Tasarruflar ve Kaynak Bakımından Yöneltilen Eleştiriler:

Dünya genelinde kurulmuş olan varlık fonlarının en temel özelliklerinden biri, kurulmuş olduğu ülkelerin emtia ve emtia dışı ürünlerden elde ettikleri gelir fazlalıklarından oluşmasıdır.

Tasarruflar bir ülkenin en önemli ekonomik göstergelerinden birisidir. Tasarruf geleneği gelişmiş olan ülkelerin elde etmiş oldukları gelir fazlalıkları ülkeler tarafından kurulmuş olan varlık fonları tarafından değerlendirilmektedir. Bunun amacı ise ülkenin elde etmiş olduğu tasarruf fazlalıklarını hemen harcamaya dönüştürmek yerine bu fazlalığı en iyi şekilde değerlendirip gelecek kuşakların refah seviyesini arttırmak amaçlanmaktadır.

Emtia dışı ürünlerden oluşan varlık fonlarının temel kaynağı ülkelerin söz konusu tasarruf fazlalıklarından, dış ticaret fazlalıkları ve emeklilik fonlarından elde edilen gelirlerden oluşmaktadır.

Emtia ürünlerine dayalı kurulan varlık fonlarının en önemli özelliği ise ülkenin petrol veya başka bir doğal kaynaktan elde etmiş olduğu ihraç gelirlerinden oluşmaktadır. Özellikle Norveç Kuzey Denizinden elde etmiş olduğu petrol gelirlerini emeklilik fonu altında kullanarak gelecek neslin refah seviyesini arttırmayı amaçlamaktadır. Bir başka örnek ise Körfez ülkelerinin kurmuş olduğu varlık fonlarıdır. Bu fonlar ülkelerin petrol gelirlerinden elde etmiş olduğu fazlalıklardan oluşmaktadır.

167

Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda araştırmamıza konu olan ülkelerin emtia ve emtia ürünlerine dayalı dış ticaretlerinden elde etmiş oldukları kazanç ve cari fazlalıkları Tablo 45’de detaylı bir şekilde gösterilmiştir.

Tablo 45: Norveç, Çin, Singapur ve BAE’nin Cari İşlemler Hesabı (2018) Ülke Mal İhracatı

(Milyar Dolar) Mal İthalatı (Milyar Dolar) Net Ticaret (Milyar Dolar) Cari Denge (Milyar Dolar) Cari Denge/GSYH Norveç 121,923 88,949 32,974 35,024 8.1 Çin 2.417,443 2.022,272 395,171 49,092 0,4 BAE 316,852 235,338 81,513 37,84 6.6 Singapur 32,57 30,80 1,77 18,19 17,7

Kaynak: OECD, World Bank ve Trading Economics verilerinden yararlanılarak oluşturulmuştur.

Tablo 45’de görüldüğü gibi bahsetmiş olduğumuz ülkelerin hepsi 2018 yılında cari fazla vermişlerdir. Türkiye’nin ise şuanda petrol ve doğal gaza dayalı bir emtia ihracatından elde etmiş olduğu bir gelir fazlalığı yoktur. Ülkemiz son zamanlarda azalmış olsa da bütçe açığı ve cari açık veren bir ekonomiye sahiptir.

Tasarruflar konusunda da Türkiye’nin önemli eksiklikleri mevcuttur. Bu durum Türkiye Varlık Fonu’nun resmi internet sitesinde de belirtilmiştir. TVF’nin resmi internet sitesinde; “Ülkemizde büyümenin sağlanması için tasarruf ve yatırımların

artırılması zorunludur. Mevcut durumdaki piyasalarda bulunan yüksek faiz baskısı büyüme üzerindeki önemli engellerden birisidir. Türkiye Varlık Fonu'nun büyük projelere sağlayacağı finansman, hem bu projelerin hayata geçmesiyle oluşturulacak istihdam yoluyla, hem de faiz üzerindeki baskıyı azaltarak, ülkemizin büyüme ve kalkınması üzerinde olumlu etkilerde bulunacaktır.” İfadelerine yer verilmiştir.

Türkiye’nin 2002-2016 yılları arasındaki yurtiçi tasarruf ve sabit sermaye yatırımlarının GSYH içindeki payına baktığımız zaman ülkemizin tasarruflarla ilgili yaşamış olduğu önemli eksiklikler Tablo 46 ve Grafik 24’de net bir şekilde görülmektedir.

168

Tablo 46:Yurtiçi Tasarrufların ve Yatırımların GSYH İçindeki Payı (2002-2016)

Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı,

http://www.sbb.gov.tr/ Erişim Tarihi (20.06.2019)

Grafik 24: Yurtiçi Tasarrufların ve Yatırımların GSYH İçindeki Payı % (2002-2016) Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, http://www.sbb.gov.tr/

Erişim Tarihi (20.06.2019)

Grafik 24’de görüldüğü gibi Türkiye’de son 10 yılda Sabit Sermaye Yatırımları, Yurtiçi Tasarrufların hep üstünde seyretmiştir. Özellikle söz konusu grafikte 2009

0 5 10 15 20 25 30 35 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Yurtiçi Tasarruflar Sabit Sermaye Yatırımları

TASARRUFLAR (%) YATIRIMLAR (%) YILLAR KAMU TASARRUF ÖZEL TASARRUF YURTİÇİ

TASARRUFLAR KAMU ÖZEL

SABİT SERMAYE YATIRIMLARI 2002 -4,7 26,4 21,7 4,8 14,8 19,6 2003 -4,0 24,0 19,9 3,7 17,2 20,8 2004 -0,9 22,4 21,5 3,1 22,3 25,4 2005 2,7 20,2 22,9 3,6 23,0 26,7 2006 4,0 20,0 24,0 3,6 25,1 28,7 2007 2,3 21,0 23,3 3,7 24,4 28,1 2008 1,6 22,3 24,0 3,9 22,9 26,8 2009 -0,8 22,2 21,4 3,9 18,5 22,4 2010 1,5 19,8 21,3 4,1 20,8 24,9 2011 3,4 19,0 22,5 3,8 24,2 28,1 2012 2,6 20,1 22,8 3,8 23,5 27,3 2013 2,9 20,2 23,2 4,3 24,2 28,5 2014 2,7 21,8 24,4 3,9 25,0 28,9 2015 _{3,6 21,1 24,8 4,1} 25,6 29,7 2016 2,7 21,7 24,5 4,1 25,3 29,3

169

yılından itibaren yatırım ve tasarruflar arasındaki farkın açıldığı ve ülkemizde tasarruf eksikliğinin net bir şekilde var olduğu görülmektedir (Grafik 24).

Türkiye Varlık Fonu’nun özellikle tasarruf eksikliği üzerinde durması tüm bu sonuçların gözle görülebilir boyutta olmasından kaynaklıdır.

Türkiye Varlık Fonu’nun kaynak bakımından eleştirilere konu olmasının en önemli nedenlerinden birisi gelirinin herhangi bir cari işlemler fazlalığına dayanmıyor olmasıdır. Ülkemiz uzun yıllardır hem bütçe açığı hem de carı açık vermektedir.

Türkiye’nin 2009-2018 yılları arasındaki Genel Bütçe Dengesi ve Cari Hesap Dengesi Grafik 25 ve 26’da ayrıntılı bir şekilde gösterilmiştir.

Grafik 25: Türkiye’nin 2009-2018 Yılları Arasındaki Genel Bütçe Dengesi Kaynak: T.C Hazine ve Maliye Bakanlığı, www.hmb.gov.tr , 2019

-53,11 -41,32 -18,93 -30,41 -19,93 -23,3 _-25,18 -32,85 -49,3 -72,08 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Genel Bütçe Dengesi (Milyar Dolar)

170

Grafik 26: Türkiye’nin 2009-2018 Yılları Arasında Gerçekleşen Cari Dengesi Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, www.tcmb.gov.tr , 2019

Grafik 25 ve 26’da görüldüğü gibi Türkiye son 10 yılda bütçe ve cari dengede hep açık vermiştir. Özellikle bütçe açığı son 3 yılda ciddi anlamda artmış ve bu açık 2018 yılında 72 milyar doları aşmıştır (Grafik 25).

Ekonominin en önemli göstergelerinden biri olan cari denge hesabı Türkiye’nin son yıllarda çözmeye çalıştığı en önemli sorunlardan birisidir. 2009-2018 yılları arasında Türkiye hep cari açık vermiştir. Son yıllarda cari açık oranları düşme eğilimi göstermiş özellikle 2013 yılı ve sonrası yıllarda mevcut düşme eğilimi devam ederek cari makas az da olsa kapanmıştır. 2018 yılında açıklanan son verilere göre cari açık oranı 27,11 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir (Grafik 26).

Başarılı ve kendini ispatlamış bir UVF’nin en büyük özelliklerinden birisi kuruluş sürecinde kullanılan kaynakların açık ve net olmasıdır. Araştırmamıza konu olan ülkelerden Norveç, Çin, Singapur ve BAE’ye ait varlık fonlarının kaynakları ya emtia ürünlerine de ya da emtia dışı gelirlerden elde edilen fazlalıklara dayanmaktadır.

Türkiye Varlık Fonu’na yönelik en büyük eleştirilerden birisi kaynağının herhangi bir gelir fazlalığına dayanmıyor olmasıdır. Türkiye’nin petrol ve doğal gaz ihracatından elde etmiş olduğu bir gelir fazlalığı olmadığı gibi emtia dışı ürünler olan finansal varlıklardan elde edilen büyük bir rezerv varlığı ya da cari işlemlerden elde etmiş olduğu bir gelir fazlalığı da bulunmamaktadır.

-11,35 -44,61 -74,4 -47,96 -63,64 -43,61 -32,14 _-33,13 -47,34 -27,11 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8

C AR İ DENG E (MİLYAR DO LAR )

171

Türkiye’nin tasarruflar konusunda eksiklikleri bulunmakla birlikte, temel ekonomik göstergeler olan Genel Bütçe Dengesi ve Cari Hesap Dengesinde de açıkları bulunmaktadır. Bu doğrultuda Türkiye Varlık Fonu’nun kaynağının bir gelir fazlalığına dayanmıyor olması söz konusu fonu eleştirilerin odak noktası haline getirmiştir.