Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi

1997 yılında çıkarılan kanunla 8 yıllık kesintisiz eğitime geçilmiştir. Bu gelişmenin ardından vatandaşlık eğitimi dersi, vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersi olarak değiştirilmiştir. Bu dersin 7. ve 8. sınıflarda haftalık ders programında birer saat okutulması kararlaştırılmıştır (Üstel, 2016).

Bu değişiklik ile beraber ders kitaplarında da yeni konular ve içerikler eklenerek değişiklikler yapılmıştır. 1995- 1996 öğretim yılına mahsus yeni değişiklikler ile kitaplara yeni bölümler eklenmiştir. Yeni öğretim programına dâhil edilen vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ders kitabına eklenen yeni bölümde insan hakları konu başlığı altında insan hakları kavramı ve önemi, insan hakları düşüncesinin ulusal ve uluslararası düzeyde gelişimi, korunması ve geliştirmesiyle, insan hakları ile ilgili kuruluş, bildirge ve sözleşmeler yer almaktadır (Üstel, 2016).

41

Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi, temel insan hakları konularının ağırlıklı olduğu bir yapıya sahiptir. Bireyin bir vatandaş olarak temel insan hakları konuları hakkında bilgi sahibi olması ve insan haklarının gelişiminin zaman ve mekân bağlamında nasıl bir süreci takip ettiğinin farkına varması temel konular arasında yer almaktadır. Programda insan hakları kavramı, temel hak ve özgürlükler, insanların ortak mirası konularının yanı sıra devlet, demokrasi, anayasa, vatandaşlık hak ve sorumlulukları, insan haklarının korunması ve bu süreçte ortaya çıkan sorunlara yer verilmiştir. Öte yandan bir vatandaşın yaşamını devam ettirdiği toplum içinde önemli olan milli güvenlik, milli güç unsurları konuları da öğrencilerin birer vatandaş olarak sahip olmaları gereken bilgiler arasında yer almaktadır (Çelik, 2009).

2.1.4.8 2005 Öğretim Programında Vatandaşlık Eğitimi

2005- 2006 eğitim öğretim yılından itibaren Türkiye genelinde 1-5. sınıflarda uygulamaya konulan yeni öğretim programı çağdaş öğrenme yöntem ve teknikleri ile oluşturulmuştur. Yapılandırmacı anlayışı benimsemiş olarak ve tematik biçimde inşa edilen yeni programda ana esas öğrenci merkezli bir programın oluşturulmasıdır. Yeni programda vatandaşlık eğitimiyle ilgi bireylerin sahip oldukları kültürel mirasın bütün boyutları ile gelişmesini, öğrencilerin bireysel sorumlulukları ve hakları ile ilgili bilgi sahibi olması ve çevresine uyum sağlaması, toplumsal sorunlara karşı duyarlı olması, demokratik kültürün bütün süreçlerinin nasıl işlediğinin farkına varması, demokrasi içinde bireyin sahip olduğu yeri bilmesi ve temel insan haklarını bilip saygı göstermesi konularını kapsayan geniş bir çerçeveye sahiptir (MEB Tebliğler Dergisi, 2004; akt. Çelik, 2009).

Yeni programda eğitim anlayışındaki köklü değişiklikler vatandaşlık eğitimi alanında da dönüşümler yaratmıştır. Yeni programda vatandaşlık eğitimi konularında küresel değerlerin vurgusu vatandaşlık eğitimi açısından yeni bir anlayışı temsil etmektedir. Bununla beraber toplumsal sorunlara karşı duyarlılığın artırılması ve bu konuda farkındalığın geliştirilmesi vurgulanmıştır (Çelik, 2009).

Eğitim sisteminin dönüştürüldüğü yeni programda vatandaşlık eğitimi de yapılan değişim ve dönüşümün merkezinde yer almıştır. Programın uygulanmaya başlanmasından sonra yapılan değişikliklerle vatandaşlık eğitimi bir ders programı

42

olarak verilmekten ziyade kademeli bir şekilde kaldırılarak, disiplinler arası bir boyuta sahip derslerin konuları ile verilmeye başlanmıştır.

7. ve 8. sınıflarda okutulan vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersi yeni programla beraber müfredat programından kademeli olarak kaldırılmıştır. Bunun yerine vatandaşlık ve insan hakları eğitiminin diğer disiplinlerin bütün boyutlarında yer alacak şekilde verilmesi kararlaştırılmıştır. Hayat bilgisi, sosyal bilgiler, Türkçe, matematik ve fen ve teknoloji derslerinin hepsini kapsayan ara bir disiplin olarak okutulması kararlaştırılmıştır (Tezgel, 2008).

Vatandaşlık eğitimindeki bu değişim ile beraber vatandaşlık aktarımı ve eğitimi tek bir ders kapsamı yerine bütün derslerin içerik ve konularıyla ilişkilendirilip daha geniş bir perspektife oturtulmuştur. Vatandaşlık eğitimi kapsamında bireye kazandırılmak istenen bilgi, beceri, tutum ve değerlerin disiplinler arası bir boyut ile daha kalıcı aktarımı söz konusudur (Çelik, 2009).

Okul her kesimden, her türden insanın çocuğunun bir araya gelebildiği ve hep beraber iyi insan olmayı öğrendiği yerdir. Bu küçültülmüş ve ona hazırlanmış toplumda çocuk daha büyük topluluk içinde gelecekte karşılaşacağı tecrübelere hazırlanır (Yücel, 2017).

Okulun sahip olduğu bütün parçalar, vatandaşlık eğitiminin bir parçası konumundadır. Öğretmenler, öğrenciler, çalışanlar, okulun fiziki yapısı, ders programları ve kullanılan ilke ve yöntemler vatandaşlık eğitimi için bütünün parçalarındandır. Bireyin okul kültürü içinde vatandaş olarak yetiştirilmesine hizmet eden yapı tek bir dersin sınırları içinde kalmayacak kadar geniş bir özelliğe sahiptir. Uzun zamandır eğitim programı içinde yer alan bütün programların ve derslerin ortak alanlarından biri olan vatandaşlık eğitimi eğitim sisteminin içerisinde aktarılmaktadır. Bu süreçte etkili, hak ve özgürlüklerin bilincinde olan ve katılımcı kültüre sahip vatandaşların yetiştirilmesi bütün eğitim ve öğretim sisteminin en büyük hedeflerinden biridir.

Kepenekçi (2014)’e göre okul ortamında vatandaşlık eğitiminin etkililiğini arttıran birtakım unsurlar vardır. Bunlar; “okul ve ailede verilen eğitimin tutarlılığı, okul iklimi, öğretmen davranışı, diğer derslerden yararlanma ve insan hakları ve vatandaşlık dersi”dir. Okul ve ailede verilen eğitimin tutarlığı ile okul ve aile içerisinde bahsedilen değerlerin, davranışların birbirine ters düşmemesi, birbirlerini

43

desteklemeleri kastedilmektedir. Böylece öğrencide oluşabilecek kafa karışıklığının önüne geçilebilir. Okul iklimi ile öğrencinin derste öğrendiklerinin ilk uygulama alanı olarak okulu kullanması ve okulda vatandaşlık eğitimine uygun biçimde oluşturulacak ortamların bu eğitime destek olacağı vurgulanmaktadır. Öğretmen davranışı ise öğretmenlerin karakter ve davranış özelliklerinin öğrencilerin gelişim dönemlerine örnek alınma durumları belirtilmektedir. Diğer derslerden yararlanma unsuru vatandaşlık eğitiminin yalnız başına bir ders olmaktan ziyade diğer tüm ders içerikleri ile ilişkilendirilip tüm derslerden yararlanması vurgusu yapılmaktadır. Son olarak da insan hakları ve vatandaşlık dersi unsuru ile, formel olarak verilen bu dersin içerik, etkinlikler, yöntem, ders araç ve gereçleri ve değerlendirme gibi tüm basamaklarında farklılık, güncellik, yaşa uygunluk gibi faktörlerin göz önüne alınması belirtilmektedir.

Son olarak Türkiye’deki vatandaşlık eğitiminin bütünleşik, ayrı ders ve disiplinlerarası program yaklaşımlarının hepsini benimsediği görülmektedir. İlk ve ortaokulda verilen sosyal bilgiler dersi, içinde barındırdığı “birey ve toplum”, “kültür ve miras”, “insanlar yerler ve çevreler”, “bilim teknoloji ve toplum”, “etkin vatadaşlık” ve “küresel bağlantılar” öğrenme alanları vatandaşlık eğitimi ile bağlantılıdır. Ayrı ders olarak vatandaşlık eğitimi ilkokul ve lisede okutulmaktadır. Disiplinlerarası yaklaşım ise 2017 öğretim programlarında her ders özelinde verilmesi planlanan “sosyal yeterlilikler” ile “kültürel farkındalık ve ifade” temel beceri ya da yeterlilikleri içeriğinde vatandaşlık eğitimini barındırmaktadır (MEB, 2017).

2.1.5 İran Eğitim Sisteminde Vatandaşlık Eğitimi