Osmanlı Devleti harbe girdikten sonra Almanya’dan 12 tayyare ve bunları kullanabilecek pilotlar istedi. Bunlarla birlikte talebelerden Ali Rıza, Tahsin, Abdullah, Mehmet Ali pilotaj bilgilerini artırmak için Almanya’ya gönderildiler. 18 Şubat 1915’de brövelerini aldılar288.
1915 yılı Ocak ayında Almanya Ordusunun parlak bir hava subayı, 1911 yılında havacılığa girmiş bulunan Ütğm.Serno, Yzb rütbesiyle Osmanlı havacılığını düzenlemek için Türkiye’ye getirilir. 12 sivil Alman pilotu da küçük zabit (Astsubay) yapılarak Osmanlı Ordusunda göreve başlardılar. Ayrıca 32 makinist ve montör de hizmete alındı289.
Yzb. Serno, 3 Şubat 1915 tarihinde Ayastefanos Havacılık Mektebine müdür olarak atandıktan sonra, Ayastefanos’u ana istasyon olarak tanzim ederken Çanakkale ve Şam’da meydan ve hangar hazırlar. Bir yandan Almanya’dan bomba ve fleşet getirilirken bir yandan da Bakırköy İmalatı Harbiye Fabrikalarında bomba ve fleşet (okçuk) kutuları imalatına başlanmıştı. 287 Kurter, s.221. 288 Kurter, s.226. 289 Kansu-Şenöz, s.180.
Serno, Mayıs ayında Almanya’ya gidip tayyare teminine çalışırken, Rasıt Körner ve Wayer’i Osmanlı ordusuna angaje etti. Sene sonunda yeni tayyare temini için tekrar Almanya’ya gitti. Ayrıca Avusturya Hava Kuvvetlerinden pervane ustaları ve tezgah temini ile Ayastefanos’da bir pervane imalathanesi kuruldu. Atölye haftada dört pervane imal edebilecekti290.
Alman bölüklerine yedekleriyle 10-15 tayyare tahsis edilirken Türk bölükleri, 2-4 tayyare ile iktifa etmek zorunda kalmışlardır. Alman askeri tayyarecileri geldikten sonra, sivil Alman pilotları iade edildi. Subaylar Osmanlı Hava Kuvvetlerinde göreve başladılar.
Almanya’dan temin edilen uçakların Türkiye’ye getirilmeleri çok zordu. Çünkü Almanya, Sırplar ve Ruslarla savaş halinde idi. Romanya ve Bulgaristan ise tarafsızlıklarını muhafaza ettiklerinden kendi ülkelerinden savaş malzemesinin geçmesine izin vermiyorlardı. Bu durumda uçakların uçarak Türkiye’ye getirilmeleri zorunluydu. Uçaklar güney Macaristan’da Alman bakım personeli tarafından uçuşa hazırlanacaktı. Almanya’da yetiştirilen Türk pilotlara teslim etmek suretiyle Türkiye’ye gönderilecekti. Birkaç uçak bu yolla gönderilmişse de bir kısmı Bulgaristan üzerinden geçerken arızalanıp mecburi iniş yapmışlardır. Bulgar Hükümeti de bu uçaklara el koymuştur. Bu görevi yapan Türk pilotları; Tahsin, Ali Rıza, Abdullah ve Mehmet Ali idi. Bu uçaklar için Bulgar Hükümeti ile Osmanlı Devleti arasında uzun müzakerelerde bulunulmuş sonuçta üç uçağın Bulgar Ordusunda eğitim amacıyla kalmasına izin verilmişti.
Yıl sona ermeden tayyare miktarının çoğalması sebebiyle Genel Karargah emrinde 13 ncü Sahra Seyri Havaiye Şubesi kurularak havacılık işleri buna verildi. Kasım ayında da 13 ncü Şubenin adı Umur-u Havaiye Şubesi oldu. Başına Serno, muavinliğine Mülazım evvel Şakir getirildi. Şube, Harbiye Nezaretinin Hassa Dairesinde faaliyetine başladı. Bu şubenin görevleri, hava birlik ve müesseselerinin bütçesini hazırlamak, çalışmaları kontrol etmek, hava işlerine ait kanun ve nizamnameleri tanzim etmek, hava personelinin eğitimine ait gerekli esasları hazırlamak, havacılığa ait keşif ve gelişmeleri takip etmekti291.
Getirilen uçaklar ve pilotlarla tayyare bölükleri kurulmuş, böylece Türk Hava teşkilatı yeni bir güç kazanmıştır. Kurulan tayyare bölükleri şöyledir292:
I. ve VI. Tayyare Bölüğü – Çanakkale’de (Alman havacılardan oluşmaktadır.) II. Tayyare Bölüğü – Irak’da (Uçucuların bir kısmı Türk, çoğu Almandı.) 290 Kansu-Şenöz, s.181. 291 Kansu-Şenöz, s.182. 292 Sarp, s.46.
III. Tayyare Bölüğü – Uzunköprü’de (Alman havacılardan teşkil edilmiş, Rasıtları Türk.)
IV. Tayyare Bölüğü – Adana’da (Uçucuları Türk)
V. Tayyare Bölüğü – II.Ordu (Uçucuları Türk ve Alman, rasıtları Türk.) VII.Tayyare Bölüğü – Kafkas Cephesinde (Uçucuları Türk’tür.)
Ayrıca bir tayyare bölüğü Şam’da, bir tayyare bölüğü de Keşan’da kurulmuştur. Bahriye Nezaretine bağlı Deniz Tayyare Birliğinde; iki Nieuport eğitim, bir Curtiss ve sekiz Gota olmak üzere toplam 11 uçak bulunuyordu.
Tayyare Bölükleri, tahsis bakımından Harbiye ve Bahriye Nezaretlerine, tedarik, idari ve ikmal bakımından XIII. Şubeye, savaşta kullanılma, iskan ve iaşe bakımından emrine verildikleri ordular grubu ve ordu komutanlıklarına bağlıydı.
Türk havacılığı bu durumda Deniz ve Kara havacılığı olmak üzere iki başlı durumdaydı ki, bu da büyük olumsuzluklara sebep olmaktaydı. Çünkü görüş farklılıkları ve tek elden yönetilmemesi kargaşaya neden olmaktaydı. Deniz uçaklarının bakım ve onarımı için Bahriye Nezaretinde tamirhane ve bakım tesisleri bulunmadığından, uçakların uçuşa hazırlanması zorluğu, daha da önemlisi kara ve deniz birlikleri elastiki bir şekilde kullanılmadığı görülerek Harbiye ve Bahriye Nezaretleri emrinde bulunan hava birlikleri Umur-u Havaiye Müfettişliği altında toplandı 293.
1915 yılında havacılığın gün geçtikçe önem kazanması, Çanakkale ve Karadeniz’de Türk-Alman uçaklarının faaliyetleri artacağından uçuş emniyetini sağlamak için Meteoroloji (Alaim-i Cevviye) şubesi kurulmuştu. İlk olarak İstanbul ve Edirne’de, bundan başka Aralık 1915’de Gelibolu’da da şube açılmıştır.
Daha önce 1914 yılında Almanya’ya gönderilen subaylardan uçuş diploması alanlar, Almanların Osmanlıya verdiği uçaklarla memlekete dönmüştü. Böylece Ayastefanos Uçuş Okulunun öğretmen kadrosu kuvvetlenmişti. Ancak çeşitli cephelerde savaşan kara ordularına savaş süresince hava desteği sağlayacak, hava birlikleri için gerekli uçucu personeli ileriyi gören bir plana göre yetiştirilemiyordu. Bir yılda diploma alan uçucu sayısı 15 subayı geçmiyordu.
293
Ayastefanos Tayyare Mektebi Müdürlüğünü 3 Şubat -16 Kasım 1915 tarihleri arasında Yzb.Serno; 17 Kasım-31 Aralık 1915 tarihleri arasında Yzb.Mehmet Ali yürütmüştür. Okul öğretmenleri Alman pilotlarından seçilmiştir. Bu dönemde okulda 10 pilot adayı ve 13 rasıt adayı yetiştirilmiştir. Okul uçağı olarak 9 adet Rumpler ve 5 adet Albatros uçağı kullanılmaktadır294.
Bahriye Nezareti emrindeki Deniz Hava Birlikleri için Yzb. Savmi, Ütğm. İsmail ve Ütğm. Yahya L.V.G. uçak fabrikasında yapılan deniz uçaklarını teslim almak üzere Almanya’ya gönderilmişlerdi. Heyet, Almanya’ya vardığında uçakların daha hazır olmadığını görmüş, durumu Bahriye Nezaretine iletmişti. Nezaret bu subayların uçuş kabiliyetlerini geliştirmeleri için Alman Kara Uçuş Okuluna devam etmelerini sağlamıştır. Bu subaylar kara uçuş okulundaki eğitimlerini tamamladıktan sonra deniz uçuş okuluna da devam ederek diplomalarını almışlardı.
Nihayet Almanlar Haziran 1915’de 5 küçük deniz tayyaresini (Gotha WD 1 tipi) Türkiye’ye tertiplediler. Bunlardan üçü flotörlerinin altına tekerlek takılmak suretiyle anfibi haline getirildiler ve Makedonya’dan Lom-Palanka’ya uçup orada sökülerek trenle Türkiye’ye geldiler. Bunlar, 100 beygirlik silahsız tayyarelerdi. Geri kalan ikisi de Eylül’de Türkiye’ye geldi. Ekim 1915’de Almanya’daki deniz tayyarecilerimiz 3 yeni Gotha tayyaresini aynı yolla getirdiler. Bu suretle yıl sonuna kadar 8 deniz tayyaresine sahip olundu.
1915 yılında tedarik edilen diğer uçaklar da şöyledir 295:
Albatros BI tipi, keşif, 100 beygirlik Mercedes motorlu, silahsız, bomba taşır. (8 Adet) Albatros CI tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu,makineli tüfeği var, bomba taşır. (7 Adet)
Rumpler BI tipi, keşif, 100 beygirlik Mercedes motorlu, silahsız, bomba taşır. (18 A det) L.V.G. BI tipi, keşif, 100 beygirlik Mercedes motorlu, silahsız, bomba taşır. (2 Adet) Fokker E tipi, av, 100 beygirlik Gnome motorlu, makineli tüfeği var. (4 Adet)
294
Kurter, s.230.
295
C. 1916 YILI TEŞKİLATLANMASI
Genelkurmay Karargahı 13 ncü şubesi olarak görev alan Umuru Havaiye Müfettişliği, Balkan yollarının açılması sebebi ile bol sayıda tayyare getirilebildiğinden oldukça faal bir duruma geçmiş ve Osmanlı Hava Kuvvetleri teşkilatı gelişmişti. Müfettişlikten başka Harbiye Dairesi 9. Umur-u Havaiye Şubesi de teşkil edildi. İkmal ve tedarik konuları ile bu şube görevlendirildi. 1916 yılı sonunda her iki şubenin teşkilat ve nizamnameleri padişah tasdikinden çıktı. Umur-u Havaiye Müfettişliği tümen kumandanlığı yetkisine haizdi. Sulh zamanında Harbiye Nazırına bağlı olacak seferde Genel Karargahın 13 ncü Şubesi olarak Başkomutanlığa bağlı olacaktı. Emrindeki hava kıtaları şöyle kurulmuştur296:
a) Tayyare Kıtaatı (İstasyon ve bölükler) b) Balon Kıtaatı
c) Uçak Savar Kıtaatı d) Topçu Ölçme Kıtaatı e) Deniz Tayyare Kıtaatı f) Depolar Parklar
g) Fotoğraf ve Fotogrametri Şubesi h) Rasadatı Havaiye Şubesi
Müfettişlik, yeni tayyare ve balon birlikleri teşkili, hava gözetleme merkezleri tesisi, İstanbul hava müdafaasının tanzimi gibi işlerle görevlidir. Hava birliklerinin ikmal merkezi Ayastefanos Tayyare Mektebidir. Sadece pilot ve rasıt yetiştirmekle kalınmıyor ayrıca cephelere gidecek tayyare bölükleri de teşkilatlandırılıyordu. Bu bölük ve müfrezeler için Almanya’dan gelen tayyarelerin montaj ve tecrübesi seyahat hazırlığı, yedek parça ikmali, pilot, rasıt ve yer personeli hazırlanması, vasıtaların tertiplenmesi yine mektebe aitti 297.
Deniz bölüklerine gelince, Karadeniz boğazı, Çanakkale ve sonraları Zonguldak ve Ereğli’de görevli Alman deniz birliğinden başka, İzmir’de 1 nci Türk Deniz Bölüğü de Almanya’dan gelen 3 Gotha tayyaresiyle teşekkül edecektir. Alman deniz birliği de yıl içinde 4 silahlı Gotha ve yıl sonunda 5 Friederischaffen tayyaresiyle takviye edildi. İstanbul’da
296
Kansu-Şenöz, s.219.
297
Beykoz’daki sabit balon birliği ise Ekim’e kadar tarassut görevini yaptıktan sonra Irak’a hareket edecektir298.
Birden fazla bölüğü olan bazı ordularda tayyare kıtaat komutanlıkları teşkilatı yapılmaya bu yıl içinde başlandı. İlk defa 5 nci ve 6 ncı ordular kuruldu. Bölük sayısı ihtiyaca ve tayyare durumuna göre tertiplenerek yeniden numaralandırıldı299 .
Tayyare Bölük Adı Görev Yeri Bağlı Olduğu Ordu
I.Tayyare Bölüğü Gelibolu-Galata 5 nci Ordu
II.Tayyare Bölüğü Irak-Tığrıt 6 ncı ordu
III.Tayyare Bölüğü Maan-Medine-Şam 4 ncü Ordu
IV.Tayyare Bölüğü Adana 4 ncü Ordu
V.Tayyare Bölüğü Seydiköy/İzmir 5 nci Ordu
VI.Tayyare Bölüğü Çanakkale 5 nci Ordu
VII.Tayyare Bölüğü Kafka 3 ncü Ordu
VIII.Tayyare Bölüğü Suşehri 3 ncü ordu
IX.Tayyare Bölüğü Yeşilköy Başkomutanlık
X.Tayyare Bölüğü Elazığ 2 nci Ordu
XII.Tayyare Bölüğü Hanikin 6 ncı Ordu
300.Paşa Bölüğü Filistin-El-ariş 4 ncü Ordu
I.Deniz Tayyare Bölüğü Küllük-İzmir 5 nci Ordu
Tayyare bölükleri dışında uçuş emniyetini sağlayacak meteoroloji tesislerine de gereken önem verilmiştir. 1916 yılının başında Konya, Bursa, Ankara, Sinop, Edirne, Gelibolu, İzmir, Eskişehir, Zonguldak, Beyrut, Kudüs, Bağdat ve Adana’da birer Meteoroloji Merkezi açılmıştır. Tüm bu şubeler İstanbul’da Kandilli merkez şubesine bağlıdır300.
Almanya ve müttefikleri, garp cephesindeki fazla miktardaki tayyareci zayiatını karşılayabilmek için küçük zabitler de pilot olarak yetiştirmeye karar vermişler, bunu Osmanlı
298 Kansu-Şenöz, s.220. 299 Kansu-Şenöz, s.219. 300 Kansu-Şenöz, s.221.
Ordusuna da tatbik etmişlerdir. 1916 yılından itibaren pilotların küçük zabitlerden intibahı esas alınmıştır.
Yzb.Mehmet Ali, 1915 yılının sonlarında devraldığı Tayyare Mektebi müdürlüğünü 1916 Temmuz sonunda Bnb.Gretz’e teslim etti. O yıl tayyare mektebi bugünkü esaslar dahilinde eğitime başlamıştır. Okulda 5 Alman pilot öğretmeni görev yapmaktaydı. Okulun öğrenci sayısı da oldukça fazlaydı. 21 pilot adayı, 29 rasıt adayı eğitim almaktaydı. 8 pilot adayı da Almanya’ya eğitime gönderilmiştir. Mektebin envanterinde 10 adet Rumpler, 6 adet Albatros ve 2 Gotha eğitim uçağı vardı. Fokker av uçaklarıyla da yetişmiş pilotlara av eğitimi yaptırılmaktaydı. Bütün bu eğitimler yeterli olmadığından, pilotlar daha çok cephelerde yetişmekteydi 301.
Rasıt kurslarına sadece subaylar kabul edilmekteydi. Mektep ciddi olarak eğitime 1916 yılında başlamıştı. Mektep öğretmenliğine Alman Yzb. Keiper tayin edilmişti. Telsiz, Seyrüsefer, Bombardıman, Fotoğraf, Tayyare, Nazari ve Pratik motor bilgisi dersleri gösterilmekteydi.
Deniz tayyare teşkilatı da Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın ısrarlarına rağmen Bahriye Nezaretinden alınarak Umur-u Havaiye Müfettişliği’ne bağlandı302.
Yzb.Serno, Almanya’ya yaptığı seyahatten döndükten sonra muavini Mülazım Evvel Şakir Fevzi ile birlikte Eskişehir ve Konya’daki tesislerden başlayarak Sivas, Diyarbakır, Musul, Samara, Bağdat ve Şam’daki hava birlik ve tesislerini teftiş ederek eksiklikleri tespit etti. Yzb. Serno, tekrar Almanya’ya giderek 30 kadar Albatros silahlı tayyaresiyle Fokker av tayyaresinin tedarikini ayrıca bir grup Alman havacı subayının ordumuzda çalışmasını sağladı.
1916 yılında tedarik edilen tayyarelerimiz şunlardır303:
Gotha LD2 tipi, keşif okul,120 beygirlik Mercedes motorlu silahsız, (6 Adet)
Pfalz Parasol AII tipi, keşif bombardıman,120 beygirlik Argus motorlu, silahsız, (10 Adet)
Albatros BI tipi, keşif, 100 beygirlik Mercedes motorlu, silahsız, (10 Adet) Albatros CII tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, (8 Adet)
301 Kurter, s.244. 302 Kansu-Şenöz, s.222. 303 Kansu-Şenöz, s.224-225.
Albatros CIII tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, bomba taşır,(26 Adet)
Fokker EIII tipi, av, 100 beygirlik Gnome motorlu, (9 Adet)
Gotha WD2 tipi, deniz keşif, Mercedes motorlu, bomba taşır, (3 Adet)
D. 1917 YILI TEŞKİLATLANMASI
1916 yılı sonunda Genel Karargah 13 ncü Şube görevi verilen Umur-u Havaiye Müfettişliğinin ve Ordu Dairesi 9 ncu Havacılık Şubesinin talimatları hazır olduğundan geniş bir şekilde faaliyet başladı. Cephedeki bölüklerin çoğaltılması ve takviyesi yeni gelecek tayyarelere bağlıydı 304.
Tümen komutanı yetkisine haiz olan Bnb.Serno, elinden geleni yapmaktan çekinmiyor, mütemadiyen Alman Karargahını yeni tayyare tedariki için zorluyordu. İki veya daha fazla tayyare bölüğüne sahip olan ordularda tayyare kıtaat komutanlıkları teşkil edildi.1917 yılında önceki tayyare bölüklerine ilave olarak üç yeni tayyare bölüğü eklendi. Bu bölükler Yeşilköy, Şam ve Bağdat’a konuşlandırıldı.İstanbul’da tayyarelerin korunması için Umur-u Havaiye deposu kuruldu. Irak Cephesine yeni uçaksavar bataryaları tertiplendi. 1917 yılı Kasım ayında Fırat Cephesinde görev almak için 14 ncü bölük teşkil edildi. Deniz tayyare bölükleri de artırılmıştır 305.
Bağdat’ın kaybedilmesinden sonra, Mareşal Falkenhayn komutasında 15.000 kişilik bir Alman kuvveti, Yıldırım Orduları ismiyle Türk Ordusuyla beraber çalışmaya başladı. Yıldırım Ordusu 301, 302, 303 ve 304 numa ralı paşa bölükleri olarak bölüklere ayrılmıştır.
1917 yılında cephedeki bölük ve müfrezelerin sayısı 18’i bulmuştu. Bu tayyare bölüklerinden Almanlar tarafından teşkil edilenleri uçak, uçucu, bakım, idari personel ve yedek malzeme bakımından çok kuvvetli iken, Türk tayyare bölükleri her bakımdan büyük zorluklar içinde görev yapmaktaydı.
Ordu komutanlıkları emrindeki tayyare bölüklerinin bu eksikliklerini Başkomutanlık Vekaletine iletmiş, vekalet de 4 Aralık 1917 tarihinde Alman Orduları Başkomutanlığına Akdeniz, Kafkas ve El-Cezire cephelerinde düşman hava kuvvetlerinin üstünlük sağladıkları, Türk uçaklarının bu cephelerde görev yapamaz duruma geldiklerini belirtmek suretiyle
304
Kansu-Şenöz, s.283.
305
Türkiye’ye uçak, malzeme ve personel gönderilmesi için istekte bulunmuştu.Alman Başkomutanlığı olumlu cevap vermiş, engelleyici bir durum meydana çıkmadığı takdirde istenilen malzeme, uçak ve personelin gönderileceğini belirtmiştir 306.
Bnb. Serno, 1917 Sonbaharında resmen Almanya’ya çağrılarak Karpat ordularında, sonraları 26 ncı Tümende görevlendirildi. Yerine vekaleten Bnb. Gretz tayin edildi. Fakat Enver Paşa’nın şiddetli müdahalesi sonucu Türk hava teşkilatı ile Bnb. Serno’nun ilişkisi kesilmedi ve Bnb. Serno 1918 yılı başında tekrar vazifesine dönmüştür.
Umur-u Havaiye Müfettişliği, teknik, harekat ve istihbarat haberlerini yayan bir dergi çıkarmaya başlar. Bu derginin adı Vekay-i ve Terakkiyat-ı Havaiye’dir.Kişiye özel olarak dağıtılan bu dergi Hava Kuvvetlerimizin ilk resmi yayın organıdır. 1917 yılında 8 nüsha basılmıştır 307.
Ayastefanos Hava Mektebinde eğitime devam edilmekteydi. Yzb.Mehmet Ali okul komutanı olarak görevini sürdürmektedir. Okulda 2 Alman, 3 Türk öğretmen görev yapmaktadır. Eğitim gören pilot ve rasıt adaylarının sayısı artmaktaydı. Okulda 21 pilot, 37 rasıt adayı vardı. Almanya’ya 4 pilot ve 2 rasıt adayı gönderilmişti. Okulda 16 adet Albatros, 5 adet Rumpler uçağı kullanılmaktadır.308
13 ncü Şube emrinde kalmakla beraber Deniz Tayyare Mektebi teşkilatlandırıldı. Okul Komutanı Yzb.Sami’dir. Okula yeni pilot ve rasıt adayları alındı. Mektebin emrinde Almanlardan alınan 100 beygirlik Gotha WDI ve 240 beygirlik eski bir Gotha vardı. Ocak ayında 2 Gotha getirildi. Yıl sonunda bazı öğrencileri Yzb. Savmi Almanya’ya tahsile götürdü309.
1917 yılında Almanya’dan alınan toplam 93 adet uçağın dökümü şöyledir310:
Albatros CIII tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, bomba atar, (40 Adet)
Albatros DII tipi, av, 120 beygirlik, Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, (3 Adet) Halberstad DV tipi, av, 120 beygirlik Argus motorlu, makineli tüfeği var, (2 Adet) Fokker DI tipi, av, 120 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, (8 Adet)
306 Kurter, s.262. 307 Kansu-Şenöz, s.285. 308
Rıfat Uçarol, Tarihi Gelişim İçinde Hava Harp Okulu, Hv.Harp Okulu Basımevi, İstanbul 1988, s.31.
309
Kansu-Şenöz, s.287.
310
A.E.G. CIV tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, bomba taşır, (27 Adet)
Rumpler CI tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, bomba taşır, (10 Adet)
Brandenburg Gotha WD6 tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, bomba taşır, (1 Adet)
Gotha WD 13 tipi, silahlı keşif, 160 beygirlik Mercedes motorlu, makineli tüfeği var, bomba taşır, (2 Adet)
E. 1918 YILI TEŞKİLATLANMASI
1918 yılı Haziran ayında Almanya’dan tayyare ve diğer malzemelerin gelmesi, eğitim programlarının personel yetiştirme konusundaki gelişmeleri dolayısıyla Temmuz sonunda Umur-u Havaiye Müfettişliği, Kuvvay-i Havaiye Müfettişliği şeklinde değiştirilerek müstakil bir hava kuvveti hüviyeti kazandı. Müfettişliğe yine Bnb.Serno tayin edildi. Müfettişlik Temmuz sonuna kadar Galata rıhtımındaki Merkez Han’ın bir dairesinde faaliyet göstermekte iken yeni teşkilat dolayısıyla Beyoğlu’nda Tünel civarındaki 34 odalı Hidivyal Oteline nakledilir. Bu sırada Irak ve Filistin cephelerindeki hava hakimiyeti İngilizlere geçmiş, durum kritik bir hal almıştı311.
Çanakkale ve İzmir’de Tayyare Kıtaat Komutanının Vekili olarak görev yapan tayyare grup komutanlıkları kaldırıldı, sadece İzmir’de 5 nci Ordu Tayyare Kıtaat Komutanlığı bırakıldı.Yıldırım Orduları emrindeki paşa bölükleri, Osmanlı Kuvvay-i Havaiye Müfettişliği emrine alındı. İstanbul’un savunması için faaliyette bulunan 9 ncu Tayyare Bölüğünün Uzunköprü müfrezesi Ocak ayında 15 nci Bölük adıyla müstakil bir bölük haline getirildi ve Uzunköprü demiryolu ile köprüsünün, Osmanlı-Bulgar sınırının savunmasıyla görevlendirildi312.
Filistin için tertiplenen 14 ncü Bölük Filistin’e hareket eder. Kafkasya için 16 ncı ve 17 nci Bölükler kuruldu. Fakat mütareke dolayısıyla 17 nci Bölük görev yerine gidemedi.
İzmir, Erzurum, Konya, Musul ve Şam’da birer tayyare istasyon tesisi, Sivas’ta bir tamirhane inşası planlandığı gibi, İzmir, Şam ve Musul’da birer tayyare mektebi açılması
311
Kurter, s.262.
312
kararlaştırıldı. Fakat bu plan uygulanamadı. Vakay-i ve Terakkiyat-ı Havaiye dergisi mütarekeye kadar 17 nci sayısını çıkardı. Hava Kuvvetleri Müfettişliği bir de hava müzesi kurmak kararı almış ve düşürülen düşman tayyarelerinin enkazı toplatılmıştır313.
Rasadat-ı Havaiye Teşkilatı 1918 yılında da gelişmeye devam etmiştir. Sadece tayyare kıtalarının değil, Kara Kuvvetlerinin de harekatına yardımcı oluyordu. Kafkas Ordularının gösterdiği lüzum üzerine Diyarbakır, Sivas, Giresun istasyonları takviye edildi. Antalya ve İstanbul Boğazına birer meteoroloji uçurtma müfrezesi kuruldu. Irak’taki uçaksavar kıtaat emrine de bir rasat istasyonu verildi. Şubat’ta 22 rasat istasyonu faaliyette idi. Merkez Hava Rasat Şubesi, her gün Türkiye, Balkanlar ve Orta Avrupa hava durumunu gösterir meteoroloji haritaları yayınlamaktaydı314.
Tayyare siparişlerinin yönetilmesi için Yzb.Lederer Almanya’ya gönderildi. Astsubay Halil, tayyarecilik için Almanya’ya gönderildi. Almanya kurmaylık (Erkanı Harp) eğitimi için üç pilot adayı istedi. Pilot Yzb.Şakir Fevzi, Pilot Yzb. Cemal ve Rasıt Yzb.Hüseyin Mazlum bu eğitim için Almanya’ya gönderildiler.
Savaşın başından beri gerek düşürülen gerekse hatlarımıza iniş yapıldıktan sonra esir edilen Fransız, Rus ve İngiliz olmak üzere toplam 57 havacı Afyon, Yozgat, Ankara, Kudüs, Çankırı, Gelibolu ve İstanbul’da enterne edilmişti315.
Ayastefanos Tayyare Mektebinde eğitimlerine devam etmektedir. Mektep Komutanı Binbaşılığa yükselen Mehmet Ali’dir. Öğretmenler ise Alman pilotlardır. Okulda 13 pilot adayı, 20 rasıt adayı öğrenim görmektedir. Mektep uçağı olarak 15 adet Albatros ve 6 adet Rumpler uçağı kullanılmaktadır.
Deniz Tayyare Mektebi Komutanlığına Yzb.Sami devam etmektedir. Yzb.Ahmet, öğretmen olarak 4 pilot adayını yetiştirmektedir. Okul uçağı olarak eski Gotha’ların yerine Almanlardan alınan 5 Sablatnig deniz tayyaresi vardır316.
Temmuz ayında Alman Deniz Tayyare Komutanı Bnb. Goltz, aynı zamanda Türk deniz tayyareleri müfettişi tayin edilerek Yeşilköy Deniz İstasyonu, 1 nci İzmir, 3 ncü Batum Deniz Tayyare Bölükleri emrine verildi. 21 Ekim 1918’de Osmanlı Hükümeti değişince birkaç Alman tayyaresi Sivastapol’a yollandı, gerisi Türk Deniz Tayyare İstasyo nuna teslim edildi.
313 Kansu-Şenöz, s.356. 314 Kurter, s.271. 315 Kansu-Şenöz, s.355. 316 Kansu-Şenöz, s.356.
1918 yılında Almanya’dan toplam 68 adet uçak getirilmiştir. Getirilen uçakların sayısı ve özellikleri şöyledir317:
Halberstad DV tipi, av, 120 beygirlik Argus motorlu, makineli tüfeği var, (12 Adet)