Ulusal Varlık Fonlarının İşleyişi ve Yatırım Alanları:

UVF’ler yönetim kadrolarını belirledikten sonra kendi amaçlarına ulaşabilmek için ekonomik düzen içerisinde birçok faaliyet yürütmektedirler. Bu fonlar kendi gelirleri doğrultusunda fonlama, yatırım yapma, para çekme gibi birçok ekonomik işlevi yerine getirmektedir.

UVF’ler düşük ve orta gelirli ülkeler olmak üzere özellikle doğal kaynak bakımından zengin ülkeler için iyi bir kalkınma stratejisi olarak kullanılmıştır. Bu fonlar hem ülkenin kalkınma stratejisi bağlamında gerçekleştirdiği kamu harcamalarını destekleyici hem de başta eğitim ve sağlık olmak üzere çeşitli sosyal harcamaları finanse edici bir rol üstlenmektedir(Konukman, Aziz & Şimşek, Orhan, 2017: 1930).

UVF’lerin ulusal yatırımları daha çok fiziki altyapıya odaklanmak ile birlikte, yabancı yatırımları çekmek, stratejik sektörleri geliştirmek ve böylelikle ülkenin küresel üretim zincirlerinden daha büyük pay almasını hedeflemektedir. Bununla birlikte birçok fon istihdam yaratıcı sektörlere de yatırım yapmaya yönelmektedirler(Konukman, Aziz & Şimşek, Orhan, 2017: 1930).

Devlet egemenliğinde olan UVF’lerin diğer kurumlara göre çok daha ayrıcalıklı ve daha etkin olarak çalışmaktadırlar. Castelli ve Scacciavillani’ye (2015: 26) göre bu fonlar ilgili ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip sektörlere destek amaçlı olarak yatırım yapabilmektedirler. Büyük yatırım projelerine finansman sağlamları, uluslararası şirketlerin yapmış oldukları yatırımlarda ortaklık yetkilerini kullanabilmeleri bu fonların en önemli yetki alanlarıdır. Böylelikle UVF’ler, hem finansal hem de reel sektör bağlamında yerli unsurlar için adeta bir katalizör görevi üstlenmektedirler(Konukman, Aziz & Şimşek, Orhan, 2017: 1931).

Santiago İlkelerine göre UVF’lerin işleyiş sürecinde yapılan tüm fonlama, para çekme, likidite sağlama gibi faaliyetler UVF’lerin politikalarında belirtilen amaçlarına yönelik olmalıdır. Belirtilen ilkelere ve amaçların dışında faaliyet gösteren varlık fonları

47

ise hem ülke içerisinde hem de uluslararası yatırım alanlarında güven kaybına neden olmaktadır.

Fonların işleyiş sürecinde fon çeşitliliği de önemli bir konudur. Ülkelerin kurmuş olduğu varlık fonları, ileriye dönük uzun vadeli planlara etki etmektedir. Bu nedenden dolayı yatırım stratejileri belirlenirken fonun türleri de sınıflandırılmaktadır. Dixon ve Monk (2014), bu fonları Birinci Tür UVF ve İkinci Tür UVF şeklinde ikiye ayırmaktadır (Konukman, Aziz & Şimşek, Orhan, 2017: 1933). Tablo (1) de de UVF’lerin tipolojisine yönelik bilgiler verilmiştir.

Tablo 19: Ulusal Varlık Fonlarının Tipolojisi

Birinci Tür UVF Bu fonlar ulusal yatırım yapan ve dış yatırımlara açılma olasılığı bulunan bir şirket, varlık ya da fon gibi yönetilir. Odak Noktası, sektörlerin gelişimini hızlandıracak biçimde yapacağı proaktif yatırımlar-altyapı yatırımları dahil olmak üzere ülke ekonomisinin üretkenlik potansiyeline katkıda bulunmaktır. Bu fonlara örnek olarak Singapur da faaliyet gösteren Temasek Holding’dir.

İkinci Tür UVF Küresel bir portföyde yatırım yapan ve bu yatırımlardan elde edilen gelirin vatandaşlar arasında paylaştırılmasını hedefleyen fon türüdür. Kazancın adaletli dağılımına odaklanır.

Kaynak: Dixon ve Monk (2014: 364-365) kaynakları ile birlikte, Konukman, Aziz & Şimşek, Orhan,

Ulusal Varlık Fonları ve Türkiye Uygulaması, 2017, s 1934

Tablo 19’da da görüldüğü üzere Birinci Tür UVF’ler ülkelerin iktisadi büyüme ve kalkınma düzeylerini arttırarak refah seviyesini yükseltmek için ülke yönetimi tarafından önemli görülen stratejik alanlara ve projelere yatırım yapmaktadırlar. Bu doğrultuda bu fonlar doğrudan yatırım yapmak ile birlikte kamu yatırımlarına katkı ve özel şirketlere de destek olabilmektedirler. İkinci Tür UVF’ler ise eğitim ve sağlık gibi birçok sosyal alanlara da finansman sağlayıp, yatırım yapmaktadırlar.

UVF’lerin en büyük katkılarından birisi ise piyasaya ihtiyaç duyulduğu zaman likidite sağlayabilmesidir. 2008 küresel finans krizinde Merill Lynch, Morgan Stanley, Citigroup, UBS ve Barclays gibi küresel çapta faaliyet gösteren büyük finansal

48

kuruluşların değeri düşen hisse senetlerinin UVF’ler tarafından desteklenmesi bunun en büyük örneğidir. Kriz döneminde başlıca ulusal varlık fonları, ABD ve AB’nin finanslar kuruluşlarının da bulunduğu dünyanın en büyük yatırım bankalarına 47.3 milyar dolar fon sağlayarak krizin etkilerinin hafifletilmesine yardımcı olmuştur(bkz. Tablo 5).

UVF’ler küresel anlamda 2005 yılından itibaren yatırımlarını hızla arttırmıştır. Bu fonların yatırımları ile birlikte yatırım yaptıkları alanlarda hızla genişlemiştir. 2000- 2016 yılları arasında UVF’lerin en çok yatırım yapmış olduğu alanlar gayrimenkul, bankacılık ve sigortacılık, altyapı, perakendecilik, ulaşım, restoran, sağlık, ilaç, inşaat, iletişim, bireysel hizmetler ve diğer sektörlerdir.

Tablo 20’de görüldüğü gibi UVF’lerin küresel çapta yapmış olduğu yatırım sayıları ve miktarları 2000’li yıllardan itibaren yükselişe geçmiştir. Özellikle 2008 küresel kriz döneminden sonra artan yatırımlar 2013 yılından sonra hafif bir düşme eğilimi göstermiştir.

Tablo 20: 2000-2016 Yılları Arasında Ulusal Varlık Fonların Yapmış Olduğu Doğrudan Yatırımlar

Yıllar Yatırım Sayısı Yatırım Miktarı (Milyar

Dolar) 2000 27 1.8 2001 20 0.5 2002 34 1.3 2003 39 2.1 2004 53 5.7 2005 93 11.5 2006 92 25.2 2007 138 77.7 2008 173 111.7 2009 158 88.2 2010 210 47.6 2011 250 82.6 2012 270 58.4 2013 173 49.3 2014 131 60.4 2015 185 48.0 2016 158 39.9

49

Grafik 5: Ulusal Varlık Fonlarının Yapmış Olduğu Doğrudan Yatırımlar Kaynak: Sovereign Investment Lab, Sovereign Wealth Fund Annual Report, 2016, s 16

Tablo 20’de görüldüğü üzere dünya genelindeki UVF’ler 2016 yılında toplamda 158 yatırım gerçekleştirmiş ve bu yatırımın miktarı ise toplamda 39.9 milyar dolar olmuştur. Bu yatırım miktarının 5 milyar doları yurtiçi sektörlere, geri kalan 34.9 milyar doları ise yurtdışı sektörlere yapılmıştır. Yurtiçi ve yurtdışı sektörlerde sektöre göre UVF yatırımlarının dağılımı ise Grafik 6’da gösterildiği gibidir.

UVF’lerin 2016 yılında yapmış olduğu yurtiçi ve yurtdışı yatırımlara baktığımız zaman yatırım tercihi olarak ön plana çıkan sektörler, Kişisel ve Kurumsal Hizmetler, Emlak, Taşımacılık, Alt Yapı ve Kamu Hizmetleri, Bankacılık, Sigorta, Ticaret, Haberleşme, Perakende, Oteller, Restoranlar, Petrol ve Doğal Gaz gibi sektörler UVF’lerin 2016 yılında yatırım yapmış oldukları alanlardır. (Grafik 6)

27 ₂₀ 34 39 53 93 92 138 173 158 210 250 270 173 131 185 158 1.8 0.5 1.3 2.1 5.7 11.5 2… 77.7 111… 88.2 47.6 82.6 58.4 49.3 60.4 48.0 39.9 0 50 100 150 200 250 300 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Yatırım Sayısı Yatırım Miktarı (Milyar Dolar)

50

Grafik 6: Yurtiçi ve Yurtdışı Sektörlerde Sektöre Göre UVF Yatırımları, 2016 Kaynak: Sovereign Investment Lab, Sovereign Wealth Fund Annual Report, 2016, s 28

UVF’lerin 2016 yılında yurtiçi ve yurtdışı sektörlere yaptığı yatırımların dağılımına baktığımız zaman yurtiçinde gerçekleşen 5 milyar dolarlık yatırımda Taşımacılık sektörü %41.1 oranla diğer yatırımlar arasında en yüksek paya sahiptir. Yurtdışında ise 34.9 milyar dolar olarak gerçekleşen yatırımlarda en yüksek paya sahip olan sektör ise %44.7 oran ile Kişisel ve Kurumsal Hizmetler olmuştur.