Turizm ve İstihdam

Turizm sektörü daha çok emek yoğun bir sektördür ve bundan dolayı istihdamın temek kaynaklarından biri olarak görülmektedir. Turizm birçok faaliyet ya da iş kollarının bileşiminden meydana gelmektedir. Bundan dolayı turizm amaçlı yapılan tüketim harcaması ilk olarak doğrudan istihdama yol açarken, elde edilen

gelirin sektör içinde tekrar harcanması ise dolaylı istihdama yol açmaktadır (Kozak, 2013: 176).

Turizmin istihdama doğrudan katkısı olarak yapılan harcamaların kapasiteyi artırıcı bir rol oynayarak otellerin veya pansiyonların istihdam kapasitesini arttırması, dolaylı istihdama örnek olarak ise turizm faaliyetlerinden elde edilen gelir sonucunda bölgede artan talebe göre ulaştırma, alışveriş merkezleri, eğlence ve çeşitli sosyal faaliyetlerdeki istihdam edilen kişi sayısının artması verilebilir.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde turizm sektöründe çalışan işçilerin gelişmiş ülkelere göre fiyatı daha ucuzdur. Bundan dolayı gelişmiş ülkelere turizm sektöründe işlemlerin teknolojik araçlarla yapılması tercih edilirken, gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkelerde bu durum daha çok insan odaklı gelişmektedir (Kozak, 2013: 178).

Aşağıdaki Tablo 11’de Türkiye’nin 2005-2018 yılları arasında hizmet sektöründe çalışan kişi sayısı ve bunların kaçının konaklama, yiyecek hizmetleri faaliyetlerin de çalıştığı gösterilmiştir.

Tablo 11: Hizmet Sektörü İstihdamı ve Turizm İstihdamı İçindeki Payı (bin kişi) YILLAR Hizmet Sektörü

İstihdam (2)

Konaklama, Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri

İstihdam (1)

Turizm İstihdamının Hizmet Sektörü İçindeki

payı (1/2), (%) 2005 9 281 877 9,45 2006 9 726 931 9,57 2007 10 029 988 9.85 2008 10 208 998 9,77 2009 10 380 1049 10,10 2010 10 725 1084 10,10 2011 11 332 1141 10,06 2012 12 016 1206 10,03 2013 12 528 1308 10,44 2014 13 235 1351 10,02 2015 13 891 1449 10,43 2016 14 617 1471 10,06 2017 15 220 1523 10,03 2018* 15 779 1643 10,41

Kaynak: TÜİK (2018 Ocak- Kasım ayları itibari ile). (Erişim Tarihi: 09.03.2019).

Yukarıdaki tabloya bakıldığında 2005 yılında hizmet sektöründe çalışan kişi sayısı 9 bin 281’dir. Bunların içinden 877 kişi konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetinde istihdam edilmektedir. Hizmet sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 2018 yılına kadar 6498 kişi kadar artarken konaklama, yiyecek hizmeti faaliyetlerinde istihdam edilen kişi sayısı 766 kişi kadar artabilmiştir. Başka bir ifadeyle 2018 yılında turizm sektöründe istihdam edilenler hizmet sektöründe istihdam edilenlerin %10,41’ni oluşturmaktadır. Hizmet sektörü içinde turizm sektöründe istihdam edilenlerin payının düşük olması, turizmden elde edilen gelirin yaz aylarında daha fazla olması, buna bağlı olarak yaz aylarındaki istihdamın artması ve kış aylarındaki düşüş yaşanması sektördeki istihdamın sürekli olmadığını göstermektedir. Başka bir ifade ile turizm sektöründe istihdam edilenler mevsimsel işçidir.

3.2.4. Yabancı Sermaye Yatırımları ve Turizm

Türkiye’de yabancı sermaye yatırımının gelişimi 1980’li yılarda başlamıştır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için yabancı sermaye yatırımları birçok konuda önem arz etmektedir. Örneğin, yatırım yapılan ülkede üretimi gerçekleştirmek için çeşitli teçhizat ve makineye ihtiyaç duyulacaktır. Bu ihtiyaç beraberinde teçhizat ve makineyi kullanabilecek insan gücünün ortaya çıkmasına neden olacaktır.. Bu da o bölgedeki istihdamı artırtarak işsizliğin azalmasına yardımcı olacaktır. Üretim kapasitesinin artması ve işsizlik oranın azalması büyümeyi de beraberinde getirecektir (Sacin, 2017).

Yabancı sermaye yatırımların turizm sektörü için gerekli kılan gerekçeler, ülkede bulunan kaynakların kıt olması, yabancı sermaye yatırımlarıyla birlikte kitlesel turizm talebini karşılayacak daha nitelikli ve donanımlı tesislerin inşa edilmesi, yabancı sermaye yatırımın beraberinde yabancı turistleri de getirmesi sonucunda turizm gelirlerinin sürekli artarak devam etmesi ve turizm sektörüne yapılan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeden döviz çıkışına neden olmadan gerçekleşmesi şeklinde sayılabilir (Çeken, 30-31). Fakat yabancı sermayenin ülkeye gelebilmesi için ülkede siyasi ve sosyal güvenliğin sağlanmış olması gerekmektedir.

Turizm sektörü yabancı sermaye yatırımları olarak konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri dikkate alınmıştır.

Tablo 12: Toplam UDY, Hizmet ve Turizm Sektörü UDY (Milyon $) YILLAR Toplam UDY Hizmet Sektörü UDY Turizm Sektörü UDY Turizmin Toplam İçindeki Payı (%) Turizmin Hizmetler İçindeki Payı (%) 2005 8 535 7 622 37 0,4 0,5 2006 17 639 14 645 21 0,1 0,1 2007 19 137 14 091 33 0,2 0,2 2008 14 748 9 520 25 0,2 0,3 2009 6 266 2 331 55 0,9 2,4 2010 6 256 3 288 113 1,8 3,4 2011 16 136 8 064 122 0,8 1,5 2012 10 761 5 238 16 0,1 0,3 2013 10 523 5 086 59 0,6 1,2 2014 8 632 4 313 24 0,3 0,6 2015 12 077 6 272 11 0,1 0,2 2016 7 534 4 429 259 3,4 5,8 2017 7 401 5 350 82 1,1 1,5 2018 5 438 3 004 238 4,4 7,9

Kaynak: TCMB. (Erişim Tarihi: 22.01.2019).

Yukarıdaki Tablo 15’te 2005-2018 yılları arası toplam, hizmet ve turizm sektörü UDY’lerine ve turizm sektörü UDY’nin toplam ve hizmet sektörü içindeki payına bakılmıştır. Turizm sektörü UDY olarak konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri dikkate alınmıştır Turizm sektörünün UDY içindeki payı incelenen yıllar arası oldukça düşük seviyelerde kalmıştır. 2005 yılında turizm sektörüne 37 milyon dolarlık bir sermaye girişi olmuş, bu rakam hizmetler sektörünün %0,5‘ ini toplam yatırımların ise % 0,4’ ünü oluşturmaktadır. 2008 yılına kadar düşüş devam etmiş fakat 2009 yılında toplam ve hizmet sektörü UDY’ lerde düşüşe rağmen turizm sektörü UDY’ ları artış göstermiştir. Bu yükseliş 2011 yılına kadar devam etmiştir. 2018 yılında turizm sektörüne 238 milyon dolarlık bir yabancı sermaye girişi olmuş, bu rakam toplam yatırımların %4,4’ünü hizmetler sektörünün ise %7,9’ unu oluşturmaktadır. 2003 yılından 2018 yılına kadar gerçekleşen süreçte turizm

sektörünün hem toplam hem de hizmetler içindeki payındaki artışlar düşük düzeyde ve dalgalı olarak gerçekleşmiştir.

Şekil 3: . Turizm Sektörü UDY’ nin Toplam UDY İçindeki Yüzdelik Payı

Kaynak: TCMB. (Erişim Tarihi: 22.01.2019).

Şekil 3’ te Turizm Sektörü UDY’lerin toplam UDY’ leri içindeki payının grafiksel dağılımı verilmiştir. %0,5 seviyelerinde başlayan bu pay 2008 yılında yükselişe geçerek 2010 yılında %3,4 olmuştur. 2008-2009 Küresel Ekonomik Kriz döneminde doğrudan yatırımlarda büyük düşüş yaşanmıştır. Nitekim 2008’de 15 milyar dolar seviyesinde olan yatırım tutarı 2009-2010 döneminde 6,2 milyar dolar seviyesine inmiştir. Ancak turizm yatırımları bu dönemde artma başarısı göstermiştir. 2008 yılında 25 milyon dolar olan turizm yatırımları 2009’da 55 milyon dolara 2010’da ise 113 milyon dolara yükselmiştir. 2015 yılına kadar toplam yatırım içindeki payı azalarak devam etmiştir. 2016- 2018 dönemleri arası toplam yabancı sermaye yatırımları azalma eğilimi göstermesine rağmen turizm sektörü yabancı sermaye yatırımları artmıştır.

Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi toplam yabancı sermaye yatırımları içindeki turizm sektörünün payı dengeli bir dağılıma sahip değildir. Bu sektörde çok

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

keskin düşüşler ve çok keskin yükselişler yaşanabilmektedir. Bu durum turizm sektöründe yabancı yatırımcının ciddi güven problemi yaşadığını göstermektedir.