Çalışmada kullanılan değerlendirme parametreleri

1-Vizuel Analog Skala (VAS): 1980’ lerde ağrı araştırma alanına giren, ağrı yoğunluğunu değerlendirmek için kullanılan duyarlı, geçerli ve güvenilir bir ölçektir (204, 205). 100 milimetre boyunda yatay, dikey, eğrisel ve derecelendirilmiş tipleri kullanılır (206). Daha çok tercih edilen tipi yatay skalada çizginin sol ucunda “Ağrı yok” ibaresi yer alırken sağ ucunda ise “Dayanılmaz ağrı” ibaresi yer alır (207). Hastaya çizgi üzerinde, kendi ağrısını doğru şekilde yansıtacak bir noktayı işaretlemesi söylenir. Hastanın işaretlediği noktanın sol uca olan uzaklığı ölçülür. Genellikle milimetre olarak ölçülen bu uzaklık “puan” olarak bildirilir. Bizim çalışmamızda hastalardan 2 ayrı durum için (istirahat halinde ve hareket halinde) var olan ağrılarını değerlendirmeleri istendi. VAS değerleri TÖ, T.S. 1. Hafta, 1. ay ve 3. ayda kaydedildi.

2-Eklem Hareket Açıklığı (EHA): Tüm hastalarda omuz abduksiyonu, omuz fleksiyonu, omuz ekstansyionu, omuz eksternal rotasyonu ve omuz internal rotasyonu pasif EHA’ları universal gonyometre ile aynı hekim tarafından değerlendirildi (208).

Omuz abduksiyon EHA ölçümü; hasta sırtüstü pozisyonda, omuz 0° fleksiyon- ekstansiyonda ve avuç içi yukarı bakacak şekilde iken ölçüm yapıldı. Gonyometrenin pivot noktası akromiyonun ön yüzüne yerleştirilerek ve sabit kol sternum ön yüzüne parelel uzanırken hareketli kol humerus ön yüzü ile birlikte hareket ettirildi.

Omuz fleksiyon EHA ölçümü; hasta sırtüstü yatar pozisyonda, dirsek ekstansiyonda ve ön kol nötral pozisyonda iken ölçüm yapıldı. Gonyometrenin pivot noktası tuberkulum majusun dış yüzüne gelecek şekilde sabit kol midaksiller hatta parelel, hareketli kol humerus dış yüz orta hattına yerleştirildi. Skapulanın posterior tiltinin engellenmesi için değerlendirmeyi yapan kişi tarafından skapula stabilize edilerek test edilen kol başın üzerine gelecek şekilde omuza fleksiyon hareketi yaptırıldı. Omuz ekstansiyon EHA ölçümü; için hasta yüzükoyun pozisyonunda, biceps uzun başının hareketi engellememesi için dirsek hafif fleksiyonda, ön kol nötral pozisyonda iken ölçüm yapıldı. Gonyometrenin pivot noktası, sabit ve hareketli kolu fleksiyon hareketindeki gibi yerleştirildi.

Omuz eksternal rotasyon ve internal rotasyon EHA ölçümü; için hasta oturur pozisyonda omuz 90° abduksiyon, dirsek 90° fleksiyon iken ölçüm yapıldı (147). Gonyometrenin pivot noktası olekranon üzerine yerleştirilmiş ve sabit kol yere dik, hareketli kol ön kol ile hareket ettirildi. İR için avuç içi yere, ER için ise el sırtı yere yaklaşacak şekilde rotasyon yaptırıldı.

3-Parasetamol miktarı: İlk enjeksiyondan itibaren takip süresi boyunca tüm hastalardan, analjezi amaçlı aldıkları 500 mg’lık parasetamol tablet sayısını kendilerine verilen çizelgeye not etmeleri istendi. Alınan tablet sayısı her vizitte gram cinsinden kaydedildi.

4-Modifiye Ashworth Skalası (MAS): Ekstremitenin pasif germeye karşı direncini 6 derecede inceleyen bir spastisite değerlendirme yöntemidir (209):

0: Normal kas tonusu

1: Kas tonusunda hafif artış, eklem hareket açıklığının sonunda minimal direnç 1+: Eklem hareket açıklığının yarıdan daha az kısmında minimal direnç

2:Eklem hareket açıklığı boyunca belirgin kas tonusu artışı, ancak eklemler kolaylıkla hareket ettirilebilir.

3:Pasif hareketi zorlaştıran belirgin tonus artışı

Hastaların omuz, dirsek ve el bilek spastisite evreleri değerlendirilerek kaydedildi. 5-Brunnstrom Motor Evrelemesi: : Hemiplejik hastaların motor gelişimini değerlendiren bir testtir. Bu testte hemiplejik hastanın iyileşme süreci 6 evre olarak tanımlanmıştır (36). Çalışmamızda nörofizyolojik (motor) değerlendirme için üst ekstremite ve el Brunnstrom evrelemesi kullanıldı.

Brunnstrom Üst Ekstremite Motor Evrelemesi:

Evre 1: Kaslar flasktır, pasif harekete direnç yok veya azdır. İstemli veya refleks olarak ortaya çıkan hiçbir aktif hareket yoktur.

Evre 2: Spastisite gelişmeye başlar. Assosiye reaksiyonlarla veya istemli harekete başlama çabasıyla sinerjiler veya sinerjilerin bazı komponentleri ortaya çıkar.

Evre 3: Spastisite belirgin hale gelir. Sinerjiler veya bazı komponentleri istemli olarak yapılır. Ancak hareketin kontrolü henüz tam değildir.

Evre 4: Spastisite azalmaya başlar. Hareket sinerjilerinden farklı izole hareketler ortaya çıkar. Ama spastisite sinerji dışı hareketleri tetikleyebilir. Gözlenen izole hareketler;

• Elin sakral bölgeye değdirilmesi

• Dirsek ekstansiyonda iken kolun 90 derece fleksiyonu

• Dirsek 90 derece fleksiyonda ve vücuda yakın iken ön kolun supinasyon ve pronasyonu

Evre 5: Spastisite azalmaya devam eder. İyileşme devam ediyorsa daha zor izole hareketler yapılabilir. Gözlenen izole hareketler:

• Dirsek ekstansiyon, ön kol pronasyonda iken kolun 90 derece abduksiyonu • Dirsek ekstansiyonda iken kolun 180 derece fleksiyonu

• Dirsek ekstansiyonda, omuz 90 derece fleksiyonda iken ön kolun pronasyon ve supinasyonu

Evre 6: İzole hareketler yapılabilir, koordinasyon normale yakındır. Ancak hızlı hareketlerde koordinasyon bozukluğu saptanabilir.

Brunnstrom El Motor Evrelemesi:

Evre 1: El flasktır. İstemli motor aktivite yoktur. Evre 2: Parmaklarda hafif fleksiyon hareketi başlar.

Evre 3: Kaba ve çengel kavrama başlar, ancak istemli parmak ekstansiyonu ve gevşeme olmaz.

Evre 4: Başparmak hareketleri ile lateral kavrama başlar. Küçük açılarda kısmen istemli parmak ekstansiyonu izlenir.

Evre 5: Silindirik ya da sferik kavrama başlar. İstemli parmak ekstansiyonu izlenir. Evre 6:Tüm kavramalarda kontrol kazanılır, parmaklarda tam ekstansiyon yapar. Beceriler sınırlı olabilir.

6-Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçeği (FBÖ): 1980’ li yılların başında ABD’de bakım ve rehabilitasyonsonuçlarının yükünü metrik olarak sağlamak için geliştirilmiş bir ölçektir (210). Eğitimli rehabilitasyon klinisyenleri tarafından kullanıldığında güvenilir olduğu gösterilmiştir (211). 2001 yılında Türkçe versiyonu kullanılmaya başlananan FBÖ ölçeğinin motor ve kognitif bölümleri vardır (212). FBÖ motorda kendine bakım, sfinkter kontrolü, transferler ve hareket; FBÖ kognitifteise anlama, ifade, sosyal iletişim, problem çözme ve hafıza bölümleri bulunur. Puanlama 1-7 arasında yapılır. 7 puan olgunun tamamen bağımsız olduğu durumda, 1 puan ise tam bağımlılık durumunda verilir. 91 puan FIM motor, 35 puan FIM kognitif için olmak üzere maksimum skor 126’dır (213). Çalışmamızda FBÖ indeksinin kendine bakım bölümü, motor skor ve toplam skor kullanıldı. Kendine bakım bölümü üst ekstremite fonksiyonelliğini değerlendirir ve beslenme, kendine çeki düzen verme, banyo yapma, vücut üst yarısını giyinme, vücut alt yarısını giyinme, tuvalet kullanımıalt başlıkları bulunur. Bu bölümde alınabilecek puan 0-36 arasındadır. Puanlama şu şekilde yapılır: Bağımsız (İnsan yardımına ihtiyaç yok)

7-Tam bağımsızlık: Aktivite tipik olarak, güvenli bir şekilde, herhangi bir değişiklik yapılmadan, yardımcı cihaz veya yardım olmaksızın makul bir zaman içinde tamamlanır.

6-Modifiye bağımsızlık: Aktivite yardımcı bir cihaz ve/veya daha fazla bir zaman gerektirir ve/veya güvenli bir şekilde yapılamaz.

Bağımlı (İnsan kontrolü veya fiziksel yardımı gereklidir)

5-Kontrol veya sesle yönlendirilme: Fiziksel yardım gerekmez ancak sözlerle yönlendirme, tarif etme, güven verme söz konusudur.

4-Minimal temasla yardım: Hastanın dokunma dışında yardım ihtiyacı yoktur (%25). 3-Orta derecede yardım. Dokunmadan daha fazla yardım (%50).

2-Maksimal yardım (%75). 1-Tam yardım (%75-100).