Uçuş Eğitimi İçin Avrupa’ya Subay Gönderilmesi

Bütün bu gelişmelerin sonucunda Genelkurmay artık Türk askeri havacılığının kurulması konusunda kararını vermişti. Genelkurmay Başkanlığının, K.F.M.M.M.U.liğine 13 Ekim 1910 tarihi ile gönderdiği yazı buna tanıklık ediyor. Bu yazıda; büyük devletlerin ve hatta komşu ülkelerin balon ve uçaklara büyük önem verdiklerinden ve hatta özel hava birlikleri kurduklarından söz edilerek, “Osmanlı ordusunun da onlardan geri kalmamak üzere bunlarla teçhiz edilmeleri gerektiğinden, öncelikle bunları kullanacak subay ve personelin yetiştirilmesi düşünülmüş ve gelecek yıl birkaç subayın bu amaçla Avrupa’ya gönderilmesine 78 Kural, s.18. 79 Kural, s.16. 80 Kural, s.15. 81

karar verilmiştir.” denilmektedir.82 Yine bu yazıda; gönderilecek personelde ne gibi nitelikler aranması gerektiği, hangi ülke ve okullarda öğrenim görecekleri, bunun süresi ve maliyeti konularının araştırılması için askeri ataşeliklere yazı gönderildiği belirtilmek sureti ile bilgi verilmektedir. Yani Türk askeri havacılığının kuruluş çalışmaları bu tarihten itibaren resmen başlatılmıştır.

1911 yılı başlarında, Osmanlı Ordusunda havacılık konusundaki ilgi artıkça tayyarecilik

öğrenimi için Avrupa’ya subay gönderilmesi fikri ağırlık kazanmıştı. Genelkurmay, 14 Şubatta 1 nci, 2 nci ve 3 ncü ordulara bir genelge 83 gönderdi. Bu genelgede aralarından

Avrupa’da tayyarecilik eğitimine gönderilecek adayları seçmek üzere, her ordudan ikişer subayın belirlenmesi istenmekteydi. Bu subayların salıncak ve denizden başlarının dönmemesi, cesaret ve sebat sahibi olmaları, tabiye bilgilerinin iyi olması aranan niteliklerdi. Bunların yanı sıra Fransızca veya Almanca dillerine de yabancı olmamaları gerekiyordu. Bu nitelikleri taşıyan Teğmen ve Yüzbaşı rütbesindeki ikişer kişi ordularca seçildikten sonra, Genelkurmay aralarından 2 subayı sınava tabi tutarak Avrupa’ya gönderecekti 84.

Pilot yetiştirilmesi ile ilgili olarak Paris ve Berlin Askeri Ataşeliklerinden bilgi istenerek bulundukları ülkelerdeki askeri havacılığın durumu, uçuş okulları ve öğrenci yetiştirme süreleri ile mali konuların araştırılması talimatı verilmişti. Paris Askeri Ataşeliği, buna 25 Nisan 1911 tarihinde cevap verdi85. Fransızların kendi askeri havacılık okullarına yabancı öğrenci kabul etmediklerini, fakat sivil okullarda havacı yetiştirmenin mümkün olduğunu bildirerek, süre ve mali konular için, o tarihte ün yapmış olan Blériot havacılık okulunu örnek vermekteydi.Bu okul üç haftada pilot yetiştirmekte ise de, motor bilmeyen pilot olmayacağından, ayrıca 15-20 gün de motor öğrenimine zaman ayırmak gerekiyordu. Üç haftalık pilot kursunun bedeli 800 Fransız Frank’ı idi. Ayrıca 150 Franklık bir sigorta bedeli ödeniyor ve uçak kırım masrafları öğrenciye ait bulunuyordu. Eğer öğrenci Blériot fabrikasından uçak satın alırsa, öğrenim masrafları kendisine iade ediliyordu. Askeri Ataşe Fethi Bey, sadece 2 öğrencinin gönderilmesini yeterli görmüyordu. Orduda tek ve çift satıhlı uçakların kullanılacağını, bunlar için ayrı ayrı pilot yetiştirmek gerekeceğini belirttikten sonra beşerden on subayın gönderilmesini istiyordu. Eğer bu sayı için yeterli tahsisat yoksa, burada öğrenim gören diğer sınıflara mensup subaylardan tayyareciliğe kaydırma yapılabilir şeklinde

82

Kural, s.21.

83

Genkur. ATASE Arşivi, Barış Faaliyetleri, kls.328, ds.23/2319, fih.2-7,(14 Şubat 1911); Kural, s.22.

84

Süreyya İlmen, Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, Hilmi Kitapevi, İstanbul 1947, s.20; Keyüsk, s.14; Kansu-Şenöz, s.117; Kurter, s.34.

85

yol göstermekteydi. Ataşemiz, uçaksız pilotlar bir işe yaramayacağı için şimdiden uçak alımına gidilmesini öneriyordu86.

Berlin Askeri Ataşeliğinden gönderilen bilgilere göre, Berlin’deki tayyare fabrikası, her subayı 2500 Mark karşılığında yetiştirebileceğini yükümlenmekteydi. Kırımlar için ise, uçağı kendi idare ettiği zaman olabilecek zarar ve ziyan ödettirilecekti87.

Genelkurmay 2 nci Şubesi 17 Mayıs 1911’de Harbiye Nezaretine bir yazı 88 gönderdi. Bu yazıda; Drachen tipi balonların alımının 1913’e sarkacağı bildirilmekteydi. Fransız ve Alman havacılık okulları hakkında, askeri ataşelerin gönderdikleri bilgiler aktarılmakta ve bugüne kadar, havacılık öğrenimine istekli 5 subayın belirlendiği ve bunlardan üçünün Fransa’ya, ikisinin Almanya’ya gönderilmesinin uygun olacağı mütalaası eklenmektedir. Bunların masraflarının, Avusturya atış okuluna gönderilmesinden vazgeçilen 40 subay için bütçeye konulan miktardan karşılanabileceği ifade edilmektedir. Ayrıca yazıda, yapılabilecek tasarruflarla bu yıl içerisinde 2-3 uçak alınması gereği de yer almaktadır.

Genelkurmay 2 nci Şubesinin Kıtaatı Fenniye’ye gönderdiği 28 Mayıs tarihli yazıdan anlaşıldığına göre; tayyarecilik öğrenmek üzere 7 subay müracaat etmiştir. Buna karşılık Harbiye Nezareti, birisi Fransa ve birisi de Almanya’da öğrenim görmek üzere 2 subayın gönderilmesinin yeterli olacağını düşünmektedir. Genelkurmay, Müfettişi Umumilikten, belirleyecekleri bir komisyonun seçme sınavı yapmasını istemektedir. Sınavın 29 Haziran’da yapılmasına karar verildi. Adayların bulundukları birliklere yazı yazılarak pilot adaylarının belirtilen tarihte sınavda bulunmalarının sağlanması istenmektedir 89.

Müracaat eden adaylar: Süvari Yzb. Mehmet Fesa (Evrensev), Genelkurmaydan Yzb. Mehmet Macit, Tğm. Kazım ve Mehmet Cemal, İs.Tğm.Yusuf Kenan ve Süvari Tğm. Necmettin idi. Bunlardan Teğmen Mehmet Cemal sonradan adaylıktan çekildi ve yerine Genelkurmaydan Tğm.Ahmet İlmi alındı. 29 Haziran günü yapılan sınava ise bu 6 adaydan sadece 4’ü katıldı. Yzb. Fesa 92 puan alarak birinci ve Tğm. Yusuf Kenan 91 puanla ikinci sırayı alarak sınavı başarmış oldular. Diğer iki aday ise, sırası ile 65 ve 35 puan almışlardır90. Sınav sonucuna göre; Yzb. Mehmet Fesa ve Tğm. Yusuf Kenan’ın Fransa’daki Blériot okulunda öğrenim görmelerine karar verildi.

86 Keyüsk, s.18. 87 Keyüsk, s.19. 88 Kurter, s. 28. 89

Genkur. ATASE Arşivi, Barış Faaliyetleri, kls.328, ds.23/2319, fih.2-11,(6 Haziran 1911); Kurter, s. 25; Kural, s.26.

90

Genkur. ATASE Arşivi, Barış Faaliyetleri, kls. 328, ds.23/2319, fih.2-22, (29 Haziran 1911); Kurter, s.35; Kural, s.46.

Pilot adaylarından Tğm.Yusuf Kenan, kendi birliğinin Baştabipliğinden 22 Haziran 1911 tarihinde pilot olmaya elverişli olduğunu gösterir bir sağlık raporu almıştı91 .

Yzb.Fesa da, 1 Temmuz 1911 tarihinde Haydarpaşa Askeri Hastanesinden sağlık raporu almıştır92. Bu raporlarla pilot adaylarında herhangi bir sağlık sorunu tespit edilmemiştir.

O günlerde Fransa da kendi hesabına öğrenim yapmakta olan Tğm. Hikmet’in kendi hesabına olmak üzere tayyarecilik öğrenimi görmek istediği ve sadece 950 Franklık okul ücretinin ödenmesi de kabul edilmiştir. Daha sonra Teğmen Hikmet Bey uçuş eğitiminden vazgeçmiştir93.

Blériot okulu Paris civarında Etampes’tedir. İki pilot adayı, okulu bitirerek 1912 Şubatında yurda dönmüşlerdir. Fesa Bey, Fransa Hava Kulübünün 780 numaralı brövesini almıştır. Türk Ordusunun da bir numaralı brövesini taşımaktadır. Yusuf Kenan (bröve no: 797) okulda bir hayli kırım yapmıştır. Bu kırımlardan meydana gelen zararı devlet ödüyordu. Subaylara verilen harcırahlar, maaş zamları ve öğrenim ücretlerine kırım masrafları da katılınca toplam öğrenim gideri artmıştır. Bu tarihe kadar ordu subayları için bu kadar masraf yapılmamıştı94.