VERĠLERĠN TOPLANMASI

3.3. VERĠLERĠN TOPLANMASI

ÇalıĢmada belirlenen araĢtırma sorularını dikkate alarak araĢtırmacı, problemi daha ayrıntılı tanımlamak ve problemin çözümüne yönelik öneriler elde etmek amacıyla ilgili alanda veri toplamıĢtır. Yukarıda belirtildiği üzere çalıĢmada nitel araĢtırma modeli kullanıldığı için çalıĢmanın doğasına uygun; verilerin geçerliliğini güçlendirebilmek ve sonuçların anlamlılığını zenginleĢtirebilmek amacıyla veri çeĢitlemesi (Yıldırım ve ġimĢek, 2011: 267) yapılmıĢtır. AraĢtırmacı öğretmen, birincil veri kaynağı olarak gözlem, açık uçlu soru formu ve doküman; ikincil veri kaynağı olarak görüĢmeleri kullanmıĢtır. Veri toplama araçları aĢağıda açıklanmıĢtır.

3.3.1. Katılımlı Gözlem

Gözlem, araĢtırmacının uygun bulduğu ortamda veri toplama aracı olarak kullanılabilmesi; herhangi bir ortamda oluĢan davranıĢı ayrıntılı olarak tanımlaması ve ortamda gerçekleĢen olayların nasıl gerçekleĢtiğine açıklık getirmesi bakımından büyük önem taĢımaktadır. Basit anlamda gözlemin üç öğeden oluĢtuğunu ifade eden Çepni (2010) bu öğeleri;

i. Ġnsanların ne yaptığını izlemek ii. Ġnsanların ne söylediğini dinlemek

48

Katılımlı gözlem, araĢtırmacının araĢtırma ortamına girerek birinci elden veri toplaması ve veri kaynaklarına katkı sağlamasıyla gerçekleĢir. Bu süreçte ortamdaki gerçek yaĢamı anlamaya çalıĢan araĢtırmacı aynı zamanda ortamda yer alarak gösterilen davranıĢları kayıt altına alır. Veri toplama süresince çalıĢma grubunun konuĢmalarını dinleyip davranıĢlarını gözlemler. Gerektiğinde araĢtırmacı örneklemle iletiĢim kurarak konuyla ilgili sorular sorup, gözlemlemiĢ olduğu davranıĢların anlamlarını ve gerekçelerini anlamaya çalıĢır (Çepni, 2010).

AraĢtırmada öğrencilerin eylem planı çerçevesinde yaptığı çalıĢmalar kayıt altına alınmıĢ, sonradan da inceleme fırsatı sağlanmıĢtır. Öğrencilerin okulda gerçekleĢtirdikleri çalıĢmalarda 18, eylem planının sonunda gerçekleĢtirdikleri bilim Ģenliğindeki çalıĢmalarda 2 saat olmak üzere toplam 20 saatlik kamera kaydı yapılmıĢtır. Söz konusu kayıtlar araĢtırma boyunca izlenerek yazılı ortama aktarılmıĢ ve değerlendirilmiĢtir. Aynı zamanda öğrencilerin araĢtırma boyunca iĢbirlikli olarak yürüttükleri çalıĢmaların takip edilmesi için yapılandırılmıĢ bir gözlem formu (Ek 1) veri toplama aracı olarak kullanılmıĢtır. Gözlem formu Öztuna Kaplan, Diker CoĢkun (2012) tarafından ortaya koyulan proje değerlendirme kriterleri temele alınarak oluĢturulmuĢ, geliĢtirilen form üç uzman görüĢü alınarak kapsam ve görünüĢ geçerliği açısından değerlendirilerek son hali verilmiĢtir.

3.3.2. Açık Uçlu Soru Formu

Öğrencilerin FTTÇ iliĢkilendirme durumlarını anlamaya yönelik 6. ve 7. sınıfların sosyo-bilimsel içerikli kazanımlarına uygun olarak ayrı ayrı açık uçlu soru formları (Ek 2 ve Ek 3) uygulanmıĢtır. Sorular 6. sınıflar için „Canlılarda Üreme, Büyüme ve GeliĢme‟, 7. sınıflar için „Vücudumuzdaki Sistemler‟ ünitelerindeki kazanımlar ve açıklamalar göz önünde bulundurularak hazırlanmıĢtır. AraĢtırmacı tarafından hazırlanmıĢ olan sorular alanında uzman kiĢilerce değerlendirilmiĢ ve uygunluğu konusunda karar verilmiĢtir. 6. sınıflarda sekiz, 7. sınıflarda yedi açık uçlu soru yer almaktadır. Soruların hangi kazanımlarla iliĢkilendirildiği ve hangi temalar altında ele alındığına dair açıklamaları içeren tablo Ek 4‟te verilmiĢtir.

49

3.3.3. Doküman Ġncelemesi

Doküman incelemesi, araĢtırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Yıldırım ve ġimĢek (2011: 188) dokümanları nitel araĢtırmalarda etkili bir Ģekilde kullanılması gereken önemli bilgi kaynakları olarak ifade etmiĢ ve dokümanların araĢtırmacıya ihtiyacı olan veriyi, gözlem ve görüĢme yapmaya gerek kalmadan sağlaması yönüyle önemini vurgulamıĢtır. Nitel araĢtırmanın geçerliliğini önemli ölçüde arttırması bakımından da dokümanların, gözlem ve görüĢme gibi diğer veri toplama yöntemleriyle birlikte kullanıldığında “verinin çeĢitlendirilmesi” (data triangulation) amacına hizmet ettiği görülmektedir.

Sosyal araĢtırmacıların doküman olarak kullanılabilecek belgelerle ilgili çeĢitli görüĢleri bulunmaktadır. Punch (2005) günlükler, mektuplar, denemeler, kiĢisel notlar, biyografiler ve otobiyografiler, notlar ve raporları bu belgeler arasında gösterirken Böke (2009) bunlara ek olarak görüntü ve ses kayıtlarının, fotoğraf ve çizimlerin de doküman incelemesinde kullanılabilecek belgeler arasında olduğunu belirtmiĢtir. May (1996) ve Robson (2001) ise öğrencilerden toplanan mektup, kompozisyon, harita, resim, fotoğraf ve günlükleri doküman incelemesinde kullanılabilecek belgeler olarak ifade etmiĢtir.

Bu çalıĢmada araĢtırmacının çalıĢma boyunca tuttuğu alan notları/araĢtırmacı günlüğü, öğrencilerin araĢtırma kapsamında ortaya koydukları ürünler (karton faaliyetleri, el ilanları, afiĢler, PowerPoint sunuları, drama metinleri), öğrencilerin sürecin sonunda öğretmenlerine yazdıkları mektuplar doküman olarak ele alınmıĢtır.

3.3.4. GörüĢme

GörüĢme, sözlü iletiĢim yoluyla veri toplama tekniğidir (Karasar, 2002: 165). Steward ve Cash (1985) ise görüĢmeyi, önceden belirlenmiĢ ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karĢılıklı etkileĢimi gerektiren bir iletiĢim süreci olarak tanımlamaktadır. Briggs (1986) görüĢmenin, sosyal bilimler alanında yapılan araĢtırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama yöntemi olduğunu ileri sürmektedir. Bu durumun, görüĢme yönteminin; bireyin deneyimlerine,

50

tutumlarına, görüĢlerine, Ģikâyetlerine, duygularına ve inançlarına iliĢkin bilgi elde etmede oldukça etkili bir yöntem olmasından kaynaklandığını da eklemektedir. AraĢtırmacının katılımcı gözlemci olduğu bu çalıĢmada, öğrencilerle sohbet tarzı görüĢmeler, ebeveynler ve köy muhtarı ile standartlaĢtırılmıĢ açık uçlu görüĢme (Ek 5 ve Ek 6) yapılmıĢtır. Öğrencilerle yapılan görüĢmeler sırasında araĢtırmacı, Patton‟un (1987: 110) belirttiği gibi görüĢmeci, “akıntıyla birlikte hareket etmelidir” ilkesini benimsemiĢtir. Ebeveynlerle yapılan görüĢmelerde ise Patton‟un (1987: 112) “dikkatlice yazılmıĢ ve belirli bir sıraya konmuĢ bir dizi sorudan oluĢur ve her görüĢülen bireye bu sorular aynı tarzda ve sırada sorulur” yaklaĢımı dikkate alınmıĢtır. Böylece araĢtırma konusu, süreci ve uygulamalarıyla ilgili öğrencilerin, ebeveynlerin ve köy halkının görüĢleri ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır.