Denetim ve Şeffaflık Bakımından Karşılaştırılması:

Ulusal varlık fonlarının en önemli konusu olan denetim ve şeffaflık konusu sadece Türkiye’yi değil varlık fonuna sahip tüm ülkeleri ilgilendirmektedir. Bir varlık fonunun yatırım faaliyetlerinde güvenilir olması için denetim ve şeffaflık konusunda kendisini ispatlaması gerekmektedir.

Denetim konusunda kurulmuş olan tüm varlık fonlarında denetçiler ve denetim komiteleri görev yapmaktadır. Ama denetim konusunda yapılacak tüm işlemler ülkelere göre farklı özellikler göstermektedir.

UVF’leri belirli bir standart ve ilkelerle tanımlayan Santiago İlkeleri, varlık fonu kuran bazı ülkeler tarafından kabul edilmiştir. Bu ilkeler doğrultusunda denetim ilgili standartlar belirlenmiştir.

UVF’lerin tüm yapmış olduğu faaliyetleri ve yatırımları gösteren finansal tabloları bulunmaktadır. Tüm bu finansal işlemlerin seyrini gösteren bu mali tablolar, bağımsız iç ve dış denetçiler tarafından denetlenip, aylık raporlar halinde varlık fonlarının yönetim kurumlarına iletilmelidir.

Varlık fonlarının uluslararası denetleme kuruluşları tarafından incelenmesi de önemli bir konudur. Uluslararası kurumların ve derecelendirme kuruluşlarının fonlar hakkında vereceği notlarda küresel anlamda fonların güvenilirliğini arttırmaktadır.

Varlık fonlarının şeffaflık derecesi Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi ile belirtilmektedir. Bu endeks 10 temel ilkeye dayanmaktadır ve her ilke ise 1 puan olarak kabul edilmektedir. Bir fonun yeterli miktarda şeffaf olduğu kanaatine varabilmek için endeks değerinin minimum 8 olması gerekmektedir (Üstün, Nazlı, 2017: 6).

Dünya genelinde denetim ve şeffaflık konusunda kendini ispatlamış olan Norveç Devlet Emeklilik Fonu kendine özgü bir denetim sistemiyle çalışmaktadır. Fonun denetimi Maliye Bakanlığı tarafından titizlikle yerine getirilmektedir.

Maliye Bakanlığının bünyesinde bulunan Etik Konseyi, fonun yapmış olduğu tüm yatırımların etik ilkelere uyup uymadığını denetlemektedir. Etik konseyi yapılmış olan tüm faaliyetleri yıllık raporlar haline getirip fonun en önemli üst birimlerinden olan Norges Banka iletmektedir.

159

İnsan haklarına aykırılık, rüşvet, çevre tahribatı, çocuk işçi çalıştırma ve benzeri suçlamalara muhatap olan yatırımlar fonun etik ilkelerine aykırı olarak nitelendirilmektedir (Akbulak, Sevinç & Akbulak, Yavuz, 2008 :244). Bu ilkelere uymayan şirketler ise fon portföyünden çıkarılmaktadır.

Şeffaflık derecesi olarak ise Norveç Devlet Emeklilik Fonu dünya genelinde kurulan varlık fonları arasında en şeffaf özelliklere sahip bir UVF’dir. SWFI’nın son yapmış olduğu Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi Derecelendirmesinde 10 tam puan ile Norveç Devlet Emeklilik Fonu en şeffaf UVF’ler arasında yer almaktadır.

Çalışmamıza konu olan bir başka varlık fonu olan Çin Yatırım Şirketi ise denetim ve şeffaflık ilkesine büyük önem vermektedir. Şirketin denetimi denetim kurulu tarafından yerine getirilmekte ve bu denetim gerçekleştirilirken denetim komitelerinden yararlanılmaktadır.

Denetim kurulu başkanı yönetim kurulu toplantılarına bir gözlemci olarak katılmakta ve yönetim kurulu üyelerinin etik davranışlar sergileyip sergilemediğini izlemektedir. Şirketin iç denetleme mekanizması denetleme kurulu tarafından gerçekleştirilmektedir. Ayrıca denetleme kurulu dış denetçileri seçer ve bu dış denetçiler şirketin tüm muhasebe ve finans işlemlerini izleyip analiz ederler.

Şeffaflık derecesi olarak Çin Yatırım Şirketi, SWFI tarafından 8 puan almıştır. Bu doğrultuda şirket şeffaflık açısından yeterli puana sahiptir. Şirketin resmi internet sayfasında yapılmış olan tüm faaliyetlerin raporları, yönetici duyuruları ve güncel haberler paylaşılıp yatırımcılar bilgilendirilmektedir.

Çin Yatırım Şirketi, Uluslararası UVF Çalışma Grubu’nun (IFSWF) en önemli üyelerinden birisidir. Şirket UVF’leri belirli standart ve ilkeler doğrultusunda tanımlayan ve tüm dünya genelinde kabul gören Santiago İlkelerini kabul etmiş ve uygulamıştır.

BAE’nin varlık fonu ADIA’nın denetim faaliyetleri ise Denetimden Sorumlu Komite tarafından gerçekleştirilmektedir. Fonun yıllık faaliyet raporları yönetim kuruluna iletilir ve bu komite doğrultusunda iç ve dış denetçiler atanmaktadır. Denetimden Sorumlu Komite tarafından atanan dış denetçiler ADIA’nın faaliyetleri içeren raporları tekrar denetime tabi tutup yönetim kuruluna iletmektedir.

160

SWFI’nın paylaşmış olduğu analizler doğrultusunda Abu Dabi Yatırım Otoritesi (ADIA) Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi Derecelendirmesinde 6 puan almıştır. Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksine göre şeffaflık için gerekli olan minimum 8 puan şartı ADIA için şuanda sağlanamamıştır.

Abu Dabi Yatırım Otoritesi de aynı Çin Yatırım Şirketi örneğinde olduğu gibi UVF Çalışma Grubu’nun (IFSWF) da bir üyesidir. Bu üyelik doğrultusunda ADIA’da 24 maddelik Santiago İlkelerini kabul etmiş ve uygulamıştır.

Singapur’a ait Temasek Holding’in denetleme faaliyetleri ise denetim komitesi altında iç denetçiler ve dış denetçiler olarak ayrılmaktadır. Tamamen bağımsız kişilerden oluşan iç denetçilerin görevi finans ve muhasebe sistemlerinin düzenlenmesi, yatırım süreçlerinin kontrolü ve bu süreçlerin yasalara ve yönetmeliğe uygunluğunu denetler. Tüm denetleme faaliyetlerinden sonra ise hazırlanan raporlar Temasek Holding’in denetim komitesi ve yönetim kuruluna iletilmektedir.

Dış denetçiler ise dışarıdan ayrı bir izlenimci olarak hem dış denetçileri hem de tüm denetçileri denetlemektedir. Denetim konusu ile ilgili hazırlanan tüm kayıtlar özel olarak stoklanır ve yatırımcılara, personellere sınırsız erişime açılır.

Temasek Holding’i şeffaflık konusunda değerlendirdiğimizde hem iç piyasada hem de uluslararası anlamda iyi bir performansa ve puana sahiptir. Varlık fonlarının şeffaflığı konusunda ele aldığımız Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi Derecelendirmesinde Temasek Holding 10 tam puana sahiptir.

Temasek Holding, resmi internet sitesinde yapmış olduğu yatırımların çeşitliliğini, elden çıkarımlarını, finansal bilgilerini, yıllara göre net portföy değerlerini, likit varlıklarını ve net borçlarını açık bir şekilde listeleyerek yatırımcılarını bilgilendirmektedir. Bu faaliyeti ile de kurumun şeffaflık ilkesine ne kadar önem verdiğini açık bir şekilde görmekteyiz.

Ülkemizde kurulan Türkiye Varlık Fonu’nun ise denetim mekanizmaları şekil olarak araştırmamıza konu diğer ülkelerin varlık fonlarından çokta büyük farklılıklar içermemektedir. Asıl önemli olan fark ise uygulama aşamasındadır.

Ülkemizde 3 yıl önce kurulan Türkiye Varlık Fonu özellikle denetim konusunda birçok eleştiriye konu olmuştur. Çalışmamızın ilerleyen bölümlerinde ele alacağımız bu

161

eleştirilerden önce TVF’nin denetim konusunda diğer ülkelerden farklı yönlerini açıklayacağız.

Çalışmamızın önceki bölümlerinde belirttiğimiz gibi TVF’nin denetim faaliyetleri üst yönetim biriminin bir kolu olan denetim komitesi tarafından gerçekleştirilmektedir. Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketi Esas Sözleşmesinde geçen ifadeler doğrultusunda Türkiye Varlık Fonu ve fon bünyesinde kurulacak tüm alt fonlar bağımsız denetime tabidir.

Söz konusu sözleşmeye göre; “Şirketin finansal tabloları bağımsız denetçi

tarafından, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye Denetim Standartlarına göre denetlenir. Yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu içinde yer alan finansal bilgilerin, denetlenen finansal tablolar ile tutarlı olup olmadığı ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı da denetim kapsamı içindedir (Madde 20/2). (Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim

Şirketi Esas Sözleşmesi, Madde 20/ 1-2-3-4

http://turkiyevarlikfonu.com.tr/content/files/Sirket-ana-sozlesmesi.pdf, Erişim Tarihi

(29.06.2019).

Türkiye Varlık Fonu’nun denetim konusunda çalışmamızda ele aldığımız diğer varlık fonlarından farklı birkaç yönü bulunmaktadır. Örnek olarak Norveç Devlet Emeklilik Fonunda fon yönetici kurum Norges Bank, hem parlamento hem de maliye bakanlığı tarafından denetlenmektedir. Denetim faaliyetini yürütecek olan Denetim Konseyi parlamento tarafından görevlendirilmiştir. Konsey ayrıca bankanın denetimini düzenler, yıllık hesapları kabul eder ve bankanın bütçesini onaylar. Ayrıca bu konsey dış denetçiyi de görevlendirir ve parlamentoya bankanın denetimi ile ilgili yıllık rapor gönderir.

Türkiye Varlık Fonunda ise fonu denetleyecek iç denetçiler direk Cumhurbaşkanı tarafından, dış denetçiler ise yönetim kurulu tarafından atanmaktadır. Dış denetçilerin hazırlamış olduğu raporlar ise denetim komitesi tarafından TBMM Plan ve Bütçe Komisyonuna sunulmaktadır.

162

Kısaca Norveç Devlet Emeklilik Fonunda parlamento denetim faaliyetlerinde ilk başta aktif bir rol oynar iken Türkiye Varlık Fonunda ise TBMM, yönetim kurulunun atadığı dış denetçilerin raporları doğrultusunda denetim sürecine dâhil olmaktadır.

Şeffaflık konusunda çalışmamızda ele aldığımız Norveç, Çin, BAE ve Singapur’a ait varlık fonlarının SWFI tarafından açıklanmış ayrı ayrı Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi dereceleri bulunmaktadır. Ama Türkiye Varlık Fonu henüz böyle bir derecelendirmeye sahip değildir.

Araştırmamıza konu olan 5 ülkenin varlık fonları arasında Çin, BAE ve Türkiye’ye ait UVF’ler UVF Çalışma Grubu (IFSWF) üyesidirler. Fakat kurumun resmi internet sitesinde Türkiye Varlık Fonu’na ayrılan bölümde Santiago İlkeleri Öz Değerlendirme Raporu bulunmamaktadır. Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda varlık fonlarının denetim yapıları ile şeffaflık dereceleri Tablo 43’de detaylı bir şekilde gösterilmiştir.

Tablo 43: Türkiye Varlık Fonu Anonim Şirketi ve Diğer Varlık Fonlarının Denetim ve Şeffaflık Yapısı

Ülke Varlık Fonu

Denetim Kurumları

Linaburg-Maduell Şeffaflık Endeksi

Derecesi IFSWF Üyeliği Norveç Norveç Devlet

Emeklilik Fonu Maliye Bakanlığı Parlamento Denetim ve Etik Konseyleri 10 Yok

Çin Çin Yatırım Şirketi Denetim Kurulu Denetim Komitesi İç ve Dış Denetçiler 8 Var

BAE Abu Dabi

Yatırım Otoritesi

Denetimden Sorumlu Komite

Dış Denetçi

6 Var

Singapur Temasek Holding

Denetim Komitesi İç ve Dış Denetçiler 10 Yok Türkiye Türkiye Varlık Fonu Denetim Komitesi Dış ve İç Denetçiler, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Derecelendirmeye Sahip Değil Var

Kaynak: Tablodaki bilgiler çalışmamızın 2 ve 3’ncü bölümlerinden, söz konusu varlık fonlarının resmi

163

3.3.5. TVF ve Diğer Varlık Fonlarının Amaçları Bakımından Karşılaştırılması: