Trombositten zengin plazma; bazal plazma değerinin 3 ile 5 kat fazla yoğunlukta trombosit içeren otolog plazma kısmıdır (11). Aynı zamanda platteten zenginleştirilmiş plazma (plazma enriched plazma), plateletten zengin konsantre (platelet-rich consantrate), otolog platelet jel (autologous platelet gel), platelet salıverici (platelet releasate), plazmadan zengin büyüme faktörleri (PRGFs) olarak da tanımlanabilmektedir (153, 154).
Trombosit Yapısı
Trombositler, kemik iliğinde megakaryositlerin sitoplazmalarından koparak meydana gelirler. Normal kan konsantrasyonları mm3’ de 150.000 – 450.000’ dir (155). Kanda çekirdeksiz olarak yaklaşık 7-10 gün boyunca yaşarlar, mitokondri, mikrotübül ve granüller (α, δ, ve λ) içerirler. Eğer aktive olmalarını gerektirecek bir durumla karşılaşırlarsa, granüllerde depolanmış birçok protein ve büyüme faktörlerini ortama salgılarlar ve homeostazisde, hücre membran adherensinde, agregasyonda, pıhtı oluşumunda, doku tamiri ve anjiogenezde rol oynarlar (156). Bu salgısal maddeler trombositlere transfer edilmeden ve fragmentasyona uğramadan önce megakaryositte granül halinde paketlenmiş olarak bulunur (15). Daha önce sentezlenmiş olan bu büyüme faktörlerinin %70’i ilk 10 dakikada, tamamı ilk bir saatte olacak şekilde salınır (157). Trombositlerin 7-10 günlük yaşam süreleri boyunca da bir miktar salgılanmaya devam ederler (158). Büyüme faktörleri salınmadan önce aktiflendiği için trombositlerin PRP hazırlanması esnasında
hasarlanması faktörlerin aktive olamamasına ve dolayısıyla PRP uygulamasının başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olur (157).
Alfa (α) granüller: Trombositlerin majör granülleridir. Hemostaz, yara iyileşmesi ve inflasmasyonda önemli olan protein molekülleri içerirler. PDGF, TGF-β1-2, IGF, EGF, VEGF, PDF, PDEGF, PDAF (platelet kökenli anjiogenetik faktör) gibi mitojenik büyüme faktörleri, osteokalsin, osteonektin, fibrinojen, fibronektin, vitronektin, trombospondin, koagülasyon faktörleri ve diğer bazı adheziv proteinler, fibrinolitik faktörler, anti proteazları içerirler. Ayrıca çeşitli sitokinler (IL-1β, SCD40L, β tromboglobulin), kemokinler (RANTES (CCL5), PF4, MIP1α), membran glikoproteinleri, anjiyogenez düzenleyici proteinler ve bakterisit proteinler de alfa granüllerinde depolanmaktadır (158-160).
Delta (δ) granüller: Elektron mikroskobu altında ışığı yoğun absorbe etmelerinden ötürü“yoğun cisimler” olarak da adlandırılırlar. Pirofosfat, ADP, ATP, kalsiyum iyonları gibi protein olmayan molekülleri içermekle birlikte histamin, dopamin ve plazma düzeyinin 100 katı kadar konsantrasyonda serotonin depolarlar (15, 159). Lambda (λ) granüller: Lizozomal enzimleri içeren veziküllerdir. Bakterisidal etki ile birlikte fazla pıhtıyı eritici özellikleri mevcuttur (159).
Tablo 3: Trombosit Granül İçerikleri
Dens granüller Nükleotidler: ATP, ADPGTP, GDP Aminler: Serotonin, Histamin
Çift Değerlikli Katyonlar: Kalsiyum, Magnezyum Alfa granüller Yapışkan glikoproteinler:
Fibronektin, Vitronektin, vWF, Trombospondin Hemostaz faktörleri:
Fibrinojen, Faktör V, VII, XI, XIII, Kininojenler, Protein S, Plasminojen
Hücresel mitojenler:
PDGF, TGF-β, ECGF, EGF, FGF-II, VEGF, IGF-II, IL-β Proteoglikanlar:
β-TG, PF4, HRGP, PBP, CTAP-III, NAP-II Lizozomlar Proteaz inhibitörleri:
Albumin ve immünglobülinler, Asit proteazlar, Katepsin D, E, Karboksipeptidazlar, Kollajenaz Asit fosfataz Arilsülfataz, Glikohidrolazlar, Heparinaz
Trombositlerin en önemli fonksiyonları hemostaz ve yara iyileşmesi üzerine olan etkileridir. Doku hasarı sırasında aktive olan trombositler subendoteliyal ve kapiller bazal membranındaki kollajene bağlanırlar. ADP ve trombin ile agregasyon artar ve sonuçta fibrin tıkaç meydana gelir. Yara iyileşmesinde ise trombositlerden salınan büyüme faktörleri inflamasyon, proliferasyon, remodelling ve skar oluşumu gibi her 3 aşamadada görev alırlar (161).
Trombositlerden Salınan Büyüme Faktörleri TGF-β (Transforming growth factor-β):
“Transforming” büyüme faktörü β1 ve β2, trombositlerde bulunduğu tespit edilen, bağ dokusu iyileşmesi ve kemik rejenerasyonunda görev alan, TGF’nin en sık görülen alt gruplarıdır. Hücre büyümesi, farklılaşması, ekstrasellüler matriks üretimi gibi çeşitli biyolojik olaylarda rol alırlar (158). Fibroblastları prokollajen üretimi için aktive ederek yarada kollajen depolanmasına neden olurlar (156). TGF-β’lar parakrin olarak etkilerini fibroblast, kemik iliği kök hücresi ve preosteoblast gibi hücreler üzerinde gösterebilirler ve bu hedef hücreler de yine TGF-β salgılayabilirler (13). Böylece TGF-β yalnızca yumuşak doku ve kemik rejenerasyonunu başlatmakla kalmayıp yeniden şekillenme aşamaları ve kemik grefti olgunlaşmasında da etkili olur. TGF-β ailesinin bir üyesi olan BMP (Bone Morphogenetic Protein) ise mezenkimal hücre ve osteoblastlar için mitojendir, kallus oluşumunu arttırır, kemik iyileşmesini hızlandırır. İskelet alanları dışında kemik oluşumuna sebep olduğu bilinmektedir. TGF- β, kemik iyileşmesinde kallus formasyonunu ve hacmini artırır, diğer anjiogenik ve osteogenik faktörlerin salınımını ve matriks sentezini arttırır (13). IGF (Insulin like growth factor):
Fibroblast, kondrosit, keratinosit, osteoblast, eritroid progenitör hücreler gibi pek çok hücre tipinin çoğalmasını arttırarak büyümeyi uyarır (162). Trombosit kaynaklı büyüme faktörü (PDGF) ile birlikte olduğunda endotel ve epidermis yenilenme oranını arttırdığı gözlenmiştir. IGF-1; protein sentezini, periferal glikoz alımını, glikojen sentezini, sinir sağkalımını, miyelin sentezini, kemik oluşumunu uyaran anabolik etkileri arttırır, kaslardaki protein yıkımı gibi katabolik etkileri ise azaltır (163, 164). IGF-1’in kollojen üretimi ve hücre proliferasyonunun potent bir stimulatörü olduğu bilinmektedir (165). Schmidt ve ark. (166); atlarda oluşturulan bir
kıkırdak defekti modelinde, fibrin pıhtıya IGF ilave edilerek bu defekte uygulandığında onarılan dokunun kalite ve miktarını arttırdığını göstermişlerdir. PDGF (Platelet derived growth factor):
Yara iyileşme sürecinde ilk ortaya çıkan büyüme faktörüdür. Temel fonksiyonu hücresel replikasyonu stimüle etmektir. Fibroblastaktivasyonu, kollajen birikimi ve anjiogenez üzerine etkileri vardır (153). Endotel hücrelerinin büyümesini uyararak hasarlı bölgedeki fibroblastların sayısını arttırır, nötrofil ve monositlerin farklılaşmasını sağlar (167). Böylece kapiller damar oluşumu, kolajen üretiminin arttırılması ve granülasyon oluşumu desteklenir (158). Osteoklast sayısını arttırarak kemik rezorbsiyonunu uyarır, remodelingi hızlandırır (153).
VEGF (Vasculer endothelial growth factor):
İlk olarak tümör hücreleri tarafından sentez edildiği gösterilen VEGF; endotel hücreleri, makrofaj, düz kas, lenfosit, monosit, nötrofiller ve trombositler gibi birçok farklı hücre tipi tarafından da doku hipoksisine ve düşük glukoz değerlerine cevap olarak salınır. Kuvvetli anjiogenez uyarıcısıdır(158).Yara iyileşmesinde önemli rol oynayan fibroblast, inflamatuar ve endotelyal hücrelerin proliferasyon ve göçünün uyarılmasında görevlidir ve vasküler geçirgenliği arttırarak anjiogenez için gerekli mikro çevreye katkıda bulunur (168).
FGF (Fibroblast growth factor):
Fibroblast büyüme faktörleri mitojenik polipeptid ailesidirler. İçlerinde en çok incelenmiş alt grup olan bFGF (bazik FGF); fibroblastlar, endotel hücreleri, osteoblaslar, kondrositler ve keratinositler üzerinde mitozu arttırıcı etki gösterir (168), anjiogenezis ve endotelyal hücre göçünde rol oynar (169). TGF-β’ nın dağılımını arttırıcı etki yapar (158). Anjiogenezin başlaması için gerekli olan fibroblastlardan kollajenaz üretimi ve kapiller endotel hücrelerinin proliferasyonunu sağlar. Granülasyon dokusu oluşumunu başlatmaya da yardımcı olur. Kemik iyileşmesi için düşünüldüğünde, kırık bölgesinde anjiyogenezi arttırarak, osteoblast diferansiasyonu ve proliferasyonunu doz bağımlı uyararak, mekanik dayanıklılığı arttırarak yardımcı olur (158).
Epidermal büyüme faktörü, yara iyileşmesinin erken safhalarında fibronektin gibi proteinlerin üretimini ve epitel hücre göçünü uyarır (13). Endotel hücre kemotaksis, anjiogenezini ve kollojen sentezini düzenler. Epitel ve mezankimal hücre mitozunu arttırır (158).