Tutumun Objektif Olarak Belirlenmesi

Tutumun objektif olarak belirlenmesi amacıyla, tutumla ilgili olduğu düĢünülen özellikler üç Ģekilde ölçülebilmektedir. Uygun yöntemlerle tutumla ilgili olduğu düĢünülen özellikler tek tek ölçülebilir. KESF ya da FAST gibi kumaĢ özelliklerini belirleyen bir sistem tarafından ölçülebilir. Çekme cihazları kullanarak yeni yöntem veya aparatlar geliĢtirilerek ölçülebilir.

Subjektif değerlendirmeler kumaĢa dokunularak yapıldığı için, ilgili fiziksel özelliklere ait objektif ölçümlerin de kumaĢa dokunarak uygulanan baskı kadar bir yük altında gerçekleĢtirilmesi daha gerçekçi sonuçlar vermektedir. Dolayısıyla düĢük yükler altında kumaĢ özelliklerini belirlemek önemlidir. KumaĢa dokunma, tutumunu kontrol etme ya da üretim sırasındaki baskılar diğer tekstil performans testleri (kopma mukavemeti, yırtılma mukavemeti, dikiĢ mukavemeti) sırasındaki yüklerle karĢılaĢtırılırsa oldukça düĢük kalmaktadır. Bu nedenle metodoloji “düĢük yükler altında kumaĢ mekanik ve yüzey özellikleri (low-stress mechanical and surface properties)” olarak adlandırılmaktadır[82].

37

Tablo 4.2. Tutum Subjektif Tanımlayıcıları / Ölçülebilen Fiziksel Özellik[83].

Subjektif Tanımlayıcı Objektif Olarak Ölçülebilen Fiziksel Özellik

Kalınlık (thickness) Kalınlık, metrekare ağırlığı, sıkıĢtırılabilirlik / sıkıĢtırma Dolgunluk (Fullness) Kalınlık, sıkıĢtırma/sıkıĢtırılabilirlik, sıkıĢtırma rezilyansı,

eğilme rijitliği / histerizisi Ağırlık (Weight) Metrekare ağırlığı, kalınlık

Tokluk, sıkılık (Firmness) SıkıĢtırma / sıkıĢtırılabilirlik, kayma ve eğilme rijitliği ve histerizisi, uzama / uzama geri dönüĢü

Gevreklik (Crispness) Eğilme, kayma ve gerilme rijitliği ve rezilyansı, pürüzlülük, sürtünme ve yayılan ses

YumuĢaklık (Softness) Eğilme, sıkıĢtırılabilme ve gerilme özellikleri, kayma rijitliği ve histerizisi, metrekare ağırlığı, sürtünme

Sertlik (Hardness) SıkıĢtırma / sıkıĢtırabilirlik, kayma, gerilme ve eğilme rijitliği ve histerizisi

Sertlik (Stiffness) Eğilme rijitliği, kalınlık, metrekare ağırlığı, kayma rijitliği / histerizisi, sıkıĢtırılabilirlik

Esneklik (Flexibility) Eğilme rijitliği, kalınlık, metrekare ağırlığı, kayma rijitliği / histerizisi, sıkıĢtırılabilirlik

Uzayabilirlik (Strechiness) Uzayabilirlik, uzama geri dönüĢü Ġncelik (Fineness) Kalınlık, pürüzlülük, metrekare ağırlığı

Kalın, kaba olma

(Coarseness)

Kalınlık, pürüzlülük,metrekare ağırlığı

Pürüzlülük (Roughness) Pürüzlülük, sürtünme,kayma ve eğilme rijitliği, kalınlık, metrekare ağırlığı

Sertlik (Harshness) Eğilme ve kayma rijitliği ve histerizisi, pürüzlülük, sürtünme Düzgünlük (Smoothness) Pürüzlülük, tüylülük, yansıma, sürtünme

Yüzey Görünümü (surface appearance)

Tüylülük, pürüzlülük, yansıma

Kaygan (Scroop) Sürtünme, pürüzlülük, kayma rijitliği ve histerizisi, eğilme histerizisi, eğilme, çıkarılan ses, yayılan sesin frekansı HıĢırtı (Rustle) Çıkarılanses, yayılan sesin frekansı, sürtünme,

pürüzlülük,kayma ve eğilme rijitliği

Ilıklık (Warmth) Termal iletkenlik rezistans, kalınlık, sıkıĢtırılabilirlik, tüylülük, eğilme ve kayma rijitliği

4.2.2.1.Eğilme Özellikleri

Tutumla ilgili çalıĢmalar gözden geçirildiğinde duyusal özelliklerle ilgili olarak kullanılan kelimelerden birçoğunun eğilme özelliklerini de iĢaret ettiği görülmektedir (Tablo4.2).

Sert kumaĢ daha yavaĢ eğilir YumuĢak ve gevĢek kumaĢlar daha hızlı eğilir

Şekil 4.2.. YumuĢak ve gevĢek kumaĢlar ile sert kumaĢların eğilme davranıĢı[84].

38

Eğilme dayanımı, mamulün eğilmeğe karĢı gösterdiği karĢı koymadır. TS 1049‟a göre eğilme dayanımı birim ende tekstil mamulünün gerilim uygulanmadan, birim kavis yarıçapında eğildiğinde her iki ucuna uygulanan momenttir. Eğilme, bir ucu yatay olarak tespit edilen dikdörtgen biçiminde kesilmiĢ bezin, kendi ağırlığı altında yatay durumdan sapmasıdır[85].

Hu, ağır kumaĢların eğilme histerizisinin hafif kumaĢlara nazaran daha fazla sapma gösterdiğini ortaya koymuĢtur. Eğilme rijitliği ile eğilme histerizisi arasında kuvvetli bir iliĢki olduğunu kanıtlamıĢtır[86]. C = Eğilme uzunluğu olmak üzere

Eğilme Rijitliği = G = M x C3 x 9,807 x 10-6 µNm ya da W = (g/m2) C = (cm)

G = 0,1 x W x C3 mg.cm olmaktadır.

4.2.2.2. Çekme Özellikleri

Lifler ve liflerden oluĢturulan tekstil yapılarının mukavemeti veya sağlamlığı genellikle kalitesinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Tekstil materyalleri iĢlenmeleri veya kullanımları sırasında çekme, sıkıĢtırma, bükme, eğilme, kayma gibi çeĢitli kuvvetlerin birine veya aynı anda birden fazlasına maruz kalmaktadırlar[87]. Bir tekstil materyalinin çekme kuvvetleri etkisindeki davranıĢının kabul edilme düzeyi ise kullanım yerine bağlıdır. Bir giysilik kumaĢtan beklenen kopma uzaması ile yatak ürünleri için kullanılacak kumaĢtan beklenen uzama aynı olmayacaktır.

Kopma uzaması, kumaĢın koptuğu andaki boyunda meydana gelen artıĢtır.

Dokuma kumaĢlarda kopma kuvveti, kumaĢa bir gerilim kuvveti uygulandığında kumaĢın kopması için gerekli kuvvet olarak ölçülmektedir. Bu gerilim kuvveti ne kadar yüksekse kumaĢın o kadar dayanıklı olduğu söylenebilir. Gerilim kuvveti, kumaĢ düzlemine paralel olarak uygulanan ve kumaĢ ipliklerinin kopmasına yetecek miktardaki doğrusal çekme kuvvetidir[88].

Tutumla ilgili çalıĢmalarda materyalin davranıĢı, kopma noktasından düĢük yüklerde hatta akma noktasına bile ulaĢmayan lineer bölgede incelenmektedir. Bu çalıĢmalarda esas olarak yapılan çekme özellikleri incelenecek olan tekstil materyalini belli bir yüke kadar çekerek uzamasını ya da belirli bir yüke kadar çekip daha sonra yükü kaldırarak materyalin geri dönüĢünü gözlemek Ģeklindedir. Bu sırada elde edilen yük uzama eğrileri materyalin gerçek kullanımda olduğu gibi düĢük yükler altındaki davranıĢını açıklamaktadır.

Tutumu belirlemek amacıyla yapılan çekme testlerinde araĢtırmacıların daha sık kullandığı parametreler ve bu parametrelerin kumaĢ performansı ile olan iliĢkisi aĢağıda açıklanmaktadır (Tablo 4.3). Kawabata ve arkadaĢları‟na göre , ilk uygulanan yük altında materyalin göstermiĢ olduğu uzama büyük ise giysinin giyim

39

konforu daha iyidir. Ġlave olarak, yük uzama eğrisinin doğrusallığının yüksek olması, kumaĢ tutum özelliklerini iyileĢtirir[89].

Tablo 4.3. Çekme Parametreleri – KumaĢ Performansı ĠliĢkisi[89].

Parametrenin

Açıklanması Sembol Birim KumaĢ Performansı Ġle ĠliĢkisi

Yük uzama eğrisinin

doğrusallığı LT

Bu değerin yüksek olması sert bir duygu yaratır.

Çekme enerjisi WT

Bu değerin düĢük olması uzamanın zor olduğu anlamına gelmektedir

Çekme rezilyansı RT %

Bu değerin düĢük olması elastik olmayan davranıĢı göstermektedir.

Uzayabilirlik EM %

Çözgü yönünde %4-5, atkı yönünde %10‟dan büyük olması istenmektedir.

Yük uzama eğrisinin altında kalan alan, çekme enerjisini (WT) verir. WT değeri, sertlik/ kabalık (toughness) değerini belirler. KumaĢın bu değeri büyükse, kumaĢ düĢük tutuma sahiptir[9].

4.2.2.3. Kesme (Kayma) Özellikleri

Bir kumaĢın kesme (shear) kuvvetlerine maruz kaldığı zaman gösterdiği davranıĢ, kullanım sırasında karmaĢık deformasyonların etkisinde nasıl davranacağını belirlemektedir. KumaĢın kesme kuvvetleri nedeniyle deforme olma yeteneği onu diğer materyallerden ayıran önemli bir özelliktir. Tekstil materyallerinin kayma davranıĢı homojen materyallerdeki gibi analiz edilemez fakat bu alanda çalıĢan araĢtırmacılar tarafından kumaĢların kesme davranıĢı için basit bir analiz Ģekli geliĢtirilmiĢtir. ġekil 3.4.‟deki basit durumda dikdörtgen Ģeklindeki bir ABCD elemanı, birbirine paralel eĢit ve ters yönlü F yüklerinin etkisinde kalmaktadır. Basit kesme durumunda, alan sabit kalmak Ģartıyla elemanın AB‟C‟D pozisyonuna deforme olduğu kabul edilmektedir. Kesme deformasyonu (shear strain), ABCD elemanı ile AB‟C‟D arasındaki  açısının tanjantı olarak tanımlanmaktadır[90].

40

Şekil 4.3. Kesme deformasyonu [90].

4.2.2.4. Kumaş Kalınlığı ve Kumaş Sıkıştırılma Özellikleri

KumaĢ kalınlığı, bir kumaĢın ağırlığı, sertliği ve sıcak tutma özelliği hakkında temel bilgiler verebilen bir parametredir. Ancak bu özellik yerine yaygın olarak kumaĢ metrekare ağırlığının kullanılması tercih edilmekte ve kumaĢ kalınlığının bir göstergesi olarak düĢünülmektedir[90].

SıkıĢtırılma temel olarak iplik paketleme yoğunluğu ve kumaĢ içindeki iplik boĢluklarına bağlıdır. SıkıĢtırılabilirlik; kumaĢta bir bukiness hissi ve süngerimsi özelliği sağlar. SıkıĢtırılabilirlik ile kumaĢ kalınlığı arasındaki korelasyon; kalınlık arttıkça, sıkıĢtırılabilirliğin arttığı seklindedir. LC,WC,R ve T gibi düĢük yükler altındaki sıkıĢtırılabilme özelliği temel tutum değeri olan Fukurani ya da bulkiness özellikleriyle iliĢkidir. Fiziksel olarak (mekaniksel) kopma özelliklerinin bir parçası olan LT,WCü ve RC‟dir. RC sıkıĢma resilyansınını, WC sıkıĢma enerjisini ve LC sıkıĢma doğrusallığını verir ve. T değeri kumaĢ kalınlığıdır[9].

4.2.2.5.Metrekare Ağırlığı

KumaĢın metrekare gramajı 1 metrekaresinin ağırlığı olarak tanımlanmaktadır[75]. KumaĢ metrekare gramajı kumaĢın tuĢesinde etkilidir. KumaĢ mekaniğinin önemli özelliği olan sıklık, kumaĢ yüzeylerinin sertliği, kumaĢların metrekare gramajlarını, su ve hava geçirgenliklerini de etkilemektedir[91].

Tablo 4.4 „de üst bölümlerde anlatılan özelliklerin hangi aĢamalarda etki ettiği özetlenmiĢtir.

41