırmalarda önemli bir gösterge olmaktadır. Yukarıda da de indi imiz gibi i letmeler açısından girdi verimlili i ile maliyetler arasında önemli bir ili ki vardır.

letme açısından üretime sokulan girdi miktarı ne kadar az ve sonuçta elde edilen ürün (çıktı) ne kadar çok olursa verimlilik o kadar yüksek olacaktır.

Verimlilik yükseldikçe parça ba ına maliyetler dü ecektir. Demek ki i letme yönetimi açısından maliyetlerin dü ük olabilmesi için verimlili in yüksek olması gerekir. Maliyetler bir yandan kârlılı ı belirlerken bir yandan da rekabet gücünü belirlemektedirler. Fiyatların, üretim birimleri olan firmalarca veri alındı ı rekabetçi piyasalarda maliyet-verimlilik ili kisi di er firmalarla rekabet gücünü belirlemesi açısından önemlidir. Bu açıdan bakıldı ında firmalar arası verimlilik mukayeseleri önem kazanmaktadır.

Tüm bu söylenenlerden anla ıldı ı gibi verimlilik oranları makro düzeyde ulusal ekonominin i leyi i mikro düzeyde ise ekonomiyi olu turan birimlerin i leyi i ve karar almaları açısından önemli sorunlarla ilgilidir ve bu sorunlara ı ık tutmaktadır. Sorunlar farklı oldu u ölçüde kullanılması ye tutulan verimlilik kavramı ve buna ba lı olarak da ölçüt de i mektedir. Ço u kez i letme yönetimi açısından çok önemli olan bir verimlilik tanımı makro sorunların veya daha de i ik mikro sorunların çözümüne bir katkı getirmemektedir. Bu nedenle soruna ve amaca ba lı olarak de i ik verimlilik anlayı ı geçerli olmaktadır.

(Terksoy 1976)