Tutum ölçeği

AraĢtırma kapsamında nicel verilerin toplanmasının bir boyutunu tutum ölçeği oluĢturmaktadır. Ölçeğin geliĢtirilmesi aĢamasında alan yazını taranmıĢtır. Bu süreçte gerek tutum ölçeği geliĢtirmeye dönük çalıĢmalar gerekse Sosyal Bilgiler dersine yönelik standartlaĢtırılmıĢ tutum ölçekleri incelenmiĢtir (Henk ve Melnick, 1995; Semerci, 2003; Gömleksiz, 2004; Kan ve AkbaĢ, 2005; Uzun ve Sağlam, 2006, Bütüner ve Gür, 2007; Günaydın, 2008; Evrekli, Ġnel, Balım ve Kesercioğlu, 2009). Yapılan incelemelerin ardından, 27‟si olumlu 26‟sı olumsuz olmak üzere toplam 53 önermenin bulunduğu bir madde havuzu oluĢturulmuĢtur.

Hazırlanan madde havuzu, kapsam geçerliğini sağlamak amacıyla uzman yargısına sunulmuĢtur. Çünkü uzman yargısı, kapsam geçerliğinin sağlanmasında baĢvurulacak mantıksal yollardan biridir (Büyüköztürk, 2003: 162). Bu kapsamda, Eğitim Bilimleri Bölümünden beĢ, Sosyal Bilgiler Eğitimi Bölümünden iki ve Türkçe Eğitimi Bölümünden iki öğretim üyesinin görüĢleri dikkate alınmıĢtır. Ayrıca üç Sosyal Bilgiler dersi öğretmeni, bir Türkçe dersi öğretmeni ve Eğitim Bilimleri alanında yüksek lisans eğitimlerine devam eden üç sınıf öğretmeni de görüĢlerine baĢvurulan uzman grubunda yer almıĢtır. Bu süreçte, birbirinin muadili olabileceği, öğrenci grubunun seviyesine uygun olmadığı, dil ve anlatım açısından uygun olmadığı, iyi ifade edilmediği düĢünülen maddeler elenmiĢtir ve 16‟sı olumlu, 14‟ü ise olumsuz 32 maddelik taslak bir ölçek oluĢturulmuĢtur.

Ölçekteki maddeler beĢli Likert tipine uygun olarak “tamamen katılıyorum=5”, “katılıyorum=4”, “kısmen katılıyorum=3”, “katılmıyorum=2”, “hiç katılmıyorum=1” biçiminde derecelendirilmiĢtir. Likert yöntemiyle ölçek geliĢtirme özellikle duyuĢsal özelliklerin ölçülmesinde kullanılan bir yoldur ve kolay oluĢturulma, yüksek güvenirlik ve geçerlik sağlanması gibi katkılarının olduğu bilinmektedir (Tekindal, 2009: 88). Böylece ölçek pilot uygulamanın yapılması için hazır hâle getirilmiĢtir. Hazırlanan taslak ölçek, okul yönetimleriyle görüĢülerek, Elazığ il merkezindeki 12 ilköğretim okulundaki 6. sınıf öğrencilerine uygulanmıĢtır. Taslak ölçeğin uygulandığı okullar, okulların eğitim bölgeleri ve öğrenci sayıları Çizelge 12‟de sunulmuĢtur.

Çizelge 12. Tutum ölçeğine iliĢkin ön uygulamanın yapıldığı okullar ve ulaĢılan öğrenci sayıları Taslak ölçeğin uygulandığı okul UlaĢılan öğrenci sayısı

Yücel Ġlköğretim Okulu 157

Vali Lütfullah Bilgin Ġlköğretim Okulu 88

Ġstiklal Ġlköğretim Okulu 76

ĠsmetpaĢa Ġlköğretim Okulu 61

Tevfik Yaramanoğlu 56

Mehmetçik Ġlköğretim Okulu 55

Namık Kemal Ġlköğretim Okulu 39

Elazığ Ġlköğretim Okulu 32

Doğukent Ġlköğretim Okulu 31

Cumhuriyet Ġlköğretim Okulu 24

Gazi Ġlköğretim Okulu 23

ÇatalçeĢme Ġlköğretim Okulu 9

Toplam 651

Çizelge 12‟de görüldüğü gibi, taslak ölçek toplam 12 okulda uygulanmıĢtır. Bu okullarda ulaĢılan öğrenci sayısı 663‟tür. Ancak bazı ölçekler uygun görülmediği için değerlendirme dıĢında tutulmuĢtur ve geçerli sayılan 651 ölçek değerlendirmeye alınmıĢtır. Anderson (1988), ölçekten anlamlı ve güvenilir sonuçlar almak için ölçeğin uygulanacağı grubun ölçekteki madde sayısından en az beĢ kat fazla olması gerektiğini belirtmektedir (Akt. TavĢancıl, 2002). Buna göre ulaĢılan sayının, oldukça iyi olduğunu söylemek mümkündür.

Ölçeğin yapı geçerliğinin ortaya konması amacıyla faktör analizi yapılmıĢtır. Büyüköztürk (2003: 162), faktör analizinin ölçeklerin yapı geçerliğini test etmede kullanılacak yollardan biri olduğunu ifade etmektedir. Bu amaçla öncelikle faktör analizi iĢlemlerinin uygulanabilirliğini ortaya koyan Bartlett Testi ve KMO değerlerine bakılması gerekmektedir (Büyüköztürk, 2003: 120; Pallant, 2005: 174). Yapılan iĢlemler sonucunda ölçeğin KMO değeri .955 olarak belirlenmiĢtir. KMO değerinin 1‟e yaklaĢması oldukça iyi bir durumun olduğunu göstermektedir (TavĢancıl, 2002: 50). Bartlett Testi sonucu ise 8.990 ve anlamlı olarak bulunmuĢtur. Bulunan bu değerler veri setinin faktör analizine uygunluğunu göstermektedir. Daha sonra uygulanan faktör analizi iĢlemlerinde bir maddeye iliĢkin faktör yük değerinin .45 ve üstünde olmasına (Büyüköztürk, 2003: 118) dikkat edilerek, 2 maddenin elenmesine karar verilmiĢtir. Aynı zamanda iki farklı faktörde faktör yüküne sahip bir madde daha elenmiĢtir. Buna bağlı olarak faktör özdeğerleri ve scree plot çizimi incelenerek beĢ faktörden ve 29 maddeden oluĢmuĢ bir ölçeğin ortaya çıktığı görülmüĢtür. Maddelerin faktör yükleri .775 ile .477 arasında değiĢmektedir.

Çizelge 13. Sosyal bilgiler dersi tutum ölçeğinin faktör analizi sonuçları

M.no Madde Faktör

yükü Varyans % Cronbach Alpha I. Faktör: Sevme

17 Sosyal Bilgiler dersini daha uzun süre iĢlemek isterim. .775

35.921 .871 14 Sosyal Bilgiler dersinin baĢlamasını heyecanla beklerim. .656

28 Sosyal Bilgiler dersinin bitmesini istemem. .642 24 Sosyal Bilgiler dersinde görev almaktan memnun olurum. .627 26 Sosyal Bilgiler dersinde kendimi güvende hissederim. .614 16 BoĢ zamanlarımda Sosyal Bilgiler dersine iliĢkin bir Ģeyler

okumaktan hoĢlanırım. .606

22 Sosyal Bilgiler dersindeki konular ilgimi çeker. .533 3 Gelecekte Sosyal Bilgiler öğretmeni olmak isterim. .526 9 Kendimi iyi ifade edebildiğim derslerden biri Sosyal

Bilgilerdir. .478

11 Sosyal Bilgiler dersine çalıĢırken sıkılmam. .477

II. Faktör: Fayda

27 Sosyal Bilgiler gereksiz bir derstir. .738

8.939 .877 23 Sosyal Bilgiler dersinde öğrendiklerim bana hiç fayda

sağlamaz. .725

25 Sosyal Bilgiler dersinin baĢlamasını hiç istemem. .720 20 Sosyal Bilgiler dersinin iĢlenmesini hiç istemem. .659 29 Sosyal Bilgiler dersini sevmem. .657 18 KeĢke Sosyal Bilgiler dersi hiç olmasaydı. .647

III. Faktör: Ġlgi

1 Sosyal Bilgiler benim için önemli bir derstir. .731

4.031 .770 6 Sosyal Bilgiler dersindeki konular ilgimi çeker. .575

21 Sosyal Bilgiler dersini gerekli bulurum. .548 5 Sosyal Bilgiler dersindeki konulara merak duyarım. .539 12 Sosyal bilgiler dersini ilgiyle takip ederim. .525

IV. Faktör: Ġstek

4 Sosyal Bilgiler dersine çalıĢmaktan nefret ederim. .670

3.580 .763 7 Sosyal Bilgiler dersine çalıĢmak yorucudur. .643

8 Sosyal Bilgiler dersi yerine baĢka dersleri tercih ederim. .590 2 Sosyal Bilgiler dersinin bir an önce bitmesini isterim. .587

V. Faktör: Güven

15 Sosyal Bilgiler dersinde zorlanırım. .720

3.493 .740 19 Sosyal Bilgiler kendimi yetersiz hissettiğim derslerden

biridir. .642

10 Ne yaparsam yapayım Sosyal Bilgiler dersinde baĢarılı

olamam. .637

13 Sosyal Bilgiler dersinde kendimi gergin hissederim. .502 KMO=.954 Barttlet Testi=8.152 Cronbach Alpha=.606

Çizelgeden de anlaĢılacağı gibi, özdeğeri 1 ve üzerinde olan beĢ faktörlü ölçeğin güvenirlik hesaplaması yapılmıĢtır. Buna göre ölçeğin toplam Cronbach Alpha katsayısı .606 olarak belirlenmiĢtir. Ölçeğe iliĢkin Guttman Split Half katsayısı .709; EĢit uzunluklu ve eĢit uzunluklu olmayan Spearman Brown değerleri ise .712 olarak belirlenmiĢtir. Özdamar (1999: 522), ölçeklerde .60 ile .80 arasındaki bir güvenirlik katsayısına sahip ölçeklerin oldukça güvenilir olduğunu belirtmektedir. Ölçeğin açıkladığı toplam varyans yüzde 55.955‟tir. Sosyal bilimlerde yapılan araĢtırmalarda

toplam varyansın yüzde 40 ile yüzde 60 arasında bir değer alması yeterli kabul edilmektedir (Scherer vd., 1988; Akt. TavĢancıl, 2002: 48). Ölçeğin alt boyutları dikkate alındığında ise birinci faktörde Sosyal Bilgiler dersini sevmeye dönük maddeler olduğu görülmüĢtür ve bu bölüm “sevme alt boyutu” olarak isimlendirilmiĢtir. Sevme alt boyutuna iliĢkin güvenirlik katsayısı .871 olarak belirlenmiĢtir. Bu bölümün ölçeğin yüzde 35.921‟lik bir kısmını açıkladığı görülmüĢtür. Ölçeğin ikinci bölümü “fayda alt boyutu” olarak isimlendirilmiĢtir. Bu boyuta iliĢkin güvenirlik katsayısı .877 olarak hesaplanırken bu bölümün ölçeğin yüzde 8.939‟luk bir kısmını açıkladığı görülmüĢtür. Üçüncü bölüm bu gruba giren maddelerin yapısı dikkate alındığında “ilgi alt boyutu” olarak isimlendirilmiĢtir. Bu bölüme iliĢkin güvenirlik katsayısı .770, açıklanan varyans ise yüzde 4.031 olarak bulunmuĢtur. Dördüncü bölüm “istek alt boyutu” olarak isimlendirilmiĢtir. Bu bölümün güvenirlik katsayısı .763; açıkladığı varyans ise yüzde 3.580‟dir. Son bölüm ise “güven alt boyutu” olarak isimlendirilmiĢtir. Bu bölüme ait güvenirlik katsayısı .740‟tır. Bu bölüm toplam varyansın yüzde 3.493‟lük kısmını açıklamaktadır. Son olarak ölçeğin son haline bakılarak yeniden KMO ve Barttlet Testi sonuçları incelenmiĢtir. Buna göre KMO değeri .954 Barttlet testi sonucu ise 8.152 olarak belirlenmiĢtir. Böylece Sosyal Bilgiler Dersi Tutum Ölçeği (SBDTÖ) hazır hale gelmiĢtir (Ek-6).