TVF’nin Kuruluş Nedenleri ve Amaçları:

Küresel ekonomide meydana gelen ani değişimler doğrultusunda birçok ülkede son 10 yılda sürdürülebilir büyüme ve finansal kalkınma seviyelerini arttırmak ve mevcut doğal kaynaklardan elde edilen birikimleri değerlendirebilmek için Ulusal Varlık Fonları (UVF) kurulmuştur. Norveç, Çin, Körfez Ülkeleri, Singapur, Rusya gibi ülkeler ise kurmuş oldukları fonlarla yeni bir finansal model olan varlık fonu uygulamalarının öncü ülkeleri olmuşlardır.

Diğer taraftan küresel dünyadaki gerek ekonomik gerekse de son dönemlerdeki jeopolitik konjonktürdeki hareketler çok çabuk değişmektedir. Bu hareketlilik bilhassa dolaylı yabancı sermaye hareketlerindeki kırılganlığı daha da arttırmaktadır (Yazıcı, 2017)

TVF’nin kuruluş gerekçelerine baktığımızda TBMM’ye gönderilen ilk kanun tasarısında şu ifadelere yer verilmiştir; “Sürdürülebilir büyüme ve finansal kalkınmayı

sağlamak üzere son on yıllık süreçte Körfez ülkeleri, Norveç ve ABD’nin yanı sıra Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Singapur gibi gelişmiş ülkelerde Ulusal Varlık Fonu (UVF) modeli ön plana çıkmaktadır. Ülkemiz G-20 ülkeleri içerisinde Ulusal Varlık Fonu olmayan tek ülkedir.” diye belirtilmiştir (TBMM, “Türkiye Varlık Fonu Kurulması ile

Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” , 01.08.2016, https://www2.tbmm.gov.tr/d26/1/1-0750.pdf ).

Kanun tasarısında geçen gerekçelerden biri ise Türkiye’nin 2023 hedeflerini gerçekleştirmesi ve büyük alt yapı projelerinin finansmanı için TVF’nin bir araç olarak da görülmesidir. Söz konusu bu gerekçe ise tasarıda; “Türkiye, özellikle Kamu otoritesi

130

olarak oldukça çeşitli ve büyük bir varlık portföyüne sahiptir. Ayrıca verilen teşvikler ile emeklilik sistemi üzerinde büyüyen bir fon pazarı bulunmaktadır. Mevcut durumda kamuya ait gelir ve fon fazlalarının çeşitli yatırım araçlarına yönlendirildiği görülmektedir. Söz konusu fonların, reel sektöre uzun vadeli yatırım çerçevesine olanak sağlayacak bir üst fonda birleştirilmesi ile ülkemizin 2023 hedeflerine sağlıklı bir şekilde ulaşması sağlanacaktır. Söz konusu fon, bir çarpan etkisi ile sadece ülkemizde planlanan mega yatırımların finansmanını sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda finans sektöründeki hakim rolü azaltılarak, alt yapı ve gayrimenkul fonları gibi sermaye piyasası ürünleri de ön plana çıkarılabilecektir.” ifadeleri ile belirtilmiştir (TBMM,

“Türkiye Varlık Fonu Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” , 01.08.2016,

https://www2.tbmm.gov.tr/d26/1/1-0750.pdf ).

TVF’nin kurulmasına hız kazandıran en önemli etkenlerden biri de yurtiçi ve yurtdışında yaşanan ani ekonomik dalgalanma dönemleri ve finansal risklerin artış göstermesidir. Özellikle 2016 yılında ülkemizde yaşanan 15 Temmuz darbe girişimi sonucunda yurtiçinde yaşanan ani ekonomik dalgalanmalar TVF’nin kurulmasına etki etmiştir. Bu gerekçe ise kanun tasarısında;” Diğer taraftan, yurtiçi ve yurtdışında

finansal risklerin artması ile yaşanan ekonomik dalgalanma dönemlerinde, yabancı yatırımcıların gerçekleştirdikleri fon çıkışlarının varlık fiyatlarında sert düşüşlere yol açması ve yerli yatırımcıların spekülatif döviz talebinin artması, piyasalarda likiditenin azalmasına ve finansal istikrara yönelik endişelere yol açmaktadır. Bu sorunların çözümü için, finansal stres ortamında piyasalarda stabilize edici bir görev üstlenecek, kamu fonlarının konsolide olarak yönetildiği, güçlü bir Ulusal Varlık Fonunun bulunması, ülke tasarruflarının büyüklüğünü ve gücünü görünür kılarak piyasalarda gerekli güven ortamını yaratacak ve ülkemizin uluslararası kredibilitesinin artmasını sağlayacaktır.” ifadeleri ile belirtilmiştir (TBMM, “Türkiye Varlık Fonu Kurulması ile

Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı”, 01.08.2016, https://www2.tbmm.gov.tr/d26/1/1-0750.pdf ).

Yukarıda geçen ifadeler doğrultusunda TVF’nin ülke içerisinde yaşanabilecek ani fon çıkışlarına ve bu çıkışlar doğrultusunda ekonomik göstergelerde ve döviz kurlarında meydana gelebilecek ani değişimlere karşı bir tedbir alma gerekçesini yansıtmaktadır. Tasarıda geçen ifadenin devamında ise; “Ulusal Varlık Fonunun

131

bulunması, ülke tasarruflarının büyüklüğünü ve gücünü görünür kılarak piyasalarda gerekli güven ortamını yaratacak ve ülkemizin uluslararası kredibilitesinin artmasını sağlayacaktır.” ifadesi geçmektedir. Bu doğrultuda Türkiye’nin yurtiçi tasarruflarını

analiz etmek ve değerlendirmek çalışmamızın hem bu bölümü için hem de ileri ki bölümleri için faydalı olacaktır.

Tablo 37: Türkiye’nin Yurtiçi Tasarruflarının ve Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH İçindeki Payı (1998-2016)

Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, http://www.sbb.gov.tr/ , Erişim Tarihi (20.06.2019) TASARRUFLAR (% ) YATIRIMLAR (% ) YILLAR KAMU TASARRUF ÖZEL TASARRUF YURTİÇİ

TASARRUFLAR KAMU ÖZEL

SABİT SERMAYE YATIRIMLARI 1998 -1,4 26,9 25,5 4,7 18,8 23,5 1999 -4,9 26,4 21,5 4,8 15,1 19,9 2000 -3,4 24,2 20,9 5,0 17,3 22,3 2001 -7,0 27,7 20,7 4,6 13,5 18,1 2002 -4,7 26,4 21,7 4,8 14,8 19,6 2003 -4,0 24,0 19,9 3,7 17,2 20,8 2004 -0,9 22,4 21,5 3,1 22,3 25,4 2005 2,7 20,2 22,9 3,6 23,0 26,7 2006 4,0 20,0 24,0 3,6 25,1 28,7 2007 2,3 21,0 23,3 3,7 24,4 28,1 2008 1,6 22,3 24,0 3,9 22,9 26,8 2009 -0,8 22,2 21,4 3,9 18,5 22,4 2010 1,5 19,8 21,3 4,1 20,8 24,9 2011 3,4 19,0 22,5 3,8 24,2 28,1 2012 2,6 20,1 22,8 3,8 23,5 27,3 2013 2,9 20,2 23,2 4,3 24,2 28,5 2014 2,7 21,8 24,4 3,9 25,0 28,9 2015 _{3,6 21,1 24,8 4,1} 25,6 29,7 2016 2,7 21,7 24,5 4,1 25,3 29,3

132

Grafik 23: Türkiye’nin Yurtiçi Tasarruflarının ve Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH İçindeki Payı (1998-2016)

Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, http://www.sbb.gov.tr/ Erişim Tarihi (20.06.2019)

Tablo 37 ve Grafik 23’den de görüldüğü gibi 2009 yılından itibaren yurtiçi tasarruflar ile sabit sermayeli yatırımlar arasındaki fark açılmaya başlamıştır. Son 10 yılda sermaye yatırımlarının tasarrufların üstünde seyretmesi Türkiye’nin tasarruf konusunda ki eksiklilerini bize göstermektedir. Bu sonuç ise Türkiye’nin kaynak ihtiyacını ve sorunlarını ön plana çıkarmaktadır.

Tasarruflarla ve yatırımlarla ilgili olarak TVF’nin resmi internet sitesinde;

“Ülkemizde büyümenin sağlanması için tasarruf ve yatırımların artırılması zorunludur. Mevcut durumdaki piyasalarda bulunan yüksek faiz baskısı büyüme üzerindeki önemli engellerden birisidir. Türkiye Varlık Fonu'nun büyük projelere sağlayacağı finansman, hem bu projelerin hayata geçmesiyle oluşturulacak istihdam yoluyla, hem de faiz üzerindeki baskıyı azaltarak, ülkemizin büyüme ve kalkınması üzerinde olumlu etkilerde bulunacaktır.” ifadelerine yer verilmiştir (Türkiye Varlık Fonu,

http://turkiyevarlikfonu.com.tr/TR/icerik/51/hakkimizda , Erişim Tarihi (20.06.2019).

TVF’nin kuruluş amaçlarından sonra gerçekleştirmek istediği hedeflerde önemli bir konudur. TVF’nin ekonomide ve uluslararası finans piyasalarında gerçekleştirmek istediği hedefler, TVF’nin kanun tasarısında maddelerle şu şekilde belirtilmiştir

0 4 8 12 16 20 24 28 32 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

133

(TBMM, “Türkiye Varlık Fonu Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” , 01.08.2016,

https://www2.tbmm.gov.tr/d26/1/1-0750.pdf ).

 Büyüme oranına gelecek on yıl içinde yıllık %1,5 oranında ilave artış sağlanması,

 Sermaye piyasalarının büyüme ve derinleşmesinin hızlandırılması,

 İslami finansman varlıklarının kullanımının yaygınlaştırılması,

 Yapılacak yatırımlarla yaklaşık yüzbinlerce kişilik ek istihdam sağlanması,

 Savunma, havacılık ve yazılım gibi teknoloji yoğun stratejik sektörlerdeki yerli şirketlerin sermaye ve proje bazında desteklenmesi, küresel oyuncu olmalarının sağlanması,

 Otoyollar, Kanal İstanbul, Üçüncü Köprü ve Havalimanı, Nükleer Santral gibi büyük altyapı projelerine kamu kesimi borcu arttırılmadan finansman sağlanması,

 Katılım finansmanı sektör payının arttırılması,

 Arz güvenliğini sağlamak üzere, Türkiye için önem taşıyan doğal gaz ve petrol gibi yurt dışındaki stratejik sektörlere yasal ve bürokratik kısıtlamalara bağlı olmadan doğrudan yatırım yapılabilmesi” dir.

Yukarıda belirtilen maddeler doğrultusunda TVF’nin kuruluş hedeflerinin hem mevcut yerel ekonomik düzen üzerinde hem de uluslararası ekonomi ve finans piyasalarında aktif bir rol oynamak istediği görülmektedir. “Büyüme oranına gelecek on

yıl içinde yıllık %1,5 oranında ilave artış sağlanması” ifadesi ile ekonomik büyüme

rakamlarının son yıllarda belirli bir düşüş yaşaması ile birlikte bu probleme karşı kurulacak bir varlık fonu ile ekonomik düzenin canlandırılması planlanmıştır.

“Sermaye piyasalarının büyüme ve derinleşmesinin hızlandırılması” ve “İslami

finansman varlıklarının kullanımının yaygınlaştırılması” ifadeleri ile birlikte uzunca

bir dönem her türlü ekonomik risklere karşı hassas ve sığ olan piyasaların derinleştirilmesi hedeflenmiştir. Sermaye piyasalarının büyümesi ve derinleşmesi ile birlikte islami finansmanın yaygınlaştırılması ve katılım finansmanın geliştirilmesi ile dini inançlarından dolayı (faiz) yastık altındaki tasarruflarını finansal sisteme

134

aktarmayan bireylerin, katılım bankacılığının gelişmesiyle tasarruflarını finansal sisteme aktarabilecekleri belirtilmiştir (Özgül, 2018, s. 101).

TBMM’ye gönderilen kanun tasarısında geçen en önemli maddelerden biri ise ;

“Otoyollar, Kanal İstanbul, Üçüncü Köprü ve Havalimanı, Nükleer Santral gibi büyük altyapı projelerine kamu kesimi borcu arttırılmadan finansman sağlanması”

maddesidir. Bu ifade bize göstermektedir ki TVF kapsamındaki kaynaklar inşaat sektörünü ilgilendiren büyük alt yapı projelerinde kullanılmak üzere hazır bulunacaktır. TVF’nin resmi internet sitesinde belirtilen temel amaçlar ve hedefler ise şu şekilde

sıralanmıştır (Türkiye Varlık Fonu,

http://turkiyevarlikfonu.com.tr/TR/icerik/51/hakkimizda , Erişim Tarihi (21.06.2019).  Önemli kamu varlıklarında değer artışı sağlayarak ekonomik büyümeye katkıda

bulunmak,

 Katılım finansmanına uygun varlıkların gelişmesine destek olmak,

 Sermaye piyasalarının araç çeşitliliği ve derinliğine katkı sağlamak,

 Türkiye’ye daha fazla yatırımcı ilgisini çekmek ve yeni yatırımlar için sermaye sağlamak,

 Stratejik önem arz eden sektörlerin gelişmesine ve büyük ölçekli yatırımlara iştirak etmek amacıyla Türkiye Varlık Fonu’nu ve bu fona bağlı alt fonları kurmak ve yönetmek.

Bu maddeler doğrultusunda TVF, misyonunu; “Türkiye’nin stratejik varlıklarını

geliştirmek, değerlerini artırmak ve böylece ülkemizin öncelikli yatırımları için kaynak sağlamak” olarak vizyonunu ise; “Ülkemiz için yaptığımız yatırımlar, performans ve şeffaflığa odaklı kurumsal yönetişim anlayışımızla dünyanın en başarılı varlık fonlarından biri olacağız.” ifadeleri ile belirtmiştir (Türkiye Varlık Fonu,

http://turkiyevarlikfonu.com.tr/TR/icerik/51/hakkimizda, Erişim Tarihi (21.06.2019).

Yukarıda geçen gerek TBMM’de ki kanun tasarısında gerekse TVF’nin resmi internet sitesinin bahsetmiş olduğu tüm amaç ve hedeflerin Türkiye ekonomisine ve uluslararası finans piyasaları üzerinde bırakacağı etkiler şuanda bile tartışılan konular içerisindedir. Yukarıda bahsedilen hedeflere yönelik olarak TVF, ekonomi üzerinde

135

olumlu ya da olumsuz etkiler bırakacak mı sorusuna cevabımızı ise çalışmamızın ilerleyen kısmında TVF’ye yöneltilen eleştiriler bölümünde ele alacağız.