Uzaktan Eğitimde Kullanılan Teknoloji ve İletim Araçları

Uzaktan eğitimin en büyük avantajı, dersin mekandan ve zamandan bağımsız olarak gerçekleştirilmesidir. Ancak bu durumu, dersin ve konunun öğrenciye iletim sorununu ortaya çıkarmıştır. Geleneksel eğitimde, öğrenci – öğretmen arasındaki

ilişki sınıf ortamında gerçekleşmekte, karşılıklı iletişim kurulmaktadır. Uzaktan eğitimde ise durum daha farklıdır. Uzaktan eğitimin tarihsel gelişimine bakıldığında, teknolojik gelişmeler doğrultusunda ders içerikleri öğrencilere farklı yöntemlerle sunulmuştur. Uzaktan eğitimde ders içeriği öğrenciye öğretmen tarafından doğrudan değil, yazılı, işitsel ve görsel – işitsel araçlar yardımıyla sunulmaktadır.

Okulların kurulması ile birlikte basılı materyaller, bunların içinde de özellikle kitaplar temel bilgi kayağı haline gelmiştir. Basılı materyaller uzaktan eğitimde kullanıldığında, öğretmenin görevini de üstlenmiş olmaktadırlar. Geçmişi çok eskiye dayanan ve giderek gelişen ve önemi artan basılı materyaller günümüzde de yoğun olarak kullanılmaktadır. Ders kitapları gerek yüz yüze eğitimde gerekse uzaktan eğitimde uygulanan programların amacının gerçekleştirilmesinde önemli bir yere sahiptir ve en çok kullanılan bilgi iletim aracıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan araştırmalar da ders kitaplarının yüz yüze eğitimde önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Shannon tarafından gerçekleştirilen araştırmanın sonuçları, öğrencilerin sınıftaki zamanlarının %70’i ile %95’ini ders kitapları ve ders kitaplarıyla ilgili etkinliklere harcadıkları saptanmıştır [29, s.92]. Ülkemizde de aynı durumun söz konusu olduğu, öğretmen ve öğrencilerin kitapları yoğun bir şekilde kullandıkları söylenebilir. Bazılı materyaller hazırlanırken dikkat edilecek hususlar Willis’e tarafından, yazı türü, içeriği hazırlanmaya odaklanma, ders tanıtımı hazırlama, kararlı bir yapıda kalma, öğrencinin önceki bilgi ve bilişsel yapısıyla ilişkilendirme, örnek ve benzetmeler kullanma, soru ve terimler sözlüğü kullanma olarak açıklanmıştır [19].

Kitap kolay basılıp, çoğaltılır olmasına rağmen günümüzde eskiden olduğu gibi kitlesel iletişim araçlarında tek araç olma özelliğini kaybetmiştir. Ancak buna rağmen hala en önemli bilgi aktarma aracı konumundadır. Son yıllarda elektronik yayıncılığın önem kazanmış olmasına rağmen, kolay okunabilir, taşınabilir olmasından ve insanların var olan alışkanlıklarından dolayı çok fazla kullanılmakta ve en azından yakın gelecekte de kullanılmaya devam edilecektir.

Basılı materyallerin öğrenciler üzerinde etkili olabilmesi için kitabın tasarım aşamasında iyi bir hazırlığın yapılması gerekmektedir. İyi tasarlanmış bir kitap, bazı

dezavantajları avantaja dönüştürebileceği gibi, tasarımı iyi yapılmayan bir kitap da avantajlı yönlerini dezavantaja dönüştürebilmektedir. Basılı materyaller eşzamansız araçlar oldukları için öğrenciler eğitim sırasında başka kaynaklara başvurmak için ders kitabının herhangi bir yerinde durabilirler. Her öğrencinin öğrenme hızı farklıdır, uzaktan eğitimde basılı materyal ile yapılan eğitimlerde öğrenciler kendi hızlarında öğrenebilirler. Kitapların kolay taşınabilir olması, onların her ortamda kullanılmalarını, taşınmalarını sağlayabilir. Aynı zamanda kitaplar çeşitli tasarruflar yapılarak ekonomik olarak basılıp, çoğaltılabilirler. Basılı materyallerin bu avantajlarının yanı sıra sayfa üzerinde hareketleri gösterilememesi, kapsamlı ve büyük çalışmalarda başka yerlere gönderilmesinin zaman alması, özellikle bazı öğrenciler üzerinde motivasyonu sağlayamaması gibi dezavantajları da vardır.

Radyo, manyetik ve elektromanyetik dalgalarla sesin iletimini sağlayan araçtır. Daha önceleri değişik ülkelerde birçok deneme yayını yapılmış olmasına rağmen ilk radyo yayını 2 Kasım 1920 tarihinde Amerika’da başlamıştır [29, s.111]. Radyo yayınları başladıktan çok kısa bir süre sonra uzaktan eğitimde kullanılmaya başlanmıştır. Radyonun yapısından dolayı uzaktan eğitimde genellikle vatandaşlık, tarih, okuma – yazma gibi sözel dersler verilmektedir. Radyo destekli uzaktan eğitim sistemlerinde, radyo yayınları genellikle basılı materyaller ile desteklenmektedir. Radyo ile yapılan uzaktan eğitimde öğrenciler ödevlerini öğretmenine posta yoluyla göndermekte, öğretmen de gelen ödevin yapısına, olgunluğuna göre öğrenciye geri bildirimde bulunmaktadır. Uzaktan eğitim faaliyetleri canlı yani eşzamanlı yapılabileceği gibi, banttan yani eşzamansız olarak da yapılabilmektedir. Eşzamansız radyo yayınları genellikle ses kasetleri ile aynı görevi yerine getirmektedirler. Düz anlatım, soru – cevap, görüşme ve oyunlaştırma şeklinde sunulabilen radyo yayınları bunların harmanlaması ile de oluşabilir. Radyo yardımıyla yapılan uzaktan eğitime, radyosu olan her birey erişebileceği gibi, radyo yayınlarının hazırlanması ve sunulması da hedef kitlenin büyüklüğü düşünüldüğünde, maliyet olarak düşük olacaktır. Ayrıca radyo yayınlarının hazırlanması da diğer eğitim materyallerine göre daha kolay ve radyo yayınları üzerinde düzenleme yapmak çok daha rahattır. Birçok kişiye hitap edecek olan basılı materyaller üzerinde yapılacak bir düzenleme ile bir radyo programında yapılacak düzenleme arasındaki fark ve etki süresi açıkça ortadadır. Basılı materyal üzerine

yapılan bir değişikliğin etkili olması için, tekrar basılması ve dağıtılması gerekirken, bir radyo yayının metninde yapılan bir düzenleme anında kişilere ulaşmaktadır. Radyonun bu güçlü yanlarının yanı sıra bir takım sınırlılıkları da mevcuttur. Radyo yayınları belirli zamanlarda yapıldığında dolayı, yayın zamanı herkese uymayabilir bu da kişilerin radyo derslerini kaçırmasını getirebilir. Radyo yayınları üzerinde öğrencilerin herhangi bir denetimi yoktur. Öğrenciler yayın esnasında sadece dinlemekle yetinmektedirler. Aynı zamanda yayınların anlaşılmayan yerlerinin öğrenci açısından tekrar dinlenme veya düşünme için durdura şansı yoktur. Ancak radyo yayınları diğer ortamlar ile birlikte kullanıldığında birtakım dezavantajlar avantaja dönüşebilmektedir.

Radyo yayınlarının takibinde zorlanan öğrenciler, aynı derslerin ses kasetlerini alabilirler. Radyo yayınları gibi hazırlanan ses kasetleri öğrencilere daha fazla denetim imkanı sunmaktadır. Öğrenci radyo yayınında olmayan kontrollere ses kasetleri üzerinde sahip olmaktadır. Ancak ses kasetlerindeki derslerin sesli olarak hazırlanması ve kasetlerin çoğaltılıp dağıtılması radyo yayınlarına göre daha maliyetli olabilmektedir. Aynı zamanda radyo yayınlarında, ses kasetlerinde ve telefonla iletişimde görsel boyut yoktur. Öğrenci ve öğretmen bir birini göremediği gibi, anlatılan konular eğer basılı bir materyal ile desteklenmez ise sadece sözlü olarak kalmakta ve konuların anlaşılması zorlaşmaktadır. Telefonla iletişimin bu olumsuz özelliğine rağmen öğrenci – öğretmen arasında ileri düzeyde bir iletişimin olması avantaj olarak görülebilmektedir. Ancak telefon ile görüşmelerde bir takım teknik sorunların yaşanması ve maliyet olarak yüksek olması da söz konusudur.

Radyo yoluyla uzaktan eğitim yaygın olarak kullanılmasına rağmen 1960 yılından sonra televizyona radyo dinleyicilerini kendine çekmiştir. Televizyon, eğitim alanında kullanılmaya başlandığında büyük bir umut dalgası meydana getirmiş ve kitle eğitiminin en güçlü aracı olarak görülmüştür. Görsel işitsel iletileri evlere kadar ulaştırabilmesi sayesinde eğitim açısından inanılmaz bir potansiyel taşıdığı için insanları heyecanlandırmıştır [19]. Görme ve işitmeye dayalı filmler ve TV programları öğrencilerin birden çok duyu organına hitap ettiği için öğrenmede kolaylık sağlamaktadır. Öğrencilerin basılı materyallerin yanı sıra televizyondan yapılan yayınlardan da faydalanması uzaktan eğitimde ilk defa 1950’li yıllarda

kullanılmıştır. Radyo dersleri gibi televizyon derslerinin de faydalı olabilmesi için uzman ekipler tarafından hazırlanması gerekmektedir. Televizyonlar ile halkın büyük kısmına erişilebilmekte, öğrencilerin evine rahatça girebilmektedir. Özellikle düşük gelir grubundaki insanlara da erişilebildiğinden dolayı televizyonla kitle eğitiminin önemi büyüktür. Televizyon dersleri sırasında radyo derslerinde olduğu gibi öğrencilerin yayınlar üzerinde herhangi bir kontrolü bulunmamakta, anlaşılmayan konular tekrar izlenememektedir. Ayrıca televizyon derslerinde, kişiler ders yayını esnasında televizyonun karşısında olmak zorundadırlar. Ancak bu tip sorunlara videokasetler yoluyla çözüm bulunmaktadır. Videokasetler ile öğrenci anlamadığı noktaları istediği kadar tekrar edebilir, ders esnasında farklı kaynaklardan yararlanmak için dersi durdurabilir. Televizyon dersleri hazırlamak, radyo dersleri hazırlamaktan çok daha maliyetli ve zahmetli bir süreçtir. Gelişen teknoloji ile günümüzde kablolu televizyon yayınları yaygınlaşmış, insanların birçoğuna ulaşmış durumdadır. Televizyon yayınları ve videokasetlerden ziyade video diskler daha fazla yaygınlaşmıştır. Video diskler hem bilgisayar hem de VCD’li televizyonlarda izlenebildiğinden dolayı birçok ders VCD formatında video disklere aktarılmıştır. Video disklerin kullanım ve çoğaltma aşamaları, dayanıklılığı, veri güvenliği videokasetlere göre çok daha iyi ve daha az maliyetlidir.

Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Sisteminde basılı materyalleri destekleyen Televizyon ve Radyo programları, yaratıcı süreçler sonucunda gelişmiş teknik olanaklar işe koşularak eğitim teknologları ve deneyimli teknik ekibin işbirliği ile üretilmektedir. Televizyon ve radyo programları hazırlanırken, basılı malzeme içinden televizyon ya da radyoda sunulabilecek konular, program koordinatörleri, editör, senaryo yazarı ve yönetmen, işbirliğiyle belirlenmektedir. Bundan sonraki aşamalar, senaryo yazımı, programların yapımı ve yayınlanmasıdır. Açıköğretim Fakültesi’nin kuruluşundan bugüne kadar lisans, önlisans ve lisans tamamlama programlarına yönelik olarak hazırlanan televizyon programı sayısı yaklaşık 5000 dir. TRT’nin 4. kanalında yayınlanan televizyon ders programlarında 508 öğretim üyesi görev almıştır. Yılda 24 hafta, haftada 37 saat ve yılda 888 saat televizyon yayını yapılmaktadır. Programlar yılda en az iki kez yayınlanmaktadır [52].

Gelişen İnternet teknolojileri uzaktan eğitime de büyük katkı sağlamıştır. İnternetin geliştirilme amacı eğitim olmamasına rağmen, günümüzde belki de İnternetin en çok kullanıldığı alan eğitimdir. Şimdiye kadar var olan uzaktan eğitim yöntemlerinin tamamı İnternet’in geliştirilmesiyle birlikte bir tek ortamda toplanmıştır. İnternet aracılığı ile basılı materyal paylaştırılabilmekte, televizyon ve radyo yayıncılığı yapılabilmekte, e-posta gönderilebilmektedir. Hatta bilgisayarlar eğitimde kullanılmaya başlanmadan önce hiç kullanılamayan animasyon, benzetim, telekonferans gibi teknikler bilgisayar ve İnternet ile kullanılır olmuştur. Günümüzde uzaktan eğitim en çok web teknolojisi ile gerçekleştirilmektedir. Yazı, ses, animasyon, video gibi çeşitli verileri içerebilen web sayfaları ile uzaktan eğitim faaliyetleri gerçekleştirilmekte, eğitim sırasında öğrenci web sayfalarının yapısından dolayı etkileşimli olarak dersleri takip edebilmektedir. Hazırlanan uzaktan eğitim yönetim sistemleri ile öğrenciler ve öğretim elemanları, öğrencilerin hangi konularda ne kadar ilerlediklerini, hangi konularda zorlandıklarını, toplam ders işleme zamanları gibi istatistikî bilgileri kolaylıkla elde edebilmektedirler. İnternet Araçları bölümünde açıklanan web dersleri, metin tabalı, sesli ve görüntülü konferans yöntemleri ile gerçekleştirilen uzaktan eğitim faaliyetleri, uzaktan eğitimde yoğun olarak kullanılmaktadır.