Ulusal İnovasyon Sistemleri

Teknoloji ve inovasyon çalışmaları 1980’lerin sonunda bilimde yeni bir kavramsal çerçeve olarak ortaya çıkmıştır. Bu çerçeve doğrusal inovasyon modelinin ortaya çıkışından bir dizi politika çalışmasının oluşması ve takiben ulusal inovasyon sistemleri yaklaşımının ortaya çıkışına kadar devam eden bir dizi süreci kapsamaktadır. Bu kapsamda ulusal bir inovasyon sistemi genellikle ulusal sınırlar içerisinde var olan ve sınırlı bir şekilde birlikte bulunan bir grup karakteristik tarafından tanımlanmaktadır. Bu özellikler ise ortak bir dil, tarih ve kültürle belirlenmektedir. Başka bir deyişle sistem, nihai amacı inovasyon olan bir araştırma sistemini ve bu sistemin parçası olduğu hükümetler, üniversiteler, sanayi kuruluşları ve bunların çevrelerinden oluşan daha büyük bir sistemin varlığını ileri sürmektedir (Cooke vd., 1997: 479; Godin, 2009: 476).

Ulusal inovasyon sistemleri kavramı ortaya çıktığı zamandan bu yana kurumsal iktisat ve inovasyon üzerinde çalışan birçok araştırmacının ve gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki karar vericilerin dikkatlerini üzerine çekmiştir. Ulusal inovasyon sisteminin çekirdeğini oluşturan kurumlar yeni teknik bilgilerin üretimini, yayılımını ve bu bilgilere adaptasyonu sağlarken, bu kurumlar arasındaki bağlantılar ise finansal, beşeri, düzenleyici ve ticari akımlarla şekillenmektedir. Bu haliyle ise ulusal inovasyon sistemleri, uzun dönem ekonomik büyümenin sağlanmasında ve bu büyümenin sürdürülmesinde rol oynayan bir dizi kurumun davranış ve performanslarını açıklayan anahtar bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. (Niosi, 2002: 291-300).

Sistem kavramının literatüre kazandırıldığı dönemden bu yana, konuyla ilgili birçok araştırmacı ulusal inovasyon sistemlerini tanımlamaya ve bu sistemler içerisinde var olan birimleri ve davranışlarını açıklamaya odaklanmışlardır. Bu doğrultuda ortaya

çıkan çalışmalarda ise, birbirini tamamlayıcı birçok sistem tanımı yer almaktadır. Bahsedilen bu tanımların bir özeti Tablo-5’te verilmiştir.

Tablo-5: Ulusal İnovasyon Sistemi Tanımları

“…kamu sektörü ve özel sektör bünyesinde, yeni teknolojilerin edinilmesi, geliştirilmesi ve yayılımı konusunda faaliyetlerde ve etkileşimlerde bulunan kurumların oluşturmuş olduğu ağ sistemi” (Freeman, 1987).

“…her biri ulusal sınırlar içerisinde var olan, ekonomik olarak faydalı ve yeni bilginin üretimi, yayılımı ve kullanımı konusunda etkileşimlerde bulunan elementler ve aralarındaki ilişkiler” (Lundvall, 1992).

“…ulusal düzeydeki firmaların yenilikçi performanslarını belirleyen etkileşimlerin var olduğu bir dizi kurum” (Nelson ve Rosenberg, 1993).

“…ulusal inovasyon sistemleri toplumsal çevrede meydana gelen teknolojik değişimin oranını ve yönünü etkileyen kurumlar ve ekonomik yapılar tarafından tesis edilir” (Edquist ve Lundvall, 1993).

“…ulusal bir inovasyon sistemi, ulusal sınırlar içerisinde bilim ve teknoloji üretimini amaçlayan özel sektör ve kamu sektörü bünyesindeki küçük ya da büyük ölçekteki firmalar, üniversiteler ve hükümet kuruluşlarının etkileşimde bulunduğu bir sistemdir” (Niosi vd., 1993).

“…bir ülkedeki teknolojik öğrenmenin seviyesini ve yönünü tayin eden ulusal kuruluşlar, bu kuruluşların harekete geçirici yapıları ve yetkinlikleri” (Patel ve Pavitt, 1994).

“…birlikte ya da tek tek yeni teknolojilerin gelişimi ve yayılımına katkı yapan ve hükümetlerin inovasyon süreciyle alakalı politikaları şekillendirmesine ve uygulamasına destek sağlayan bir dizi ayırt edici kurumdur. Bu şekilde birbiriyle bağlantılı kurumların oluşturduğu bir sistem, yeni teknolojileri açıklayan bilgi, uzmanlık ve eserlerin yaratımı, muhafaza edilmesi ve transferini sağlayacaktır” (Metcalfe, 1995). Kaynak: Niosi, 2002: 292.

Ulusal inovasyon sistemi kavramının kullanım alanı iki farklı şekilde ortaya çıkabilmektedir. Geniş manada bu sistem, ulusal bir ekonomideki yeni ürün, süreç ve sistemlerin ortaya çıkışı ve yayılımını kapsarken, dar manada bilimsel ve teknik faaliyetlerle daha doğrudan ilişkili olan bir dizi kurumu içerisine almaktadır (Freeman, 2010: 173). Daha belirgin bir ifadeyle yeni ulusal inovasyon sistemi;

- Tamamı eğitim sisteminin niteliğinden kaynaklı, artan şekildeki kalifiye işgücü arzı,

- Teknik ve sanatsal uzmanlığı içerisine alan kapsamlı bir mesleki eğitim sistemiyle desteklenen üniversite laboratuvarları,

- Önde gelen sektörler kapsamındaki Ar-Ge laboratuvarları, - Kalite kontrol merkezleri ve araştırma enstitüleri,

- Kütüphaneler,

- Ulusal düzeyde bilimsel ve teknik bir toplum ağı ve yayın şebekesinden oluşmaktadır (Freeman, 2010: 178).

Bir ülkede inovasyon ve teknoloji yayılımını hızını ve yönünü belirleyen piyasa içi ve piyasa dışı kurumların ulusal bir inovasyon sistemini tesis ettiği söylenebilmektedir. Dünya çapında, bölgesel ya da firmalar ile endüstriyel kümelerin oluşturduğu yerel ağlar ile de ortaya çıkabilen bu sistemler ulusal sınırlarla kısıtlanamasa da, ulusal nitelikler ve yapılar her zaman bu gibi sistemleri şekillendirmektedirler (OECD, 1999: 23).

Günümüzde küreselleşme ile ulusal inovasyon sistemleri arasındaki ilişkilerin daha ileri bir düzeyde araştırılması gerekmektedir. Bu kapsamda küreselleşme süreçlerinin gelişmekte olan ülkelerdeki ulusal ve yerel inovasyon sistemlerinin inşasında ve bu sistemlerin desteklenmesindeki rollerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bugün teknoloji lideri ülkelerin ellerinde bulundurduğu teknik bilgilerin transferi, gelişimin sağlanabilmesi açısından gereklidir. Tersine mühendislik9, lisanslama faaliyetleri, bilim adamlarının yurt dışına gönderilmesi, yabancı firma ve uzmanların ülkelere çekilmesi ve uluslararası bilimsel bir işbirliğine dâhil olunması gibi konular başarılması zor adımlar olsa da, güçlü bir ulusal inovasyon sisteminin inşasında gerekli olan ön koşulları oluşturmaktadırlar (Lundvall, 2007: 112).

Ulusal inovasyon sistemleri literatürüne yapılan katkılar, politika yapıcılar üzerinde büyük etkiler yaratmıştır. Bu yaklaşım inovasyonlara çeşitli birimler, örgütler ve kurumlar arasındaki karşılıklı bağımlılığa odaklanan daha bütünsel bir sistem

9 _{Tersine Mühendislik, elle dokunulup gözle görülen fiziksel bir ürün veya yazılım/sistem gibi kavramsal}

bir ürünün en son bitirilmiş halinin tahlil (analiz) edilerek bu ürüne ait kavramsal/fiziksel tasarımların elde edilmesidir (Çetiner, 2010).

perspektifiyle yaklaşmış ve aşamalı olarak inovasyonla ilgili doğrusal yaklaşımların yerini almıştır. Ayrıca bu anlayış, hükümetlerin bir ülkenin inovasyon performansını nasıl harekete geçirebilecekleri konusunda da yapısal olarak farklı bir görüş ortaya çıkarmıştır (Groenewegen ve van der Steen, 2006: 278). Ortaya çıkan bu farklı görüşler çerçevesinde, ulusal bir inovasyon sisteminin iskeletini ve ülke performansını inşa eden faktörleri Şekil-8’deki gibi betimlemek mümkündür.

Şekil-8: Ulusal İnovasyon Sistemi, Aktörler ve Bağlantılar

Kaynak: OECD, 1999: 23.

ÜLKE PERFORMANSI

Büyüme, İstihdam Oluşumu ve Rekabetçilik Makroekonomik ve Düzenleyici Çevre İletişim Altyapısı Diğer araştırma kuruluşları Bilim sistemi Firma kabiliyetleri ve ağlar Destekleyici kurumlar B ö lg es el İn o v a sy o n S ist em leri E n düst r iy e l Küme le r Küresel İnovasyon Ağları

Ulusal İnovasyon Sistemi Bilgi Üretimi, Yayılımı ve Kullanımı Genel ve Mesleki Eğitim Ürün Piyasası Koşulları Faktör Piyasası Koşulları

Şekil-8’de gösterildiği gibi, bir ülkenin inovasyon performansı sonucu sağlayabileceği büyüme artışı, istihdam oluşumu ve rekabet gücü, birbiriyle etkileşim içerisindeki çeşitli yapısal ağlar, piyasa içi ve piyasa dışı faktörler ve alt sistemlerden oluşan inovasyon kapasitesi ile mümkün olabilmektedir. Bu kapsamda mikro ölçekte firmalar, bilim sistemi ve çeşitli destekleyici kurumların meydana getirdiği yeni bilgi üretimi ve bu bilginin yayılımı, makro ölçekte küresel ağlar, düzenleyici bir çevre ve gelişmiş altyapılar ile inovasyon kapasitesini teşkil etmektedir.

İnovasyon kapasitesi bir ülkenin hem politik hem de ekonomik kapsamda, inovasyonlarla alakalı ticari bir akımı ortaya koyabilme potansiyelidir. Bu kapasite var olan inovasyon düzeyinin bir göstergesi olmasının yanında, belirli bir ülke ya da bölgede, inovasyon doğasını yaratan temel koşulları, yatırımları ve politikaları da yansıtmaktadır. Ulusal inovasyon kapasitesi, bir ekonomide var olan teknolojik uzmanlık, bilimsel ve teknik işgücünün hacmine bağlı olmakla birlikte, aynı zamanda ülkenin Ar-Ge faaliyetlerinin verimliliğinin ve bu faaliyetlerin oluşumuna katkı sağlayan kamu ve özel sektör uygulamaları ve yatırımlarının da bir göstergesidir (Porter ve Stern, 2001: 5). Dolayısıyla, ulusal inovasyon kapasitesini güçlendirecek etkin bir sistem yaklaşımına gerek duyulmaktadır. Bu bağlamda ortaya çıkacak etkin bir bölgesel inovasyon sistemi, sektörel bazda rekabetçi inovasyon sistemleri yaratarak etkili bir ulusal inovasyon sistemini inşa edebilecektir (Chung, 2002: 489).

Ulusal inovasyon sistemlerinin bir alt dalı olarak ortaya çıkan bölgesel inovasyon sistemleri, son yıllarda bölgeselleşme ve yerelleşmenin inovasyon faaliyetleri içerisindeki önemini vurgulamaktadır. Kavramın kazandığı bu önem kapsamında, sistem tanımı ve sistemi oluşturan bileşenler bir sonraki alt bölümde verilmektedir.