Vatandaşlık Eğitiminin Okulda Veriliş Biçimleri

2009). Çünkü vatandaşlık eğitimi çerçevesinde verilen değerler çok kapsamlı bir yapıya sahiptir. Ahlâki, demokratik, insani, siyasal ve toplumsal değerler olarak vatandaşlık eğitimi kapsamında hangi değerin nasıl öğretileceği geniş bir tartışma zemininde ele alınsa da yaşanılan toplumun diğer bütün dinamikleriyle bağlantılı olduğu söylenebilir (Çelik, 2009).

Vatandaşlık eğitimi içerisinde verilmesi amaçlanan demokratik değerler bireyin toplumsal yaşam içinde mutlu olmasını ve kendini gerçekleştirmesini hedeflemektedir. Bireyin hak ve özgürlüklerini, toplumun ortak menfaat ve çıkarlarını, ortak zeminde adaleti, toplumdaki eşitsizlikleri ortadan kaldırmak için fırsat eşitliğini, toplumsal vücut içinde bir araya gelmiş farklılıklara saygıyı ve kendimize ve toplumdaki diğer bireye karşı olan sorumluluk duygusunu içeren geniş bir alanı kapsamaktadır (Parker ve Jarolimek,1997; akt. Çelik, 2009).

Bir örgütlenme yapısında demokrasinin sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için demokratik vatandaşlık anlayışının aktarıldığı eğitim içinde değerlerin aktarımı hayati öneme sahiptir. Demokrasinin güçlenmesi ve devamlılığı bireylerin ona olan inancına dayanmaktadır. Her birey demokratik değerlerin taşıdığı önemi anlayıp yorumlayabilmelidir. Vatandaşlık eğitimi bireylerin demokratik yaşam değerlerini öğrenmelerini amaç edinmelidir (Felber, 2003; akt. Ersoy, 2007).

2.1.2.2 Vatandaşlık Eğitiminin Okulda Veriliş Biçimleri

Birey bütün hayatı boyunca bir öğrenme eylemi içinde yer almaktadır. Fakat bu öğrenmelerin çoğu sistematik ve doğru bilgi kaynağına dayanmamaktadır. Okul hayatı bireyin bütün hayatı boyunca edineceği öğrenmelerden daha büyük bir öğrenme alanı sağlar. Okul sistemi içinde edinilen öğrenmeler bilgi, beceri ve değer boyutu içermesi ile diğer öğrenmelerden ayrılır.

Bireyin yaşadığı çevrede birçok oluşum ve dinamik bilinçli veya bilinçsizce bilgi ve beceri aktarımı gerçekleştirmektedir. Vatandaşlık eğitimi konusunda aile, arkadaş çevresi ve medya etkili olmakla beraber okullar daha sistematik bir yapıya sahiptir. Okullar kasıtlı öğrenmeler için bütün paydaşların belli bir program dahilinde düzenlendiği sistemli bir ortamı ifade etmektedir. Okul ortamında bütün her şey mekân, dersler, öğretim programları, öğretmenler, boş zaman etkinlikleri ve oyunlar dahil kasıtlı bir düzen içinde amaçlar doğrultusunda kurgulanmıştır. Kurgu içerisinde

26

bütün dinamikler gerçekleştirilmek istenilen öğrenme yaşantılarına hizmet etmektedir. Okullarda gerçekleştirilen eğitimde ders konuları arasında dağılmış temel insani değerler, ders dışı planlanan etkinlikler, okul dışı geziler ve inceleme uygulamaları, öğretim içerisinde kullanılan teknikler ve belirli gün ve haftaların kutlamaları ile aktarılan bilgi, beceri ve değerler bireyde demokratik kişilik ve aktif vatandaşlık rollerinin geliştirilmesi için hayati öneme sahiptir (Pinter ve diğerleri, 1999; akt. Çelik,2009).

Okul ortamları geleceğin yetişkin ve yurttaşları olan bireylere salt bilgi aktarmak ile sınırlı bir amaca hizmet etmez. Okul ortamı farklı yaşantı, düşünce ve kimliklere sahip bireyleri hayatın erken bir döneminde bir araya getirerek önemli deneyimsel yaşantılar sağlamaktadır. Özellikle hoşgörü, sevgi, saygı ve karşılıklı anlayış gibi demokratik becerilerin gelişmesini ve deneyimlemesine ortam hazırlamaktadır (Çelik, 2009).

Okulların varoluş amacı, bireye vatandaşlık alanının bilgi, beceri, değer ve tutumlarını kazandırmaktır. Okul sınırları içinde hazırlanan programlar yardımıyla öğrencilere tarih, yasa, yönetim ve demokrasi gibi konularda bir vatandaşın sahip olması gereken bilgileri kazandırmaktır. Sistemli bir programın dışında okul çevresi bütün yönleriyle öğretme ve aktarma tasarımı içinde akan bir süreçler bütününü kapsamaktadır. Önemli öğrenmeler ve aktarımların çoğu öğretim programlarının dışında gerçekleşmektedir. Demokrasinin dayandığı felsefi temeller ve uygulama ilkeleri öğretim programlarının dışında öğrencilere aktarılan önemli vatandaşlık konuları arasında gösterilebilir. Öğrenciler okullarda vatandaşlık ve demokrasi alanları ile ilgili önemli bir deneyim yaşama fırsatı yakalamaktadırlar (Patrick, 2003; akt. Ersoy, 2007).

Vatandaşlık eğitimi okullarda çeşitli yöntemlerle aktarılmaktadır. Vatandaşlık ile ilgili bilgi, beceri ve değerlerin aktarımı doğrudan bir ders ve ders içi anlatım yöntemiyle olmayacak kadar karmaşık bir yapıya sahiptir. Bunun için okul sistemi içinde vatandaşlık aktarımı farklı paydaşlar ile gerçekleştirilmektedir. “Örtük program ile vatandaşlık aktarımı”, “öğretim programları yoluyla vatandaşlık aktarımı”, “öğretim programı dışındaki etkinlikler yoluyla öğretim” ve “okul ortamında düzenlenen çevre içerisinde kendiliğinden meydana gelen süreçler ile vatandaşlık aktarımı” paydaşlar arasında gösterilebilir (Birzéa ve diğerleri, 2004; akt. Ersoy, 2007).

27

Vatandaşlık aktarımı bireyleri aktif ve bilinçli olarak kamusal yaşam alanına hazırlama amacı taşır. Vatandaşlık aktarımı hem dayandığı temellerin kurumsal bilgisini hem de uygulama pratiğini gerektirir. Bütün bunlar düşüldüğünde vatandaşlık aktarımı formel eğitim sisteminin sınırlarının içine sıkıştırılmayacak kadar geniş bir alanı kapsamaktadır. Okul sistemi içindeki öğrenci, öğretmen, yöneticiler ve diğer bütün unsurların ortak çabasıyla vatandaşlık aktarımı gerçekleştirilir. Vatandaşlık aktarımının tek muhatabı okul değildir. Okul sadece vatandaşlık aktarımı gerçekleştiren eyleyenlerden bir tanesidir. Vatandaşlık aktarımı için okullar tek başına yeterli değildir (Eurydice, 2005; akt. Elkatmış, 2013).

2.1.2.2.1 Öğretim Programları Yoluyla Vatandaşlık Aktarımı

Vatandaşlık eğitiminin öğretim programları yoluyla aktarılmasında üç farklı görüş bulunmaktadır. İlk olarak vatandaşlık eğitiminin doğrudan sosyal bilgiler veya tarih gibi disiplinlerin ders programları içinde yer alması gerektiğini savunan anlayıştır (Wright ve Sears, 1997; akt. Çelik, 2009). Bir diğer yaklaşım ise vatandaşlık aktarımını sağlayan vatandaşlık eğitiminin eğitim programları içinde ayrı bir program ve ayrı bir ders ile aktarılması gerektiğini savunan yaklaşımdır. Üçüncü olarak vatandaşlık eğitimini farklı bir dersin içinde veya ayrı bir ders olarak verilmesinden ziyade bütün eğitim programları içinde disiplinler arası bir yaklaşım ile verilmesi gerektiğini savunan yaklaşımdır (Çelik, 2009).

2.1.2.2.2 Örtük Program Yoluyla Vatandaşlık Aktarımı

Örtük program söylenmeyen, kelimeler ile ifadesi olmayan simgeler, davranışlar, öğretmenin tavır ve rolleri, okul disiplin uygulamalarının temsil ettikleri ve aktardıkları bütün aktarım ve mesajları içermektedir. Bütün bu gizli ama bir o kadar açık mesajlar vatandaşlık aktarımını barındıran simgeler ve sembollerle etkili olmaktadır (Pecek, 2000; akt. Çelik, 2009).

Örtük programda bütün paydaşlar anlatılmak istenilen felsefi temellere uygun olarak tasarlanır. Eğitim programlarının bütününü kapsayan bir anlayış hakimdir. Bütün içindeki olabilecek bir çelişki verilmek istenilen beceri, değer ve tutumları engelleyebildiği gibi olumsuz olarak bir öğrenme yaşantısı da meydana getirebilir. Örtük programın dili okuryazarlık becerisi ile kendini ortaya çıkaran bir yapıya

28

sahiptir. Öğrencilerin öğretmenleriyle olan ilişki ve iletişimleri, sınıf düzenleme şekilleri ve okul idaresinin tavır ve davranışları kısaca okul içindeki kültür ve yapı fikir ve düşünce verir. Öğretmen burada çok önemli bir figür olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğretmenlerin sahip oldukları karakterleri, davranış şekilleri, öğretim biçimleri, kendi görüş ve şahsi fikirlerini paylaşma biçimleri ve tavırları bütün bu programa dahil olan etmenlerdir. Bütün bunlar göz önüne alındığı zaman okullarsadece belli bilgi, beceri ve tutumların aktarıldığı bir ortamdan ziyade yaşandığı ve yaşatıldığı yerler olmalıdır. Okul içinde yaşatılan kültür bütün program içeriğini desteklediği gibi vatandaşlık aktarımını da destekleyen bir yapıya sahip olmalıdır. Öğrenci, çalışan ve öğretmenlerin, iletişim ve ilişkilerinde saygı ve sevgi hakim olmalı, şiddet ve diğer olumsuz tutum ve davranışlarda bulunulmamalıdır. Şiddet veya baskı karşılaşılan durumlarda bir alternatif gibi sunulmamalıdır. Öğrenciler fikirlerini özgürce açıklayabilecekleri bir ortam ve zemine sahip olmalılardır. Vatandaşlık ahlâkının gerektirdiği bütün imkân ve becerileri okul ortamında deneyimleyecek fırsatları olmalıdır. Aksi bir durum veya kısıtlama, anlatılan ile pratik uygulamanın aynı olmaması çelişkisi doğuracaktır ve bu durum aktarılmak istenilen bütün yapıyı olumsuz etkileyebilmektedir (Çelik, 2009).

2.1.2.2.3 Öğretim Programı Dışındaki Etkinlikler Yoluyla Vatandaşlık Aktarımı

Okullarda öğretim programları içerisinde yer almayan fakat ders dışı etkinlikler olarak tasarlanan ve öğrencilere farklı yollarla etkili öğrenme yaşantıları sağlayan faaliyetlerin bütününü içeren yaklaşımdır. Ders dışında planlanan ve eğlenceyle öğrenmeyi birleştiren bütün eylemler bu kapsamda ele alınabilir. Müze, kurum ve önemli olayların meydana geldiği coğrafi alanlara yönelik geziler, sözlü tarih veya yaşayan tarih kapsamında bilgi sahibi olan bireylerin bilgi aktarımında bulunduğu söyleşi, konferans ve münazaralar, farklı okullar ile düzenlenen etkinlikler, oyunlar, tiyatro gösterileri, okul hayatını kapsayan yayın ve gazeteler ile okullardaki kulüp faaliyetleri bu konuda örnek olarak verilebilir. Ders dışında uygulanan bütün faaliyetler aynı zamanda uygulamalı vatandaşlık becerilerinin uygulama alanı bulmasına olanaklar sağlamaktadır.

Sosyal kulüp çalışmaları öğrenciler için büyük demokratik değerleri barındırmaktadır. Farklı amaçlar ve felsefi altyapıya sahip alanlarda etkin çaba