Fen okuryazarı bireylerin özellikleri

Birçok araĢtırmacı fen okuryazarı bireyin özellikleri ile ilgili görüĢ bildirmiĢlerdir. Evans (1970) fen okuryazarı bireyin tarafsız, mantıklı düĢüncelere değer veren ve güven sahibi, efsaneleri ve batıl inançları reddeden, verilerle desteklenen sonuçları kabul eden, eleĢtirel ve Ģüpheci, delilleri ölçme alıĢkanlığı gösteren, yöntemlerin uygun olması halinde fende problem çözme yöntemlerini kullanan kiĢi olduğunu ifade etmiĢtir (akt. Yu-Mei Lee, 2003).

NSTA (The National Science Teachers Association, 1971)‟ya göre ise fen okuryazarı bir birey, fen kavramlarını ve yöntem becerilerini kullanır ve çevresiyle ve diğer insanlarla etkileĢim içerisine girerek her gün önemli kararlar verir. Bilimsel araĢtırma yöntemlerine ve kavramsal teorilere bağlı olarak bilimsel bilginin ortaya çıkıĢını anlar. Bilimsel kanıtlarla kiĢisel fikirleri birbirinden ayırır. Olaylar ve teoriler arasındaki iliĢkiyi tanımlar. Ġnsanlık geliĢiminde fen ve teknolojinin kullanılma limitini anlar. Toplumsal ve ekonomik geliĢmeleri içeren Fen-Teknoloji-Toplum

19

arasındaki etkileĢimi anlar. GeçmiĢten günümüze kadar gelen fenin geliĢimini tanır ve bilimsel bilginin yeni kanıtlar bulundukça değiĢebileceğini bilir. Fen okuryazarı birey, diğerleri tarafından ortaya çıkan bilimsel çalıĢmaları takdir etmek için yeterli bilgiye ve deneyime sahiptir. Fen eğitiminin bir sonucu olarak zengin ve heyecanlı bir dünya görüĢüne sahiptir. Bu özelliklerin yanı sıra birey, feni kullanarak ve onun mükemmel açıklamalarına ve bilimsel araĢtırmadaki heyecanına bakarak fenin değerini kabul edip hayatı boyunca bilimsel bilgisini geliĢtirmeye ve araĢtırmaya devam eder.

BirleĢik Fen Eğitim Merkezi (Centre of Unified Science Education) fen okuryazarı olan bireyi, bilimsel bilginin yapısını anlayan; uygun bilimsel kavramları, ilkeleri, yasa ve kuramları çevresiyle iletiĢim içerisindeyken kullanan; problem çözmede, karar vermede ve evren hakkında anlayıĢını geliĢtirmede bilimsel süreçleri kullanan; evrenin farklı yönleriyle iletiĢim içinde olduğunda bilimin temel değerleri ile uyuĢan değerler kullanan; bilim ve teknolojinin ortak giriĢimini takdir eden, bunların birbirleriyle karĢılıklı iliĢkilerini ve toplumun diğer yönleriyle iliĢkilerini anlayan; bilim eğitimi sonucunda daha zengin, daha doygun ve daha ilginç bir dünya görüĢü olan; bu eğitimini ömür boyu devam ettiren ve bilim ve teknoloji ile ilgili farklı iĢlevsel becerileri geliĢtirmiĢ kiĢi olarak tanımlamıĢtır (CUSE, 1974: 1).

Rubba ve Anderson (1978: 450), fen okuryazarı bireylerin bilimsel bilginin doğası ve özellikleri hakkında bilgili olan, çevreleriyle etkileĢim halindeyken, bilimin kavramlarını, esaslarını, teori ve yasalarını etkili bir Ģekilde kullanan, problem çözerken, kararlar alırken ve evrenle ilgili anlayıĢlarını geliĢtirirken bilimsel süreçleri kullandıklarını belirtmiĢlerdir. Fen okuryazarı bireylerin evrende olup bitenlerle ilgili değiĢik konularda, bilimselliğe uygun değerleri uygun Ģekilde düĢündüklerini, bilim ve teknolojinin birbirlerinden ayrılmaz giriĢimler olduğunu bildiklerini ve bu ikisinin birbirleriyle ve toplumla olan iliĢkilerini anladıklarını vurgulamıĢlardır. Bu bireylerin almıĢ oldukları fen eğitimi sayesinde, evren hakkında daha zengin, daha tatmin edici ve daha heyecan verici bir bakıĢ acısı geliĢtiren ve bu eğitimi hayatları boyunca artırmayı amaçlayan, bilim ve teknoloji ile iliĢkili olan birçok beceri geliĢtiren kiĢiler olduklarını ifade etmiĢlerdir.

Yager (1993, 147-149) fen okuryazarı olan bireylerin fen ve teknoloji kavramlarını, günlük yaĢamlarındaki sorunların çözümünde ve karar verme sürecinde

20

kullanabildiklerini, bireysel ve toplumsal eylemlerde sorumluluk alabildiklerini, düĢüncelerini ve yaptıklarını bazı kanıtlara dayandırarak mantıklı olarak savunabildiklerini belirtmiĢtir. Bununla birlikte fen ve teknoloji üzerine çalıĢma isteği duyduklarını, doğal dünyayı merak edip; evreni keĢfetmeye yönelik çalıĢmalarında Ģüpheci davrandıkları ve mantıklı sonuçlar çıkardıklarını ifade etmiĢtir. Fen okuryazarı bireylerin fenle ile ilgili yapılmıĢ çalıĢmalara değer vermeleri, fen ve teknoloji ile ilgili kaynakları araĢtırmaları ve okuduklarını değerlendirebilmeleri belirgin özellikleri olmakla birlikte; fen ve teknolojiyi kullanarak ulaĢılan kanıtlar ile kiĢisel görüĢlerin farkında olmaları, fen ve teknolojideki geliĢmelere bağlı olarak yeni kanıtlar toplandıkça bilgilerin değiĢebilirliğini kabul etmelerinin söz konusu olduğunu ifade etmiĢtir. Fen ve teknolojinin insan ürünü olduğunun bilincinde olmaları, fen ve teknolojideki yararların ve zararların dengesini kurabilmeleri ve fen-teknoloji ve toplum arasındaki iliĢkiyi analiz edebilmelerinin mümkün olduğunu belirtmiĢtir. Ayrıca fen okuryazarı bireylerin fen ve teknolojiyi baĢka olgularla iliĢkilendirebildiklerini, fen ve teknolojinin insan yaĢamının niteliğini artırabilme gücü ile sınırlılıklarının farkında olduklarını, doğal olguların doğruluklarını sınayarak açıklayabildiklerini ve fen ve teknolojinin ekonomik, politik ve etik boyutlarını bireysel ve evrensel konular ile iliĢkilendirebildiklerini belirtmiĢtir.

Hughes (1997) fen okuryazarı bireyin davranıĢlarının tekrarlandığı beĢ baskın özellik olduğunu belirtmiĢtir. Bu özelliklerin bilimsel bilginin ve bilimsel yöntemin doğasını kavrama, bilimsel araĢtırma yöntemiyle özdeĢleĢtirilebilen beceri alanlarına sahip olma, temel fen kavram ve teorilerini içeren bilgilere aĢina olma, fen-teknoloji-toplum arasındaki iliĢkileri anlama ve önceki dört davranıĢı kiĢisel, kentsel ve iĢ hayatında uygulayabilme becerisi olarak ifade etmiĢtir. Westby ve Velasquez (2000)‟e göre ise fen okuryazarı bir birey feni bilmeli, yapmalı, konuĢmalı ve bilimsel düĢünebilmelidir. Bu bağlamda bireyin fen okuryazarı olabilmesinin gerekliliği olarak bilimsel süreç becerileri, tutum ve değerler ve fen-teknoloji-toplum-çevre iliĢkilendirmelerini geliĢtirebilmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak fen okuryazarı bireyin bilimsel bilgiyi; bilimsel yöntemlerle bilimin doğasını kavrama, fen-teknoloji-toplum arasındaki iliĢkileri anlama, bilimsel çalıĢmalara değer verme, fen ve teknoloji ile ilgili kaynakları araĢtırma ve