4. BÖLÜM: FİNANSAL TEKNİK GÖSTERGELER
4.2. TRENDLERİN ANALİZ YÖNTEMLERİ
yatırımcı görüşleri oluşturulması amaçlanmaktadır. İlerleyen bölümlerde bu çalışmada kullanılan teknik göstergelerin tanım ve detaylarına yer verilecektir.
senedin aşırı satıldığını göstermektedir. Fakat teknik göstergenin değerinin 70’in üzerine çıkıyor olması senedin satılması gerektiği anlamına gelmemekle birlikte 30’un altına düşmesi de senedin satın alınması gerektiği anlamını taşımamaktadır. Çünkü bu teknik göstergenin değerleri bu seviyelere geldikten kısa bir süre sonra yön değiştirebilmektedir. Ayrıca, söz konusu değerlerin olması piyasanın yön değiştireceği anlamını da taşımamaktadır, piyasa bulunduğu pozisyonda kalmaya devam etmesi de söz konusu olabilmektedir.
Diğer taraftan, 30 ve 70 seviyelerine ek olarak göstergenin değerinin 50 düzeyinde olması da önem arz etmektedir. Genel olarak 50 seviyesinin altı boğa piyasasını üzeri ise ayı piyasasını işaret etmektedir. Bu gösterge ile ilgili olarak diğer önemli bir husus ise bu göstergenin fiyat değişkenini izlemediği ve geleceğe dönük tahmin gücü olmadığıdır. Bağıl güç endeksi 0-100 arasında değişmekte olup söz konusu değerin 0 olması ortalama kazancın sıfır olduğunu, benzer şekilde teknik göstergenin 100 olması ortalama kaybın 0 olduğunu göstermektedir. Son fakat önemli bir nokta ise, bu teknik göstergenin genelde fiyat hareketlerini izliyor olmakla birlikte, bazı zamanlarda izlemediği görülmektedir. Bu durumlara ayrışma denilmekte ve fiyatların yönünün değişeceğini göstermektedir.
4.2.2. Ortalama Yönlendirici Hareket Göstergesi
Bu gösterge piyasanın trendinin olup olmadığı ve varsa trendin ne kadar güçlü olduğunun ölçülmesinde kullanılmaktadır. Piyasalar genel olarak ortalama %30 trende sahip olduğu değerlendirildiğinde bu göstergeden bu %30’luk zaman dilimlerinin tespit edilebilmesinde yararlanılmaktadır. Söz konusu gösterge Welles Wilder tarafından geliştirilmiş ve eğer piyasada yukarı yönlü bir trend varsa bugünün fiyatının dünün fiyatından daha yüksek bir düzeyde gerçekleşeceği varsayımı bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle, eğer trend aşağı yönlü ise bugünün düşük fiyatının dünün düşük fiyatından daha düşük olacağı varsayımı vardır.
+DI, bugünün yüksek fiyatı ile dünün yüksek fiyatı arasındaki farkı temsil etmekte ve bu farkların son 14 periyoda ilişkin olarak toplamı grafik üzerinde gösterilerek değerlendirilmektedir.
-DI, benzer şekilde, bugünün düşük fiyatı ile dünün düşük fiyatı arasındaki farkı temsil etmekte ve bu farkların son 14 periyoda ilişkin olarak toplamı grafik üzerinde gösterilerek değerlendirilmektedir.
+DI ve –DI arasındaki farkın büyük olması söz konusu sermaye varlığının trendinin büyüklüğüne işaret etmektedir.
ADXR, ortalama yönlendirici hareket göstergesi endeksi olarak ifade edilmekte ve +DI ve –DI göstergelerinin farklarının 14 günlük hareketli ortalamalarından elde edilmektedir. ADXR ile piyasanın trendde olması arasında doğru orantı vardır. Fakat ADXR trendi yükselen ve alçalan olarak sınıflandıramamaktadır, sadece trendin ne kadar güçlü veya zayıf olduğunu ölçmektedir.
Söz konusu gösterge bu çalışmada da kullanılmıştır.
4.2.3. Hareketli Ortalama, Yakınsama, Iraksama (MACD; Moving Average, Convergence-Divergence)
Hareketli ortalama, yakınsama-ıraksama teknik göstergesi piyasanın altında yatan trendi ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Teoriye göre, fiyatlar trend gösterirken, spekülatif güçlerin trendi test etmeye çalışması beklenen bir şeydir.
Üstel olarak fiyat hareketlerinin ağırlıklandırılması ile bu gösterge, söz konusu trendden sapmanın kısa süreli bir fiyat sapması mı yoksa uzun dönemli yapısal bir değişiklik mi olduğu konusunda yardımcı olmaktadır. Bu gösterge trend takibi ve iki üstel hareketli ortalama arasındaki ilişkiyi ortaya koyması amacıyla Gerald Appel tarafından geliştirilmiştir. Bu gösterge örneğin 12 günlük ve 26 günlük hareketli ortalamalar arasındaki farkı gösterecek şekilde hesaplanabilmektedir.
Söz konusu gösterge, trend takip eden bir gösterge olarak tarif edildiğinden dolayı trend piyasalarda ya da dalgalı piyasalarda etkin olarak kullanılmaktadır. Bu gösterge daha çok aşağıdaki 3 durumda etkin olarak kullanılmaktadır.
Geçitler (Crossovers): Burada bir sinyal doğrusu kullanılmakta ve sinyal doğrusunun gösterge değerinin altında bir değer alması durumunda söz konusu sermaye varlığının satılması, üstünde yer alması durumunda ise söz konusu sermaye varlığının satın alınması önerilmektedir.
Ayrışmalar (Divergences): MACD göstergesinin trendden ayrışarak sinyal vermesi durumunda trendin sonunun geldiğini ima ettiği değerlendirilmektedir.
Dolayısıyla bir sermaye varlığının trendinin MACD’nin trendiyle örtüşmediği
durumlarda ayrışma olacağı ifade edilmektedir. MACD göstergesi en düşük noktalarına ulaştığında ve fiyatlar düşmediğinde bu durumda ciddi ayrışmaların olması beklenmektedir.
Aşırı Alım ve Satım Şartları: MACD göstergesi aynı zamanda aşırı alım ve aşırı satım için de iyi bir göstergedir. Eğer kısa dönemli ortalamalar uzun dönemli ortalamalardan ayrışırsa bu durumda sermaye varlıklarının fiyatları aşırılık göstermekte ve kısa bir süre sonra olması gereken asıl seviyelerine döneceği beklenmelidir.
4.2.4. MACD Sinyal
Eğer yukarı veya aşağı yönlü bir yöne doğru güçlü bir trend varsa bu göstergenin yüksek olması durumu söz konusudur. Bu göstergenin popüler kullanımlarından birisi, söz konusu göstergenin en yüksek değerinden aşağı doğru düşmesidir ve erken uyarı sistemi olarak değerlendirilebilmektedir.
4.2.5. Korku ve Hırs (Fear and Greed) Endeksi
Bu indeks CNNMoney tarafından oluşturulmuş ve tam olarak nasıl hesaplandığı açıklanmıyor olsa da temel olarak aşağıdaki hususlar dikkate alınarak hesaplandığı bilinmektedir:
Hisse senedinin momentumu; hisse senedi endeksi ile 125 günlük hareketli ortalamasının kıyaslanması ile elde edilmektedir.
Hisse senedi fiyatının güçlülüğü; geçmişe dönük 52 haftanın en yüksek ve en düşük fiyat seviyelerini gören hisse senedi sayıları ile ölçülmektedir.
Hisse senedi fiyatı genişliği; hisse senedinin düşüş ve yükseliş sırasındaki işlem hacimleri ile tespit edilmektedir.
Put ve call opsiyonlarının fiyatları; boğa piyasalarındaki call opsiyonlarının işlem hacimleri ile ayı piyasalarındaki put opsiyonlarının işlem hacimleri kıyaslamaları ile hesaplanmaktadır.
Yaramaz bono (junk bond) talebi; yatırım notları ile yaramaz bono getirileri arasındaki fark ile ölçülmektedir.
Piyasa oynaklığı; VIX endeksi baz alınmaktadır.
Güvenli liman talebi ise; hisse senedi ve devlet tahvili getirileri arasındaki fark baz alınarak hesaplanmaktadır.
Yukarıda sayılan 7 husus dikkate alınarak her biri için endeks değeri hesaplandıktan sonra ağırlıklı ortalamalarının alındığı bilinmektedir. Hesaplanan korku ve hırs endeksi yatırımcıların duygularını yansıtması bakımından hisse senedinin gelecek dönemler için fiyat hareketlerinin tahmininde önem arz etmektedir. Öyle ki, sözü geçen endeks değeri çok düştüğünde bu yatırımcıların ellerinde hisse senedi tutmaktan korktuklarını göstermektedir. Bu sebepten dolayı hisse senetlerinde satış olacağından dolayı fiyatların düşebileceği değerlendirilmektedir. Fakat, bu endeks çok düşük olduğu zamanlardan sonra fiyatların yükseliş yönünde yön değiştirebileceğini ifade etmektedir. Benzer şekilde endeksin yükseldiği zamanlarda da yatırımcılar hisse senetlerinin fiyatlarının yükseleceği beklentisi içerisinde olduklarından hisse senedi alacaklarından dolayı fiyatların yükseleceğini göstermektedir. Fakat genellikle bu endeksin düzeyinin çok yükseldiği dönemlerden sonra hisse senedi fiyatlarının aşağı yönlü bir fiyat değişimi gösterdiği gözlemlenmektedir. Bu çerçevede, yatırımcılar bu endeksin de önerdiği mantığa benzer olarak çoğunluğun aksine hisse senedi fiyatlarının düştüğü zaman alım yükseldiği zaman ise satış yapmaları gerekmektedir. Özellikle büyük sermaye piyasası yatırımcılarının duygularından bağımsız rasyonel kararları sayesinde bu basit mantık üzerinden yatırım yapabildikleri ve fakat küçük yatırımcıların genelde tam tersi hareket ederek hisse senetlerinin yükseldiği dönemlerde alış düştüğü dönemlerde de satış yaptıkları bilinmektedir.
4.2.6. Hurst (Tepe) Endeksi
Hurst (tepe) göstergesi diğer göstergelere göre nispeten yeni sayılabilecek bir göstergedir ve Bloomberg veri terminali üzerinden izlenebilmektedir. Bu göstergenin amacı hisse senetlerinin gelecek dönemler fiyat patikasını yoğun piyasa hareketlerinin olduğu dönemlerde ani fiyat değişimleri de dahil olmak üzere tahmin etmektir (Bloomberg Teknik Göstergeler El Kitabı, 2003).
Hurst göstergesinin temeli Christopher May tarafından ortaya konulan ve lineer olmayan fiyatlama metodunu içeren kaos teorisi etrafında Bloomberg tarafından
görece yakın bir zamanda temellendirilmiştir. 1970 yılında ortaya konulan portföy teorisine göre hisse senetlerinin fiyat hareketleri %100 olarak rassaldır ve tahmin edilemezdir. Kaos teorisiyle fiyat hareketlerinin tamamen rassal olduğu varsayımını aşırı kısıtlayıcı bir varsayım olduğunu göstermiştir. Aslında zaman serisi analizlerinde değişkenlerin kısmen de olsa tahmin edilebilir olma özellikleri vardır. Bir zaman serisi kalıcı belleğe, otokorelasyona sahip olabilir (persistent), rassal veya kalıcı belleğe veya otokorelasyona sahip olmayabilir. Otokorelasyona sahip zaman serileri yükseldiği zamanlar yükselmeye devam edebilir, düştüğü zamanlar ise düşmeye devam edebilir. Rassal zaman serileri ise tamamen tahmin edilemez ve otokorelasyona sahip olmayan (anti-persistent) zaman serileri ise yüksek ihtimalle var olan trendini devam ettirmeyip yön değiştirmektedir. Son yıllarda gelişen bilgisayar ve algoritma teknolojileri sayesinde rassallık varsayımının doğru olmadığı gösterilmiştir (Bloomberg Teknik Göstergeler El Kitabı, 2003). May (1999) çalışmasında, hisse senedi fiyatlarının rassal olmalarından çok otokorelasyona sahip olduğu (persistent) veya sahip olmadığı (anti-persistent) özelliğe sahip olduğu göstermiştir. Portföy teorisi (1970) geçerli olsaydı hurst (tepe) göstergesinin de sürekli olarak 0,50 değerini alıyor olması gerekirdi. Fakat aşağıdaki grafikte Akbank hisse senedine ait hurst (tepe) göstergesinin grafiğinde de görülebileceği üzere söz konusu gösterge genel olarak 0,2 ile 1 arasında oldukça farklı değerler alabilmektedir. Bu durum ise, hisse senedinin fiyat hareketlerinin tamamen rassal olmadığını ve dolayısıyla kısmen de olsa tahmin edilebilir olduğunu teyit etmektedir.
Grafik 2: Akbank, Hurst (Tepe) Göstergesi
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2
Akbank, Hurst (Tepe) Göstergesi
4.2.7. Basit Hareketli Ortalama
Basit hareketli ortalama teknik analiz uzmanları ve yatırımcılar tarafından en çok kullanılan teknik analiz göstergelerinden biridir. Basit hareketli ortalama genel olarak fiyat seviyesinin yönünü tayin etmede kullanılmaktadır. Bununla birlikte, potansiyel olarak hisse senedinin satış için veya alış için uygun zamanlarının tespitinde de kullanımı söz konusudur. Basit hareketli ortalama adından da anlaşılacağı üzere hisse senedi fiyatlarının geçmişe dönük olarak fiyatlarının basit ortalamalarıdır. Bu çalışmada yer alan hareketli ortalama 50 günlük hareketli ortalamaları içermektedir ve aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır.
𝐵𝐻𝑂 =∑ 𝐻𝑖𝑠𝑠𝑒 𝑆𝑒𝑛𝑒𝑑𝑖 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡𝚤𝑛1
𝑛 (53)
Basit hareketli ortalamada kullanılan gün sayısı 10 ve 200 olarak da değişebilmektedir.
4.2.8. Üssel Hareketli Ortalama
Üssel hareketli ortalama da, basit hareketli ortalamaya oldukça benzemekte ve teknik analiz uzmanları ve akademi tarafından sıkça kullanılmaktadır. Üssel hareketli ortalamanın basit hareketli ortalamadan farkı hisse senedi fiyatlarının daha güncel olanlarına daha yüksek ağırlık veriyor olmasıdır. Bu sebepten dolayı üssel hareketli ortalama göstergesi basit hareketli ortalama göstergesine göre fiyat değişimlerine daha hızlı tepki gösterebilmektedir. Her ne kadar basit hareketli ortalama gösterge ile benzerlik gösteriyor olsa da bu gösterge de çalışmamızda yer almaktadır. Ayrıca, gün sayısı olarak sıklıkla takip edilen ve hesaplanan 10 gün kullanılmıştır. Söz konusu göstergenin hesaplanması için öncelikle basit hareketli ortalamanın hesaplanması gerekmektedir. Daha sonra ise, üssel hareketli ortalamanın bir başlangıç noktası olarak hesaplanan basit hareketli ortalama kullanılmaktadır. Akabinde çarpan katsayısının hesaplaması yapılır ve son olarak bugün ile baz olarak seçilen başlangıç noktası arasındaki
değerler hesaplanır. Buna göre 10 günlük üssel hareketli ortalamanın hesaplanması aşağıdaki gibi yapılabilir:
𝐵𝑎ş𝑙𝑎𝑛𝑔𝚤ç 𝐵𝐻𝑂 =∑𝑛=10𝑛=1 𝐻𝑖𝑠𝑠𝑒 𝑆𝑒𝑛𝑒𝑑𝑖 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡𝚤𝑛
10 (54)
Ç𝑎𝑟𝑝𝑎𝑛 = 2
𝑍𝑎𝑚𝑎𝑛 𝑝𝑒𝑟𝑖𝑦𝑜𝑑𝑢 + 1= %0,18 (55)
Ü𝐻𝑂 = (𝐾𝑎𝑝𝑎𝑛𝚤ş 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡𝚤𝑡− Ü𝐻𝑂𝑡−1) ∗ çarpan + Ü𝐻𝑂𝑡−1 (56)
4.2.9. Ortalama Gerçek Aralık (Average True Range-ATR)
Bu gösterge fiyatlardaki oynaklıkları ölçmek amacıyla J. Welles Wilder tarafından geliştirilmiştir. Bu gösterge ile ilgili çalışma yapıldığı sırada ticari mallar ve günlük fiyatlarla yüksek oynaklık ortamında yapılmıştır. Ticari mallar hisse senedi fiyatlarına göre daha yüksek oynaklığa sahiptir ve bu ticari malların fiyatlarındaki oynaklıktan dolayı boşluklar ve seans içi limit aşımları olduğundan dolayı yüksek ve düşük fiyat aralığına göre oluşturulan bir oynaklık formülü bu durumda doğru çalışmamaktadır. Bu sebeple söz konusu gösterge Wilder (1978) çalışmasında ortaya koymuş ve bu gösterge piyasa oyuncuları tarafından da oldukça sıkı takip edilen bir gösterge olmuştur.
Genel olarak ortalama gerçek aralık göstergesi 14 günlük periyoda bağlı olarak gün içi, günlük, haftalık veya aylık bazda hesaplanabilmektedir. Bu çalışmada kullanılan gösterge günlük bazdadır. Bu göstergenin hesaplanmasında başlangıç noktası basit olarak güniçi yüksek fiyat ile düşük fiyat arasındaki farktır. Ilk 14 günlük gösterge değeri ise günlük aralıkların son 14 günlük ortalaması olarak hesaplanmaktadır. Bundan sonraki gösterge değerleri için ise, daha düz olması
bakımından önceki dönem gösterge değerleri kullanılarak ağırlıklı ortalamaları aşağıdaki hesaplamaya uygun olarak ortaya konmuştur:
𝐴𝑇𝑅 =(𝐴𝑇𝑅𝑡−1∗ 13 + 𝐺𝑒𝑟ç𝑒𝑘 𝐴𝑟𝑎𝑙𝚤𝑘𝑡)
14 (57)